بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه صلح، امنیت و آرامش همواره یکی از با ارزش ترین ملاک ها برای بشر محسوب می شود که شاید اولین بار در دنیا به صورت جدی به واسطه وقوع جنگ جهانی اول و سپس در جنگ جهانی دوم با وقوع جنایات بین المللی مورد خدشه قرار گرفت. به همین خاطر خواسته های ملی و مردمی در سرتاسر جهان در راستای رسیدگی و محاکمه عاملان این جنایت ها مورد درخواست عمومی قرار گرفت که این مطالبه در واقع جلوه ای از حقوق شهروندی جهانی بود. به همین خاطر در جهت تحقق حقوق شهروندی جهانی، پس از کش و قوس های بسیاری بالأخره در سال 1996 کمیسیون حقوق بین الملل با هدف جلوگیری از وقوع جرایم مهم بین المللی و همچنین ارائه ضمانت اجراهایی در این راستا، طرح تأسیس دادگاه کیفری بین المللی را با وصف دائمی بودن به مجمع عمومی سازمان ملل متحد فرستاد.
پس از نتیجه گیری های مجمع مبنی بر تأسیس چنین دادگاهی، نمایندگان 120 کشور در کنفرانس رم در سال 1998، اساسنامه دیوان کیفری بین المللی را مورد تأیید قرار دادند و در تاریخ اول ژوئیه سال 2002 اجرایی شد. پرسشی که در کنار بررسی صلاحیت موضوعی دیوان بدان پرداخته شده این است که چه ضمانت اجراهای مناسب برای جلوگیری از تکرار جرایم دهشتناک بین المللی وجود دارد؟. از این رو کمیسیون حقوق بین الملل در راستای تحقق حقوق شهروندی جهانی با جرم انگاری چهار جنایت نسل کشی - ژنوسید - ، جنایات علیه بشریت، جنایات جنگی و جنایت تجاوز ارضی ممنوعیت های کیفری را برای عامل یا عاملان وقوع این جنایات و ضمانت اجراهای مناسب برای پیشگیری از تکرار مجدد آن در نظر گرفت.
واژگان کلیدی: حقوق شهروندی جهانی، دیوان کیفری بین المللی
مقدمه:
با مراجعه و گذری در تاریخ متوجه خواهیم شد که همواره در تقابل مفاهیم صلح و جنگ، جامعه بین الملل در همه ادوار، خواهان صلح و آرامش بوده و برای رسیدن به این مفهوم و مقصود، تلاش های زیادی در جهت تشکیل محاکم کیفری بین المللی صورت گرفته است. این خواسته ضمناینکه باید مورد احترام همه کشورها - مخصوصاً کشورهای قدرتمند از لحاظ مالی و نظامی - قرار بگیرد، با همکاری های دولت ها به وسیله وضع قوانین داخلی و سپس مقررات بین المللی به عنوان یک مجموعه قوانین مکمل، مورد تأکید قرار بگیرد تا چنانچه صلح، امنیت و آرامش مورد خدشه قرار گرفت، راهکار مقابله با آن وجود داشته باشد.
پس از دو جنگ جهانی اول و دوم بود که اولین بار با شکل گیری دادگاه های ویژه نظامی بین المللی، محاکمات بین المللی شکل گرفت و در آن به مجازات فرماندهان و سران نظامی مرتکبین جرایم مهم بین المللی پرداخته شد. از ویژگی های منحصر به فرد این محاکمات اولاً مجازات سران و عاملان جنایات بین المللی بدون توجه به موقعیت و مصونیت آنها و در ثانی وصف بین المللی بودن دادگاه های فوق بود. کمیسیون حقوق بین الملل با الهام گرفتن از ویژگی های فوق و احصاء مهمترین جرایم بین المللی در ماده 5 اساسنامه دیوان کیفری بین المللی، ارتکاب مهمترین جرایم بین المللی از جمله جنایت نسل کشی - ژنوسید - ، جنایات علیه بشریت، جنایاتجنگی و جنایت تجاوز ارضی را اولاً ممنوع ساخت و رسیدگی به آن را در صلاحیت موضوعی دیوان کیفری بین المللی - - ICC قرار داد و در ثانی به افرادی که موجب این جنایات دهشتناک بین المللی شوند متذکر شد که فارغ از هرگونه توجه به پست و سمت آنها در کشورهایشان در صورت ارتکاب این جنایات تحت تعقیب و محاکمه قرار خواهند گرفت و در این راستا ضمانت اجراهایی در این خصوص اندیشیده شد. بدین سان از جمله اهداف مهم این تحقیق مرور و پژوهش در خصوص تشکیل دیوان کیفری بین المللی، چیستی و محدوه صلاحیت موضوعی دیوان و بررسی جنایات احصاء شده در ماده 5 اساسنامه دیوان با نگاهی به ضمانت اجراهای کیفری بین المللی در عرصه جهانی می باشد.
