بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به فروپاشی و رسوائی مالی برخی شرکتهاي امریکایی، از جمله انرون1، ورلدکام2، اي تی اند تی3، بوئینگ4 و ... در اوایل قرن 21، بحث در خصوص جایگاه مسئولیت اجتماعی شرکتها در اقتصاد جهانی و خصوصاً شرکتهاي بینالمللی براي بهبود شرایط محیطی و اجتماعی افزایش یافته است. این رسوائیهاي مالی که منجر به از بین رفتن اعتماد سرمایهگذاران شده است، سبب گردید سرمایه-گذاران نه تنها به ابعاد مالی، بلکه بیش از پیش به تعهدات شرکتها نسبت به مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی در بازار سرمایه توجه نمایند.در این مقاله، ابتدا مفهوم مسئولیت اجتماعی و تعاریف مختلف آن بیان شده است. در ادامه به نقش حرف حسابداري در خصوص گزارشگري مسئولیت اجتماعی، رویکردهاي مختلف گزارشگري و افشاء مسئولیت اجتماعی و تلاشهاي بینالمللی به منظور همگرایی گزارشگري مالی و مسئولیت اجتماعی پرداخته شده است. در پایان نیز وضعیت و جایگاه مسئولیت اجتماعی شرکتها در ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
واژههاي کلیدي: مسئولیت اجتماعی، رویکرد اجباري، رویکرد داوطلبانه، حرفه حسابداري.
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها
اهمیت و ضرورت توجه به مسئولیت اجتماعی شرکتها در شرایط امروز جهان و فضاهاي جدید کسب و کار ایجاب میکند تا رهبران و مدیران سازمانها و شرکتهاي بزرگ که در بازارهاي جهانی یا بازارهاي در حال جهانی شدن فعال و مؤثر هستند، نوعی تعادل میان بخشهاي اجتماعی، اقتصادي و زیستمحیطی کسب و کار خود ایجاد کنند. موضوع مسئولیت اجتماعی و پایندگی شرکتها در چند سال اخیر با توجه به رشد سازمانهاي غیردولتی، جنبشهاي اعتراضی علیه قدرت بنگاههاي اقتصادي، افزایش آگاهی اجتماعی، توسعه بازارهاي سرمایه و شرکتهاي سهامی عام و رسواییهاي مالی و اخلاقی سازمانهاي بزرگ، تبدیل به الگوي مناسب و غالب در حوزه کسب و کارهاي تجاري و صنعتی شده است.
لذا، رشد انتظارات ذینفعان براي پاسخگویی شرکتها، موجب گردید رویههاي کسب و کار مسئولانه و توجه به استراتژي مسئولیت اجتماعی در سازمانها بسیار ضروري و حیاتی تلقی گردد. از اینرو، به عنوان پیامد بحران مالی و اقتصادي، سطح اعتماد عمومی به واحدهاي کسب و کار در بسیاري از کشورها اخیراً کاهش یافته است و شکلگیري بحران اعتباري در سطح جهانی، مستلزم این است که شرکتها براي بازسازي اعتماد و اطمینان در حوزههاي کسب و کار به طور مسئولانهتر براي ایجاد اقتصاد پاینده جهانی مشارکت داشته باشند.
مسئولیت اجتماعی یک مفهوم در حال نمو و تکامل است؛ توجه به این مفهوم موجب میشود دغدغههاي اجتماعی، محیطی و اقتصادي شرکتها به گونهاي شفاف در ارزشها، تصمیمات، استراتژيها و عملیات آنها براي پاسخگویی به ذینفعان منعکس گردد و در نتیجه، رویههاي بهتري براي شرکت، ایجاد رفاه و بهبود جامعه تدوین شود - ترکر، . - 2009 نایت - 2007 - ، بیان میدارد که مسئولیت اجتماعی شرکتها یک چتر مفهومی با واژهشناسی متنوع و کاملاً مرتبط است که به جامعه و محیط اشاره دارد و با زبانی شفاف، پاسخگو و پاینده و با رویکرد اخلاق تجاري و چند بعدي، پارامترهایی را درباره نقش اجتماعی شرکتها مورد توجه قرار میدهد. در واقع، این بحث که شرکتها در برابر گروه وسیعی از ذینفعان، علاوه بر سهامداران، مسئولیت دارند، در مرکز ثقل مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها قرار دارد.مفهوم و تعریف مسئولیت اجتماعی شرکتها به طور قابل ملاحظهاي از ظهور اولیه آن - در دهه - 50 تاکنون تکامل یافته است و در طول این دوره، از رویههاي ناهماهنگ و داوطلبانه به یک تعهد واضح و صریح در پاسخ به فشارهاي ذینفعان توسعه یافته وبه تدریج به یک تعهد مستمر تبدیل شده است.
