بخشی از مقاله
چکیده
اهمیت حمل و نقل عمومی در کلانشهرها برهیچکس پوشیده نیست.لذا این پژوهش تلاش میکند تا با شناخت جوامع در حال توسعه و به موازات آن آگاهی از استراتژی های صحیح اجرای حمل و نقل پایدار وبررسی نمونه های موفق آن بارویکرد تحلیلی - تطبیقی راهکارهایی عملی برای اجرای این مهم ارائه کند. در این مقاله فرض شده است که میتوان با شناخت یک جامعه در حال توسعه، حمل و نقل را که از مصادیق توسعه پایدار یک کشور می باشد ارتقا داد.
با توجه به ویژگیهای ذکر شده از این موضوع ،مقاله حاضر از روش اکتشافی و تحلیلی با رویکردی کیفی استفاده کرده و شامل سه بخش اصلی به شرح زیر می باشد:بخش اول شامل خصوصیات و معضلات جوامع درحال توسعه می باشد.بخش دوم با تعریف حمل و نقل پایدار آغاز شده، استراتژی های صحیح این نوع حمل و نقل بیان و راهکارهایی که به غلط در بعضی جوامع اجرا شده اند بررسی می شود و سلسله مراتب دستیابی به حمل و نقل پایدار ذکر شده و ضرورت اعمال آن در کشورهای درحال توسعه ثابت می گردد.بخش سوم یا پایانی این پژوهش کلانشهر تهران را نمونه موردی فرض و استراتژی های تغییر حمل و نقل را در آن بیان میکند،همچنین در مقیاس خرد و کلان نیزراهکارهایی ارائه می دهد.
-1 مقدمه
یکی از ستون های اصلی آنچه توسعه پایدار نامیده می شود،حمل و نقل پایدار است و پیش نیاز گسترش و بهبود وضع اقتصادی جوامع،استقرار و راه اندازی امکانات حمل و نقل عمومی با کارایی زیاد می باشد. - نخعیو دیگران، - 2:1388امروزه با رشد روز افزون جمعیت در کشورهای درحال توسعه، نیاز به خدمات و امکانات متنوع بیشتر شده و این امر موجب افزایش جابجایی و ترددهای بین شهری گشته است. باتوجه به تشکیل دادن بخش اعظمی از این جوامع توسط جوانان دسترسی به خدمات و امکانات و ایجاد تعادل میان این عرضه و تقاضا اهمیت می یابد از این رو حمل و نقل به عنوان عامل اساسی در تعیین ظرفیتهای خدمت رسانی به امکانات یک شهر و میزان شاخص کیفیت و رفاه عمومی ساکنین به عنوان مقوله ی مهمی همواره مدنظر سیاستگزاران شهری بوده است.
حمل و نقل یک شهر در عین تاثیر گزار بودن می تواند کاملا متاثر نیز باشد.در مقیاس کلان می تواند برآلودگی هوا، رشد جمعیت، توسعه شهر، افزایش رونق اقتصادی، هزینه زیرساخت ها ، سلامت روانی جامعه، آلودگی صوتی، عدالت اجتماعی، کاهش فواصل طبقاتی میان اقشار، زمان و در مقیاس خرد می تواند بر میزان تعاملات اجتماعی مردم و در پی آن بالا رفتن کیفیت زندگی،گسترش فرهنگ صرفه جویی در خانواده به عنوان پایه ای ترین سلول تشکیل دهنده جامعه ،هزینه های عمومی خانوار، امنیت افراد، جراحات و مرگ ومیرهای ناشی از تصادفات تاثیر گزارد.همچنین می تواند از میزان تراکم شهری ،شکل ، اقلیم شهر، رفتار و فرهنگ جامعه متاثر باشد.
بنابراین مفاهیم توسعه یکی از اصلی ترین دغدغه های هرکشوری می باشد و شاید بتوان به جرات گفت پیشرفت یک کشور جز با توجه به مفاهیم توسعه امکان پذیر نخواهد بود. استفاده بی رویه طی چند دهه اخیر از منابع حیاتی کره زمین و تولید انبوه برای جمعیتی که چند برابر شده، بعد از جنگ جهانی دوم موجب بروز نگرانی هایی در جامعه بشری گردید که منجر به نشست استکهلم با عنوان محیط زیست انسانی گردید.
پس از بیست سال ،کنفرانس ریو در سال 1992 برگزار شد در این نشست مسائل مهمی از قبیل آلودگی هوا و خطر ایجاد گازهای گلخانه ای محوریت داشت. در این کنفرانس مشکلات محیطی زمین نه تنها کاهش نیافت بلکه مسائلی هم چون گسترش مواد رادیواکیتو - انرژی اتمی - ، کمبود آب، تخریب جنگل ها و اقیانوس ها و به دنبال آن فقر، در نتیجه خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی و به تبع آن بحران های اقتصادی در جهان گسترش یافت. در این کنفرانس تنها راه نجات کشور ها را در توسعه پایدار جستجو کردند. پس هرچه جهان رو به جلو می رود، لزوم همگرایی وحدت کشور ها و ممالک و تشکیل سازمان ها و همکاری های بین المللی و همچنین سازمان های مردمی مانند NGO برای تحقق توسعه پایدار بیشتر احساس می گردد.