.1 تشکیل دیوان کیفری بین المللی
تشکیل دادگاهی کیفری آن هم در سطح بین المللی اندیشه ای برای همگان به خصوص حقوق دانان جهان بود که ریشه این اندیشه و تلاش به بعد از جنگ جهانی اول باز می گردد. می توانیم از لحاظ تاریخی به معاهده ورسای 22 - ژوئن - 1919 برای مجازات جنایتکاران بین المللی نظر داشته باشیم. بعد از آن، پس از جنگ جهانی دوم بود که اندیشه تشکیل دادگاه های بین المللی باز به ذهن جامعه جهانی خطور کرد و این بار شاهد و ناظر تشکیل دو دادگاه ویژه نظامی بین المللی نورنبرگ - سال - 1945 و دادگاه ویژه نظامی بین المللی توکیو - سال - 1946 -که اختلافاتی در مورد این که آیا این دو دادگاه مذکور یک دادگاه بین المللی هستند یا خیر، وجود داشت - برای رسیدگی به جنایات فرماندهان نظامی آلمان و ژاپن بودیم.
همچنین در سال 1991 تا سال 1994 با توجه به جنایات ارتکابی در یوگسلاوی سابق و روآندا، شورای امنیت مبادرت به تأسیس دو دادگاه موردی - Ad Hoc - کیفری بین المللی یوگسلاوی سابق - ICTY - و روآندا - ICTR - نمود. در ادامه کمیسیون حقوق بین الملل - - ILC در سال 1996 طرح تأسیس دادگاه کیفری بین المللی را به مجمع عمومی سازمان ملل متحد فرستاد و مجمع با تشکیل کمیته ای حدود 3 سال به بررسی تأسیس چنین دادگاهی در عرصه بین الملل جهت تصمیم گیری پرداخت.
بالأخره این طرح نتیجه گرفت و در کنفرانس رم در تاریخ 17 ژوئن سال 1998 ، اساسنامه دیوان کیفری بین المللی مورد تأیید نمایندگان 120 کشور از مجموع 160 کشور شرکت کننده رسید که البته 7 کشور چین، عراق، اسرائیل، لیبی، قطر، آمریکا و یمن مخالف اساسنامه بودند. در تاریخ 1 ژوئیه سال 2002 بود که اساسنامه دیوان کیفری بین المللی با تصویب 60 کشور موجودیت پیدا کرد. در حال حاضر - سال - 2015 ، 139 کشور اساسنامه دیوان کیفری بین المللی یا رم را امضا نموده اند و 123 کشور نیز اساسنامه مذکور را در کشور خود به تصویب رسانده اند. جمهوری اسلامی ایران درتاریخ 31 دسامبر سال 2000 ، اساسنامه رم را امضا نموده ولی مورد تصویب مجلس شورای اسلامی قرار نگرفته است.
.1,1 مباحث اولیه کمیسیون حقوق بین الملل
یکی از مباحث مهم کمیسیون حقوق بین الملل در خصوص اصل صلاحیت تکمیلی دیوان کیفری بین المللی نسبت به دادگاه های ملی می باشد. اصل صلاحیت تکمیلی در زمره موضوعات شکلی دیوان کیفری بین المللی - - ICC قرار دارد که به دلیل اهمیت آن، از جمله مسائل مهم مورد بحث
