بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله بررسی ویژگی های یک شهروند خوب در سه حوزه دانش مدنی، مهارت مدنی و نگرش مدنی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه قم می باشد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی پیمایشی است که در آن توصیف دیدگاه های دانشجویان مد نظر می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل 2732 نفر از دانشجویان دختر مشغول به تحصیل دانشگاه قم در سال تحصیلی 1392-93 و نمونه آماری شامل 336 نفر از دانشجویان بودند که به روش نمونه گیری تصادفی از نوع طبقه ای و متناسب با حجم طبقات جامعه آماری انتخاب گردیدند. ابزار پژوهش پرسش نامه محقق ساخته با طیف لیکرت و به تعداد 27 گویه بسته پاسخ با پایایی 0/904 که روایی آن به تایید متخصصان رسید. یافته های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS در سطح آمار توصیفی و استنباطی محاسبه و یافته ها نشان داد که، از نظر دانشجویان یک شهروند خوب باید به ترتیب اولویت دارای مهارت مدنی - با میانگین - 4/12 ، نگرش مدنی - با میانگین - 3/82 و شناخت مدنی - با میانگین - 3/71 باشد. در این پژوهش دانشجویان معتقدند در حوزه شناخت مدنی یک شهروند خوب به ترتیب اولویت باید دارای ویژگی های آگاهی از حقوق شخصی، آگاهی از قوانین و مقررات اجتماعی و آگاهی از حوادث و رویداد های اجتماعی باشد. دانشجویان معتقدند در حوزه مهارت مدنی یک شهروند خوب به ترتیب اولویت باید دارای ویژگی های احترام به حقوق دیگران، توانایی انجام کار بر اساس اصول اخلاقی و مذهبی و توانایی تصمیم گیری منطقی و معقولانه باشد. دانشجویان معتقدند در حوزه نگرش مدنی یک شهروند خوب به ترتیب اولویت باید دارای ویژگی های حس وطن دوستی، داشتن روحیه قانون مداری و علاقه و نگرانی نسبت به آسایش و رفاه دیگران باشد. همچنین بین دانشکده و رشته تحصیلی دانشجویان و نظرات آنان در زمینه ویژگی های یک شهروند خوب تفاوت معناداری وجود ندارد. یعنی دارای نظرات یکسان در این زمینه هستند.
مقدمه
تربیت اجتماعی، پرورش جنبه یا جنبههایی از شخصیت آدمی است که مربوط به زندگی او در میان جامعه است، تا از این طریق به بهترین شکل حقوق، وظایف و مسئولیت های خود را نسبت به دیگر همنوعان خود بشناسد و آگاهانه و با عشق، برای عمل به آن وظایف و مسئولیت ها اقدام کند. از این رو، می توان محور تربیت اجتماعی را سلسلهای از حقوق، وظایف æ مسئولیت های مربوط به زندگی در میان جوامع و جامعه دانست. به این معنی که افراد و گروه هایی که در یک جامعه زندگی می کنند، نسبت به هم حقوقی دارند و مسئولیت ها و وظایفی نیز در ارتباط با یکدیگر بر عهده آنهاست. یکی از مباحث مهم در حیطه مطالعات اجتماعی، مفهوم شهروندی است. این مفهوم درصدد اشاعه اصول اساسی دموکراسی در بین افراد جامعه است. امروزه چه در کلان سیستم اجتماع که دولت ها، استراتژی هایی را تدوین می کنند و چه در نواحی، استان ها و شهرها و چه در خرده سیستم های خانواده که والدین مؤلفین اهداف و استراتژی ها هستند، وجود افرادی با ویژگی هایی چون مسئولیت پذیری، انتقادگری، وطن دوستی و خلاصه در یک کلام شهروندی مسئول از مؤلفه های حیاتی و با اهمیت می باشد - فتحی و واحد چوکده، 1389، ص. - 20 امروزه به علت مسائلی همچون: تمرکز زدایی از قدرت، تأثیر گذاری تصمیمات منطقه ای، گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطی همچون اینترنت و آزادی های جدید در این عرصه، دهکده جهانی و ارتباط تنگاتنگ بین دولت ها و ملل مختلف جهان، مسائل مشترک جهانی همچون آلودگی محیط زیست، صلح و امنیت جهانی، تربیت شهروندی علاوه بر اینکه در سطح محلی و ملی مطرح و مورد توجه است در سطح بین المللی نیز مورد توجه است. تربیت شهروندی رشد فرهنگی، معنوی، اجتماعی و اخلاقی را ارتقاء می دهد و دانش آموزان را تشویق می کند که در کلاس درس، محله، منطقه، جامعه æ جهان سهم عمده و تعیین کننده داشته باشند - فرمهینی فراهانی، 1389، ص. - 36