علی رغم این تغییرات در چشمانداز مسئولیت اجتماعی شرکتها، هنوز مشکلاتی در تعریف آن باقی است - کلارکسون، . - 1995 به عقیده مرویک و وري - 2003 - ، هیچ تعریف مشخصی از پایندگی شرکت وجود ندارد و هر سازمان نیازمند آن است که تعریف خاص خود را ارائه دهد، به گونهاي که براي اهداف و مقاصد آن مفید واقع شود. به طورکلی، مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها به ظهور یک جنبش اشاره دارد که به دنبال لحاظ کردن فاکتورهاي محیطی و اجتماعی در تصمیمات و استراتژيهاي تجاري و حسابداري شرکتها با هدف افزایش عملکرد اجتماعی و محیطی درکنار ابعاد مربوط به عملکرد اقتصادي است، به گونهاي که براي واحد تجاري، جامعه و محیط سودمند باشد - مک کینلی،. - 2008ا
گرچه مفهوم مسئولیت اجتماعی به طور وسیعی در تئوري و عمل بحث شده است، اما هنوز یک تعریف مفهومی پذیرفته شده براي آن ارائه نشده است - ترکر، . - 2009 تلاشهاي افراد آکادمیک و حرفهاي براي دستیابی به یک تعریف رضایت بخش و قابل قبول ناکام بوده و تاکنون توافق مشخصی در خصوص تعریف مسئولیت اجتماعی شرکتها ایجاد نشده است. تعریف جامع مسئولیت اجتماعی شرکتها ناممکن به نظر میرسد؛ زیرا این مفهوم براي هر یک از شرکتها داراي معانی متفاوتی، بسته به سطح توسعه و آگاهی آنان است. در ادامه به برخی از تعاریف در خصوص مسئولیت اجتماعی پرداخته شده است:
نقش حرفه حسابداري در گزارشگري و افشاء مسئولیت اجتماعی شرکتها
عوامل مهم و تأثیرگذاري همچون بحران مالی و رسواییهاي مالی شرکتهاي بزرگ جهان سبب شد که نیازهاي اطلاعاتی استفادهکنندگان افزایش یابد و مدیریت فراتر از تعهدات قانونی خود به صورت داوطلبانه گزارشهایی را به منظور شفاف سازي هر چه بیشتر تهیه و ارائه نماید. از این رو، حسابداران و حرفه حسابداري یک نقش اساسی در مباحثات جدید از جمله مسئولیت اجتماعی شرکتها به عهده دارند. در سالهاي اخیر، حسابداري آکادمیک در تحقیقات و تئوري مسئولیت اجتماعی شرکتها پیشرو بوده است و اخیراً افراد و انجمنهاي حرفهاي نیز این مقوله را مورد توجه قرار دادهاند. نقش اصلی حسابداران، مشارکت آنها در فراهم کردن مکانیزمهایی براي شرکتها جهت پاسخگویی در راستاي ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتهاست و به طور خاص، ملاحظات گزارشگري و افشاء مسئولیت اجتماعی شرکتها در چشمانداز حرفه حسابداري بسیار حائز اهمیت است.
سؤال اساسی از دیدگاه حسابداران و حرفه حسابداري این است که آیا مدلهاي حسابداري و گزارشگري در مقوله مسئولیت اجتماعی شرکتها، منجر به تغییر در رفتار سازمانها میگردد؟ چالش اصلی در این راستا، در بین مردم و به طور کلی جامعه، تغییر نگرش در خصوص مسئولیت اجتماعی شرکتها است.در واقع، نهادهاي حرفهاي حسابداري باید در چشمانداز و استراتژي خود براي تغییر در راستاي این مفاهیم جدید در ادبیات حسابداري بینالملل سازماندهی و سازگار شوند و حتی این نگرانی وجود دارد که حرفه حسابداري در محیط تجاري امروزي مسیر خودش را نامناسب ترسیم نماید و شاید به عنوان یک خطر براي نقش نهایی حسابداران در جامعه باشد. حفظ جایگاه اجتماعی حسابداران و حرفه حسابداري، مستلزم کسب مهارتها، آموزش حرفهاي و شایستگی لازم براي ایفاي نقش واقعی در
