بخشی از مقاله
حسابداري اجتماعی بعنوان ضامن نظم و توسعه اجتماعی: ارتباط بین جامعه شناسی و حسابداري
چکیده
هدف این مقاله، ارائه تصویري از رابطه بین جامعه شناسی و موضوع (علم) حسابداري است. در این راستااهمیت ارزیابی شاخص هاي اجتماعی که همواره در حال تغییرند، مورد ارزیابی قرار گرفته است ؛ به نحوي که پیآمدهاي آن به لحاظ اجتماعی و اقتصادي براي گروههاي اجتماعی به طور خاص، و جامعه به طور عام مفید و مؤثر خواهد بود. موضوع حسابداري اجتماعی گرچه به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی شرکتها مورد استفاده قرار می گیرد، لیکن در قالب جامعه شناسی عملی، اهمیت و کاربرد فراوان دارد. سنجش شاخص هاي اجتماعی به برنامه ریزان اجتماعی کمک می کند تا بودجه لازم را به بخش هاي مختلف تخصیص دهند؛ به نحوي که از منابع مختلف بهره برداري مطلوب به عمل آید، و در نهایت کیفیت زندگی بهبود یابد. از آنجا که به لحاظ جامعهشناسی روش زندگی افراد همواره در معرض تغییر است، پیش بینی شاخص هاي اجتماعی یا به تعبیري حسابداري اجتماعی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. از این رو، امروزه باید ارتباط نزدیک و معناداري بین جامعه شناسی و حسابداري برقرار گردد. توسعه مبتنی بر حسابداري اجتماعی یکی از اهداف تحقیق است. حلقه مفقوده بین توسعه پایدار از یکسو و حسابداري از سوي دیگر، که همانا جامعه شناسی است، در این تحقیق مورد کنکاش قرار گرفته است.به علاوه، در بخشی دیگر از مقاله به تناسب پیشنهاداتی ارائه، و در پایان به نتیجهگیري و بیان ارتباط بین زمینه ها پرداخته شده است.
واژههاي کلیدي: حسابداري اجتماعی، توسعه اجتماعی، شاخص هاي اجتماعی.،برنامهریزي اجتماعی، بهره برداري مطلوب
مقدمه
هدف از طرح موضوع مورد نظر ارتباط دادن دو زمینه جامعه شناسی و علم حسابداري است که تا بحال کمتر در ایران به آن پرداخته شده است. در حالیکه علم حسابداري به تنظیم تراز نامههاي مالی درون شرکت ها و بین شرکت ها در قالب هزینه ها، درآمدها و نظایر آن می پردازد، جامعه شناسی در سطوحی کلان به بررسی و شاخص هاي اجتماعی می پردازد، و به نوعی آنها را حسابداري می نماید. در صورتیکه این عمل به موقع و به جا صورت گیرد، نظم و توسعه اجتماعی که از ضرورت هاي تراز اول جوامع انسانی است، تحقق می یابد. امروزه جوامعی پیشرفته به حساب می آیند که حسابداري اجتماعی بطور مستمر در آنها صورت می گیرد؛ یعنی در آن، ترازنامه هاي اجتماعی همواره ارزیابی و بهنگام می گردد. این بدان معناست که شاخص هاي اجتماعی در چه شرایطی قرار دارند، و چگونه می بایست بهنگام گردند. ارزیابی کیفیت زندگی که امروزه در جوامع صنعتی و توسعه یافته بطور مستمر صورت می گیرد، خود ضمن اینکه نوعی جامعه شناسی کاربردي را احیاء می کند، تصویري عینی نیز از جامعه ارائه می دهد، و بدینوسیله براساس وضعیت موجود، آیندة بهتر و عینی تري را می توان زمینه سازي و ترسیم کرد؛ یعنی آنچه که در این مقاله از آن بعنوان حسابداري اجتماعی یاد شده است.
همینطور، در حالیکه حسابداري همواره به دنبال این است تا خلأهاي مالی را برطرف کرده، و تراز نامه منطقی و سنجیده اي ترسیم نماید، جامعه شناسی نیز بالطبع می بایست چنین شیوه اي را با توجه به متغیرهاي اجتماعی دنبال کرده، تا نظم و توسعه اجتماعی را دست یافتنی نماید. در این مقاله تلاش بر این است تا پیوندي بین جامعه شناسی و حسابداري ایجاد گردد.