کر - 2002 - 1 در طی مطالعات و بررسی های خود در مورد شهروندی در کشور های مختلف مجموعه ای از مسائل و چالش هایی که باعث تغییرات جهانی و توجه به مقوله شهروندی شده است را شامل موارد زیر می داند: جنبش ها و حرکت مردم از داخل و در بین مرزهای ملی، شناخت رو به رشد حقوقی مردم بومی و اقلیت ها، متلاشی و فرو ریختن ساختار های سیاسی موجود در ایجاد و رشد ساختار های جدید، تغییر نقش و جایگاه زنان در جامعه، رشد سریع اقتصادی و تغییر الگوهای کار و تجارت در روابط سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی، تأثیر انقلاب اطلاعات و تکنولوژی ارتباطی، افزایش جمعیت جهانی و پیامد های زیست محیطی آن، ظهور شکل های جدید اجتماع. تربیت شهروندی در ابعاد مختلف می تواند زمینه ساز آسایش و رفاه مردم هر کشوری باشد. در بعد سیاسی- اجتماعی، آگاهی از حقوق فردی و بین المللی، در بعد اقتصادی، آشنا شدن افراد با قوانین و قواعد در سطح بین المللی و در بعد فرهنگی، تعمیق و توجه توأم با درک و بصیرت نسبت به میراث فرهنگی است - .Keer,2002,p5 - شهروندی را می توان پایبند بودن به ارزش هایی بر پایه حقوق و وظایف که جنبه عام برای همه دارد، دانست. شهروندی به مدد مجموعه حقوق، وظایف و تعهدات و ارزش های ناشی از آن راهی برای توزیع عادلانه منابع و زندگی همراه با مشارکت و پویایی فراهم می کند. مفهوم شهروندی در طول تاریخ تحولات بسیاری به خود دیده است. تا امروز مفهوم "شهروند" علاوه بر حقوق دربردارنده وظایف و تعهدات می باشد. ویژگی کلیدی معرف شهروندی که آن را از تابعیت صرف متمایز می کند، اخلاق مشارکت است. شهروندی نه یک موقعیت منفعلانه، بلکه یک موقعیت فعالانه است. به طور خلاصه، شهروندی با سلطه ناسازگار است. شهروندی همواره یک ایده دوجانبه و بنابراین یک ایده اجتماعی است - فالکس، 1381، ص. - 12
مسائلی چون کثرت گرایی، چند فرهنگی، میراث و تنوع فرهنگی و نژادی، تساهل، انسجام اجتماعی، حقوق جمعی و فردی مسئولیت های شغلی و حرفه ای، عدالت اجتماعی، هویت ملی و آزادی طلبی کار آموزش شهروندی را با چالش های اساسی روبه رو کرده است و این عوامل موجب شده است که تعریف مشترکی از مفهوم آموزش شهروندی حتی در بین ممالکی که اهداف ملی مشترکی از جمله ترویج آموزش شهروندی و ارزش های آزادمنشانه ای را دنبال می کنند، ارائه نشود. در یک منظر، کل فرآیند تربیت شهروندی آماده سازی جوانان برای ایفای نقش ها و مسئولیت های شهروندی می باشد . - Keer,1999,p6 - تربیت شهروندی یک مفهوم متکثر و چند چهره است که مفاهیم اخلاقی، تربیت محیطی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را در برمی گیرد و در آن از مباحثی همچون مردم سالاری، حقوق، مسئولیتها، تحمل و بردباری، احترام و برابری سخن به میان می آید. تربیت شهروندی، در اساس با برخی از مفاهیم و ابعاد دیگر مرتبط است که به ویژه در برنامه درسی حائز اهمیت است. این مفاهیم عبارتند از تربیت مدنی، آموزش حقوق انسانی، آموزش اخلاق، مطالعات اجتماعی و مهارت های زندگی. تربیت شهروندی هم در اشکال رسمی و هم غیر رسمی دنبال می شود و محتوای آن هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی قابل پیاده شدن است. در واقع تربیت شهروندی هم با رشد فردی و هم توسعه سیاسی و اجتماعی جامعه در سطح ملی و بین المللی مرتبط است . - Osler,1997,p4 -
کوایگلی1، تربیت شهروندی را توسعه دانش، مهارت ها و نگرش های شهروندی در فراگیران می داند. به نظر او دانش شهروندی شامل مهارت های عقلانی مورد نیاز به منظور فهمیدن، توضیح دادن، مقایسه کردن، ارزیابی کردن اصول و عملکرد های دولت و شهروندی و مهارت های شهروندی شامل مهارت های مشارکتی است که شهروند را قادر می سازد تا خط مشی دولت را تحت نظارت و تأثیر قرار دهند و نگرش شهروندی، عبارت از ویژگی شخصیتی، خلق و خوها و تعهدات مورد نیاز مانند احترام به ارزش افراد، صداقت، تحمل و شکیبایی، همدردی، وطن پرستی، تعهد نسبت به حقوق بشر، نفع عمومی برای حفظ و گسترش حکومت دموکراتیک و شهروندی است . - Quingly,2000,p6 - بر اساس مطالعه وارن پرایور2 در کشور استرالیا ویژگی های ذیل برای شهروند مطلوب در جامعه استرالیا دانسته شده است. -1 ویژگی های مرتبط با درک و فهم مدنی؛ شامل آگاهی از رویداد های جاری جامعه و جهان و آگاهی از عملکرد دولت، -2 ویژگی های مرتبط با جنبه های مشارکتی- عملی؛ شامل ایفای مسئولیت های خانوادگی، توانایی بررسی ایده های گوناگون، توانایی اتخاذ تصمیم های معقولانه و مشارکت در مسائل مدرسه یا جامعه محلی، -3 ویژگی های مرتبط
