بخشی از مقاله
چکیده:
آبخوانهای کربناته در مقیاس جهانی از مهمترین منابع تامین کننده آب میباشد. این منابع در کشور ما نیز گسترش نسبتا خوبی دارد. ولی در حال حاضر ضرورت حفاظت و مدیریت منابع آب کارست به طور کامل مورد توجه قرار نگرفته است. وجود هرگونه مواد آلاینده مانند تجمع زبالهها، فضولات دامها، جریان یافتن فاضلابها و پسابهای سکونتگاههای به رودخانهها و زبالهریزی توسط گردشگران میتواند از جمله عوامل بالقوه در آلودگی منابع آب کارست حوضه باشد. ارزیابی آسیبپذیری و خطر آلودگی اقدامی مهم در مدیریت منابع آب کارست است. هدف اصلی مقالهی حاضر ویژگیهای کارست ژئومورفولوژی حوضهی کلات در ارتباط با حساسیت سیستم زهکشی و نیز عوامل بالقوه آلایندهای است که به ویژه طی سالهای اخیر شدت یافتهاند. این عوامل پس از بازدید میدانی شناسایی و منطقهبندی گردیده و موقعیت تمرکز آنها با استفاده از نرم افزار Arc GIS بر روی نقشه ترسیم شده است که میتواند برای مدیران اجرایی و برنامهریزان حائز اهمیت باشد. بدیهی است شناخت و تحلیل این وضعیت پیچیده میتواند گام مؤثری در جهت حل بسیاری از مسائل موجود در این پهنهها باشد.
کلید واژه: کارست، مدیریت منابع آب، آلودگی، ژئومورفولوژی کارست، زمینشناسی زیست محیطی
مقدمه:
حدود 25 درصد جمعیت کره زمین بخش عمده یا تمام آب مورد نیاز خویش را از منابع آب کارست تامین میکند، بنابراین انجام پژوهشهای کاربردی در زمینه فرسایش کارستی، شناخت روند تحولات و چگونگی شکلگیری اشکال کارستی و فرآیندهای حاکم بر آنها و پیشبینی آینده و نیز تعیین ظرفیتهای بالقوه کاربردی آنها اهمیت فراوانی دارد. علیرغم بررسیهای انجام شده در سطح بین المللی درباره پدیدههای کارستی تحقیقات چندانی در خصوص بررسی پتانسیلهای محیطی ایجاد شده توسط کارست در ایران صورت نگرفته است. نظر به تنوع و وسعت نهشتههای کربناته در ایران که شامل تودههای کارست زاگرس، البرز، کپهداغ و ایران مرکزی و سواحل فارس به لحاظ ذخایر آب شیرین حائز اهمیت هستند، توجه خاص به پتانسیلهای مختلف این نهشتهها به منظور اکتشاف منابع آب، سازههای مهندسی و نیز جذب توریست اجتناب ناپذیر است.
حوضه آبریز کلات که بخشی از آن سازندهای آهکی دارای پدیدههای کارست شونده اشغال شده، در این زمینه حایز اهمیت است. در نتیجه بررسی و کسب شناخت هر چه بیشتر پتانسیلهای موجود در منطقه هم به لحاظ علمی و هم از نظر اقتصادی اهمیت فراوانی دارد. این مورد بویژه در دو زمینه ایجاد پتانسیلهای آبی به دلیل بحران آب در استان خراسان رضوی و پتانسیل اکوتوریستی در مجاورت شهر مشهد مورد توجه بیشتر میباشد. از آنجا که منطقهی مورد نظر توریستی بوده و نیز به شدت توسط روستاییان و عشایر مورد بهرهبرداری کشاورزی و دامداری واقع شده است، عوامل بالقوهای آلودهساز منابع آب کارست مانند قرار گرفتن دستشوییها بر محل شکافهای کارستی، مدفون کردن زبالهها در سنگچالها، ریختن فضولات دامی و زبالهها در مسیر رودخانهها و چشمههای کارستی، میتواند برکیفیت منابع آب موثر واقع گردیده و مخاطراتی را به دنبال داشته باشد. از طرف دیگر شناسایی زمین شکلهای کارستی نیز به منظور مدیریت بهرهبرداری در قلمروهای کارستی ضرورت داشته و حفاظت و مدیریت زمین در قلمروهای کارستی کپهداغ لازم است.
منطقه مورد مطالعه:
محدوده مطالعاتی تحقیق در استان کلات با وسعت 3500 کیلومترمربع، از استان خراسان رضوی واقع در شمال شرق ایران تشکیل میدهد - جایگاه محدوده شکل - 1، که در محدوده 36 25 تا 37 19 عرض شمالی و 59 18 تا 60 29 طولی شرقی قرار دارد و مشتمل بر جمعیتی حدود 44733,7 نفر میباشد - نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، - 1385 این شهرستان از نظر طبیعی در دامنههای شمالی واحد چین خورده کوهستانی کپهداغ و همچنین در واحد هیدرولوژیک دشت کلات قرار دارد.
