بخشی از مقاله
چکیده
در مقاله فوق سوال اصلی این است که حق تابعیت چیست و آیا تمام افراد متولد شده در ایران از این حق برخوردار هستند یا خیر؟ دراین نوشتار به طور مفصل به بررسی معنا، مفهوم و اقسام تابعیت پرداخته شده و بندهای چهارم و پنجم ماده 976 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است که مشخص می کند کسانی که از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده همچنین اطفالی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است متولد شوند و پس از رسیدن به سن 18 سال تمام، یکسال دیگر در ایران اقامت کرده باشند ایرانی محسوب شده و حقوق کامل برخوردار می باشند. در پاسخ به معنی و مفهوم آن میتوان ذکر کرد: تابعیت از اصلیترین و رایجترین اصطلاحات حقوق بینالمل خصوصی است که میتوان امروزه آن را در اکثر کشورهای جهان از طرف حقوقدانان دارای معنای واحدی دانست.
کلیدواژها: تابعیت تولدی، تابعیت خاک، تابعیت خون، تابعیت تحمیلی.
مقدمه
تا قبل از وضع قانون ماده واحده فوق الذکر، وضعیت تابعیت فرزندان متولد شده در ایران، در هاله ای از ابهام به سر میبرد، زیرا با توجه به پذیرش مطلق سیستم خون - تابعیت نسبی - از طریق پدر ایرانی، به موجب بند 2 ماده 976 قانون مدنی ایران، تنها فرزندان حاصل از پدران ایرانی - در هر نقطهای که به دنیا آیند - تبعه ایران بوده و قانونگذار از اعطای تابعیت مبداء - تولدی - براساس سیستم خون - تابعیت نسبی - آن هم از طریق مادر بحثی به میان نیاورده بود.به همین جهت اکثر حقوقدانان ایرانی، با استنباط از مفهوم مستتر در بند 4 ماده 976 قانون مدنی ایران، طفل متولد در ایران حاصل از نکاح مادر ایرانی با پدر خارجی را با رعایت بند یاد شده، مشمول تابعیت تولدی ایران - براساس پذیرش استثنائی سیستم خاک یا سیستم ارضی - میدانستند.
حتی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی در همین رابطه، با ارایه نظریه مورخ 1383/4/14خود، ضمن عنایت به قیاس اولویت، این گونه عنوان داشت که: مستنبط از مفاد بند - 4 - ماده 976 قانون مدنی به طریق اولی طفل متولد از پدر خارجی و مادر ایرانی در ایران، ایرانی محسوب میگردد.اختلاف در برداشتهای حقوقی و وضعیت آن دسته از زنان ایرانی که با اتباع کشورهای افغانستان و عراق ازدواج نموده و از آنها صاحب اولادی شده بودند، باعث گردید تا طرح یک فوریتی اصلاح بندهای 4، 5 و 6 ماده 976 قانون مدنی و الحاق یک تبصره به آن، از سوی 18 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح و یک فوریت طرح مذکور در مورخه 1385/3/10 به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد.
با عنایت به این که کمیسیون قضایی، حقوقی مجلس شورای اسلامی از نظر کارشناسی یکی از اساتید برجسته حقوق بین الملل خصوصی ایران بهره جسته بود و شاید در صورتی که طرح مذکور کلا به تصویب مجلس شورای اسلامی میرسید، ضرورتی به نگارش نقد حاضر احساس نمیشد، لیکن متأسفانه در صحن علنی مجلس، طرح مزبور دچار تغییرات فراوانی گردید به نحوی که بندهای 4، 5 و 6 ماده 976قانون مدنی حفظ و صرفاً تبصره ذیل طرح با اندک تغییراتی در مورخه 1385/7/2 به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید و نهایتا مصوبه مجلس در تاریخ 1385/7/12 مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت که از این رهگذر به نظر میرسد مشکلات فراوانی حادث گردیده باشد که اینک به شرح آتی، به ذکر آن میپردازیم.
-1 وضعیت قبل از وضع قانون ماده واحده - وضعیت فرزندان حاصل از پدر خارجی در ایران - همانگونه که میدانیم، پذیرش سیستم خاک - تابعیت ارضی - در بحث تابعیت تولدی، توسط قانونگذار ایران در بندهای 3،4و 5 ماده 976 قانون ایران، به طور استثنائی پیشبینی شده که فقطبندهای 4 و 5 ماده مذکور ناظر بر موضوع مورد بحث میباشد. با عنایت به این که مطابق بند 4 ماده 976 قانون مدنی، برای تحقق تابعیت تولدی ایران برای طفل حاصل از والدین خارجی، علاوه بر تولد طفل در ایران، دو شرط توام دیگر - وجود والدین خارجی و تولد یکی از والدین در ایران - ضروری است، بنابراین اگر بخواهیم وضعیت فرزندان حاصل از پدر خارجی را دقیقا مورد بحث قرار دهیم باید با توجه به تابعیت همسر وی و همچنین با عنایت به محل تولد طفل مشترک موضوع را بررسی نمائیم. بنابراین تابعیت زوجه در این حالات از دو فرض زیر خارج نخواهد بود:
-1-2 زن از دید قانون ایران، خارجی باشد :
در این صورت، هرگاه طفلی از نامبردگان - پدر و مادر خارجی - در ایران به دنیا آید، دو شرط از 3 شرط بند 4 ماده 976 قانون مدنی ایران تحقق یافته به همین جهت کافی است، اثبات شود که یکی از والدین خارجی در ایران متولد شدهاند. - ارائه گواهی ولادت پدر یا مادر خارجی در ایران کفایت مینماید - در این صورت طبق بند 4 ماده 976 قانون مدنی ایران و به عقیده کلیه حقوقدانان ایرانی - بدون وجود هر گونه استثنائی - طفل مذکور تابعیت تولدی ایران را داشته و از لحظه تولد قطعا تبعه ایران محسوب خواهد شد و در صورت فقدان هر یک از شرایط سه گانه فوق، قبول تابعیت قطعی تولدی برای مولود - با توجه به استثنائی بودن پذیرش سیستم خاک توسط قانونگذار ایران یقینا محل تردید خواهد بود. چون یکی از شروط اصلی اعطای تابعیت قطعی تولدی ایران، وجود تابعیت خارجی والدین طفل است، بنابراین هر گاه یکی از والدین طفل، تابعیت خارجی نداشته باشند اعمال بند 4 ماده 976 قانون مدنی بر طفل حاصل از نامبردگان در ایران متعذر خواهد بود - همین موضوع باعث خدشه فراوان از جانب حقوقدانان ایرانی بر بند 4 ماده 976 قانون مدنی گردیده است. -
