بخشی از مقاله
چکیده
بانکداری مشارکت در سود و زیان 1 - PLS - اساس و بنیان بانکداری اسلامی را تشکیل میدهد. برغم گذشت قریب به نیم قرن از بانکداری اسلامی، عدم وجود سازوکارهای اجرایی مناسب در ابعاد مختلف، اکثر الگوهای ارائه شده بانکداری غیرربوی را به نحوی از انحاء وارد حوزه معاملات ربوی نموده است. اجرای بانکداری مشارکت در سود و زیان - - PLS راستین مستلزم وجود زیرساخت های قانونی و مقرراتی، نظام حسابداری و مالی، مدیریت ریسک، سیستمهای فناوری اطلاعات و زیرساخت اداری و سازمانی خاصی است، و در بخش حسابداری و مالی آن مواردی چون محاسبه سود، سهم سود شرکاء و ذینفعان، تفکیک حسابهای معین هریک از محصولات، اسناد حسابداری، عقود، نحوه محاسبه کارمزد دریافتی از سوی بانک و تعیین مبنای نقدی و یا تعهدی در نظام بانکداری PLS از جمله موارد مهمی است که میبایست برای تحقق بانکداری PLS مورد توجه قرار گیرند.
خصوصیات اصلی نظام حسابداری و مالی بانکداری PLS را به طور کلی میتوان در مواردی چون متصل شدن اقلام بدهی به اقلام دارایی - اعم از حسابهای بالا و پایین خط - ، قابلیت ردگیری منابع مالی سپردهگذاری در طرحهای سرمایهگذاری، قابلیت تفکیک اقلام ریز حساب های معین، واقعی شدن و شفاف سازی حسابها، قابلیت ارزشگذاری گواهی های راستین برحسب مبلغ و طول مدت سرمایهگذاری، آورده شرکاء اعم از نقدی و غیر نقدی در قالب نوآوری و همچنین مدیریت و نظارت پروژه توسط بانک معرفی نمود. ویژگی منحصر بفرد مدیریت منابع و مصارف در این شیوه بانکداری پویا بودن و کنترلهایی خارج از بانک می باشد. در این مقاله نظام حسابداری و مالی بانکداری PLS را که به عنوان بخشی از الگوی اجرایی این بانکداری است را بررسی میکنیم.
مقدمه
مشارکت در سود و زیان - PLS - راستین بعنوان الگویی غیر قابل تردید درتحقق بانکداری اسلامی تلقی میشود. تحقق این الگو در دهه های اخیر برغم گسترش بانکداری اسلامی2 بدلیل ناکافی بودن بسترهای اجرایی اعم از سازکارهای مقرراتی، نظارتی و مدیریتی و به بیان دیگر افزایش ریسک عملیاتی و همچنین عدم تدوین و طراحی مکانیزم اجرایی و عملیاتی آن اغلب دچار خلط مبحث با بانکداری ربوی شده است.
براساس مطالعات بیدآباد، الهیاریفرد - 2008 - عدم وجود تموجات مالی در بانکداری PLS و سایر خصوصیات این الگوی بانکداری از جمله کاهش عدم تطابق زمانی دارائیها و بدهیها4 نسبت به بانکداری متعارف و به بیان تخصصی کاهش ریسکهای نقدینگی، اعتباری و کفایت سرمایه در بانکداری PLS نسبت به بانکداری متعارف موجب جذابیت این الگوی بانکداری در سطح بینالملل خواهد شد.
الگوی بانکداری PLS ضمن رفع شبهه ربوی موجب خواهد شد تا سپردهگذاران از نرخ بازدهی در بخش حقیقی اقتصاد منتفع و همچنین شرایطی مطلوبی را برای ثبات در بازارهای پولی، مالی و تامین اعتبار طرحهای سرمایهگذاری فراهم نماید. بی شک تحقق این الگو مستلزم بررسی جامع درکلیه بخشهای زیرساختی اعم از مقررات و دستورالعملها، زیرساخت های فناوری اطلاعات، محصولات و خدمات،گروههای مشتریان، ابزارهای مالی، مدیریت ریسک، زیرساخت اداری و سیستمهای حسابداری و مالی خواهد بود.
مطالعات و بررسی های انجام شده توسط اقتصاددانان کشورهای اسلامی و غیراسلامی در مورد بانکداری مشارکت در سود و زیان با تاکید بر ابعاد نظری به مزایا و معایب این الگو متمرکز شده است. عمده دلایل ارائه شده در عدم تحقق وگسترش این نوع از بانکداریعمدتاً بر محور تنگناهای زیرساختی، افزایش ریسک عملیاتی و جدید بودن این نوع از الگوی بانکداری بوده و عوامل مورد اشاره را دلیلی موجه بر عدم گسترش این نوع از بانکداری تلقی نمودهاند.
نتایج مطالعات نظری و کاربردی انجام شده در مورد الگوی بانکداری مشارکت در سود و زیان6 حاکی از مزیتهای این الگوی بانکداری و راحلهای اجرایی برای هر کدام از موارد سوال برانگیز در قالب یک بسته اجرایی قابل ارائه خواهد بود. بطورکلی در الگوی اجرایی بانکداری مشارکت در سود و زیان - PLS - ارکان اصلی شامل سپردهگذاران، بانک، مجری، واحد امین و حکمیت میباشند.
این مقاله بعنوان بخشی از بسته راهحل اجرایی الگوی بانکداری مشارکت در سود و زیان - PLS - خواهد بود و سعی میشود که بطور تخصصی به نظام حسابداری و مالی، فرآیندهای آن از جمله اسناد حسابداری، نحوه محاسبه سود و سازوکارهای تسویه حساب با ارکان اصلی پرداخته شود.
تجربه حسابداری بانکداری مشارکت در سود و زیان
بررسی استانداردها و رویه های بینالمللی حسابداری برای موسسات ارائهکننده خدمات مالی اسلامی 8 - IIFS - بیانگر سه گروه عمده از معاملات در ترازنامه به شرح ذیل میباشند:
· تامین اعتبار از طریق فروش9
· تامین اعتبار از طریق اجاره10
· تامین سرمایه با فروش سهام11
تامین اعتبار از طریق فروش: در این نوع از معاملات، بانک کالای مورد درخواست متقاضی را بصورت نقدی خریداری و در سمت دارائیهای خود ثبت مینماید آنگاه دارایی خریداری شده را به متقاضیان میفروشد. این نوع از معاملات توسط موسسات ارائه کننده خدمات مالی اسلامی - IIFS - براساس محصولاتی چون مرابحه12، بیع معجل13 - فروش اقساطی - ، سلم14 - سلف - انجام میشود که قیمت فروش این نوع از دارائیها براساس قیمت تمام شده وجوه15 به اضافه حاشیه سوددهی16 تعیین خواهد شد.
تامین اعتبار از طریق اجاره: در این نوع از معاملات بانک خدمات حاصل از یک نوع دارایی را برای متقاضی فراهم و ضمن باقی ماندن بانک در مقام مالک دارایی، از محل ارائه خدمات دارائیهای خریداری شده برای بانک و سپردهگذاران درآمد ایجاد مینماید.