در تبیین حسابداري اجتماعی عمدتاً به بررسی شاخص هاي اجتماعی پرداخته می شود. منظور از شاخص هاي اجتماعی مجموعه اَشکالی است گواه بر ارزیابی وضع موجود و جهات آینده .(Bauer:1996) از آنجا که شیوة حرکت شاخص هاي اجتماعی همواره تحت تأثیر تغییرات اجتماعی و فرهنگی در معرضِ تغییر هستند، نظارت بر این شاخص ها یا همان حسابداري اجتماعی خود از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. در حالیکه امروزه توسعه جوامع را بیشتر با شاخص هاي رشد اقتصادي، درآمد، هزینه ها و نظایر آن می سنجند، و در این حرکت حسابداري به معناي عام آن مسیر حرکت خود را می یابد، و فعال می گردد، ارزیابی زمینه ها و شاخص هاي اجتماعی نیز در جاي خود بعنوان پیش زمینه فعل و انفعالات اقتصادي از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بعبارت دیگر، شاخص ها صرفاً مادي نیستند؛ نظیر ارقامی که با رشد اقتصادي پیوند دارند، بلکه غیرعادي نیز هستند؛ نظیر آنچه که به ارزشها یا اهداف مربوط می گردد ( Giovannini et .(al., 2009 حسابداري اجتماعی خود به تبیین نشانه هاي فرهنگی، میزان هاي آماري ساده و تأثیر سیاست هائی که در برطرف کردن مشکلات اجتماعی مؤثر هستند، می پردازد ( Frones, .(I.2007; OECD1:2001 بنابراین، حسابداري اجتماعی زمینه برطرف کردن مسائل اجتماعی را
فراهم میآورد، و از بروز چالش هاي احتمالی آتی پیش گیري بعمل میآورد؛ یعنی همانطور که علم حسابداري زمینه عملکرد دخل و خرج بهتر مالی شرکتها را فراهم میآورد.
اهمیت موضوع
حسابداري اجتماعی به شرکت ها و مؤسسات اقتصادي، مالی و تولیدي فرصت می دهد تا از موقعیت اجتماعی، شاخص هاي اجتماعی و روند حرکت جامعه مطلع گردند؛ و بدانوسیله فعالیتهاي خود را به گونه اي آگاهانه تر انجام دهند. بعبارت دیگر، از این طریق و با آشنائی بیشتر با شاخص هاي اجتماعی، با پی بردن به رفتار اجتماعی شهروندان و نحوة عملکرد آنها، کارگزاران مالی و حسابداري معیارها و تکنیک هاي متناسبی می توانند جهت عملکرد و توسعه بهتر اجتماعی پیش گیرند. همینطور، حسابداري اجتماعی موجبات تعامل دقیق تر و سنجیده اي را بین جامعه و سازمانها فراهم میآورد.
حسابداري اجتماعی علاوه بر اینکه فضاي هنجاري بهتري را ایجاد می نماید، آن خود باعث می گردد تا فضاي محیطی سالم تري نیز در یک جامعه مورد نظر ایجاد گردد؛ یعنی آنچه که خود موجبات ارتقاء کیفیت زندگی را نیز براي شهروندان فراهم میآورد.
محدوده تحقیق
محدودة مطالعه شاخص هاي اجتماعی، و به تعبیري حسابداري اجتماعی نه تنها به یک شهر، استان و کل کشور محدود نمی گردد، بلکه به دنبال توسعه مناسبات اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی جوامع با یکدیگر، از مرزهاي بین المللی نیز تجاوز کرده، و قالبی جهانی به خود گرفته است؛ به نحوي که عدمتوازن در شاخص هاي اجتماعی یک کشور، نهایتاً دیگر کشورها را به تدریج و با گذشت زمان تحت تأثیر قرار می دهد. بطور مثال، وجود نرخ بیکاري بالا در افغانستان ایران را نیز تحت تأثیر قرار داده است، و یا غیراستاندارد بودن بعضی شاخص ها در دیگر استانها، شهرهاي بزرگ وبارونق را وسیعاً در ایران تحت تأثیر قرار داده است. بنابراین، ارزیابی پیوسته و عملی شاخص هاي اجتماعی، خود ضمن اینکه از بروز چالش هاي محلی پیشگیري بعمل میآورد، به حفظ نظم منطقه اي و جهانی نیز کمک می نماید.
ضرورت حسابداري اجتماعی
این خود یک حقیقت غیرقابل جدل است که بی اهمیت تلقی کردن شاخصهاي اجتماعی، ابعاد مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادي ما را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین، یکی از وظایف مستقیم و بلامنازع ما شناخت پیداکردن نسبت به پیآمدهاي اجتماعی- محیطی شاخصهاي اجتماعی است. بنابراین، نادیده گرفتن و یا کم بهادادن به حسابداري اجتماعی خود به اضمحلال شرایط اجتماعی، بی نظمی اجتماعی و ضعف در توسعه اجتماعی می انجامد. از این رو، این خود ضروري است که هر چه بیشتر به مدیریت اجتماعی و محیطی پرداخت، و از منابع بهره برداري مطلوب و بجا بعمل آورد. در چنین شرایطی، عامه مردم، مسئولین، مدیران و سازمان هاي دولتی و غیردولتی همگی می بایست نسبت به مسائل اجتماعی و محیطی و ریشه هاي پیدائی آن ها حساس باشند؛ یعنی حسابداري اجتماعی نوعی قاعده مندي بخود گیرد؛ با اولویت بالا بکار گرفته شود و نظایر آن. این جریان باعث می گردد تا کنش ها، عادات و نگرش ها بطور منظم دنبال گردند؛ در غیر این صورت پیآمدهاي اجتماعی و محیطیِ نابهنجاري در انتظار جوامع خواهد بود. بعبارت دیگر و از دیدگاه جامعه شناسی، کاتاسروف2 ها و مصیبتهاي اجتماعی اجتناب ناپذیر خواهد بود. حسابداري اجتماعی نه تنها مدیریت اجتماعی را موجب می گردد، بلکه اصول مدیریت
محیطی را نیز ارتقاء می بخشد. در حالیکه بسیاري از مسائل اجتماعی گیج کننده و پیچیده است، حسابداري اجتماعی بطور مستمر می بایست اعمال گردد، تا از پیچیدگی هاي بیشتر بتوان پیشگیري بعمل آورد. پیچیدگی هاي اجتماعی خود ناشی از تغییرات اجتماعی است که در مواردي عمدي، اما اغلب برنامه ریزي نشده صورت می گیرد .(Macionis:1977)
ارزیابی و پیش بینی شاخص هاي اجتماعی
با پرداختن به پیش بینی شاخص هاي اجتماعی از موارد زیادي از بحران ها و دامنه فقر در جوامع می توان کاست .(3 WDI:2010) در حالیکه بحران هاي جهانی نیز هر از چند گاه یکبار ظاهر می گردند؛ نظیر رکود اقتصادي 2008 غرب (آمریکا)، بحران هاي مالی، بلایاي طبیعی (زلزله، سونامی) و ...، انجام پیمایش4 ها و مطالعات اجتماعی از شاخص هاي اجتماعی، خود از اهمیت بسزائی برخوردار است.
در حالیکه میانگین ها در سطح جهانی بسیار با یکدیگر متفاوت اند؛ بطور مثال میانگین درآمد سالانه بین 280 دلار تا 60 هزار دلار (آمریکا) در نوسان است، و یا شاخص امید زندگی بین 44 سال تا 83 سال در سطح جهان متفاوت است، جوامع مختلف جهانی ضمن اینکه نمی بایست از رؤیت اینگونه آمارها مأیوس گردند، بلکه با مطالعه، ارزیابی و پیش بینی این قبیل شاخص ها، نسبت به اصلاح و ارتقاء آنها همواره می بایست اقدام نمایند. ارزیابی و پیش بینی شاخص هاي جمعیتی یا به تعبیري حسابداري اجتماعی در زمینه هاي مختلف جمعیتی: از نوع تغییرات جمعیتی، ساختار نیروي کار، اشتغال و فعالیت اقتصادي، بیکاري، و کودکان کار و شاخصهاي محیطی: از نوع نهاده5 هاي کشاورزي، ستانده6 هاي کشاورزي و بهره وري، آب پاکیزه، آلودگی آب، تولید و مصرف انرژي، روند گلخانه ها و گازهاي گلخانه اي، شهرنشینی و اسکان شهري، حمل و نقل و تراکم وسائل نقلیه، آلودگی هوا و ...، شاخص هاي اقتصادي از نوع رشد تولید، ساختار تولید، ساختار خدمات صادرات و واردات، ساختار تقاضا و شاخص هاي فقر از نوع فقر در سطح ملی، خطوط فقر، نهاده هاي آموزشی، شکاف هاي آموزشی، خدمات بهداشتی، تولید مثل و بهداشت، تغذیه، مرگ و میر و ... از جمله مواردي هستند در حسابداري اجتماعی می بایست در دستور کار قرار گیرند.
جامعه شناسی کمی
پژوهشهاي اجتماعی علاوه بر اینکه در قالب جامعه شناسی کیفی صورت می گیرد، روشهاي کم ی نیز بکار گرفته می شود تا از آن طریق شاخصها و متغیرهاي اجتماعی را بتوان مورد سنجش قرار داد. نتیجه اینگونه مطالعات کم ی جهت تدوین سیاست هاي