-2 چهارچوب و روش پژوهش
با توجه به نظری بودن بخش اول موضوع پژوهش، روش تحقیق بصورت اسنادی و بررسی متون بوده و عمده ترین منابع مورد استفاده کتابها و مجلات تخصصی و طرح های پژوهشی مرتبط می باشد . همچنین، با توجه به ویژگی های ذکر شده از این موضوع ،مقاله حاضر از روش اکتشافی و تحلیلی با رویکردی کیفی استفاده کرده و شامل دوبخش اصلی به شرح زیر می باشد: بخش اول شامل تعریف توسعه به لحاظ لغت و مفهوم می باشد سپس مشخصات ،تعاریف و معضلات جوامع درحال توسعه ارائه می گردد.
بخش دوم با تعریف حمل و نقل پایدار شروع شده ، اهمیت حمل و نقل در توسعه پایدار و ویژگی های عمده برنامه ریزی حمل و نقل کلان شهری ذکر می شود.در ادامه همین بخش استراتژی های صحیح حمل و نقل پایدار ، راهکارهایی اجرایی غلط در بعضی جوامع ،سلسله مراتب دستیابی به حمل و نقل پایدار و ضرورت اعمال آن در کشورهای درحال توسعه مطرح میگردد. بخش سوم که بخش پایانی این پژوهش می باشد کلانشهر تهران را به عنوان نمونه موردی فرض کرده و استراتژی های تغییر حمل و نقل فعلی در آن را بیان کرده، در مقیاس خرد و کلان در عرصه های گوناگون اجتماعی راهکارهایی ارائه می دهد. فرضیه: این پژوهش مدعی است که میتوان در یک جامعه درحال گذر ،با گسترش حمل و نقل پایدار که از مصادیق توسعه پایدار آن کشور می باشد مقدمات پیشرفت آن اجتماع را فراهم ساخت.
-3 تعریف توسعه
توسعه به لحاظ لغت، دارای معانی مشابهی همچون ، تکامل اجتماعی ، رشد اجتماعی، تغییر اجتماعی ، مدرنیزه شدن و پیشرفت می باشد.توسعه در فرهنگ لغت معین به معنای وسعت دادن و فراخ است. معنای دیگری از توسعه نیز با معنای "خروج از لفاف" در فرهنگهای لغت دیده می شود. "در تعریف توسعه نکاتی را باید مدنظر داشت که مهم ترین آنها عبارتند از اینکه اولا توسعه را مقوله ارزشی تلقی کنیم، ثانیا آن را جریانی چند بعدی و پیچیده بدانیم، ثالثا به ارتباط و نزدیکی آن با مفهوم بهبود یا همان improvement توجه داشته باشیم" - ازکیا،. - 8:1364 به عبارتی توسعه طیفی از تغییرات به هم پیوسته در جهت تأمین نیاز های رو به گسترش جامعه است و به عبارتی دیگر "توسعه فرایندی است که شرایط زندگی نامطلوب را به مطلوب تبدیل می کند.
همچنین فرایندی است که موجب رشد کمی تولیدات و کالا و خدمات می شود و در روند آن پدیده های نامطلوب اجتماعی مانند محرومیت و فقر از بین میروند. ضمن اینکه حصول استقلال اقتصادی، تقویت بنیه مالی و مادی جامعه، تحقق عدالت اجتماعی، ترقی فرهنگی، علمی و فنی صورت می پذیرد. - - Rajvanshi.2006, 25 پیشرفت و توسعه درواقع عبارت است از نوعی توانایی و گنجایش برای آنچه مردم می توانند با هر وسیله ای که در اختیار دارند انجام دهند تا وضع زندگی خود و دیگران را بهبود بخشند.بنابر این توسعه و پیشرفت ،به معنای داشتن تمایل شدید به بهبود بخشیدن و توانایی در تحقق این آرزوست. به هر حال در روزگار ما هر کشوری تلاش در راه توسعه دارد زیرا توسعه هدفی است که اکثر مردم آن را ضروری می دانند. - طیبی، - 25-22 :1387
-4 تعریف ، مشخصات و معضلات جوامع درحال توسعه
ازدید نظریه پردازان مکتب کلاسیک مدرنیزاسیون ،جامعه درحال گذار جامعه ای است که در حال انتقال چهارچوب "سنت" به "مدرنیته" است.این گروه که به شدت تحت تاثیر اندیشه "تکامل گرایی" قرن نوزدهم قرار دارند، جامعه سنتی را نقطه مقابل جامعه مدرن توصیف می کنند و حرکت از سنت به مدرنیته را امری اجتناب ناپذیر می دانند. از جمله ویژگی های یک جامعه سنتی می توان به اندک بودن شهرها،زیاد بودن روستاها، تمایز کامل طبقات اجتماعی، پیوند نزدیک حکومت و دین و عدم وابستگی اقتصادی روستاها به حکومت اشاره کرد.
- داد، - 72-67 : 1363 این درحالی است که ویژگی های جامعه مدرن دقیقا عکس صفات بالاست و هنگامی که چهارچوب های سنتی حاکم شروع به فروپاشی می کنند، جامعه وارد دوره گذار می شود. این دوره قطعا همراه با انواع مشکلات و بحران ها خواهد بود و در صورتی که جامعه بتواند آنها را با موفقیت سپری کند ، عصرجدید آغاز می شود. "مهمترین بحران های این دوره عبارتند از: بحران هویت، بحران مشروعیت، بحران نفوذ، بحران مشارکت، بحران توزیع و بحران یکپارچگی." - نبوی، - 1389:195 در مقابل اگرجامعه نتواند با این بحران ها به خوبی مقابله کند ، در همان حالت برزخ دچار انواع مشکلات از جمله اختلاف میان مردم، نابسامانی شهری و... می شود.
اجماعی برای تشخیص کشورهای توسعه یافته از کشورهای درحال توسعه در سیستم سازمان ملل متحد وجود ندارد. درعمل کشور ژاپن در قاره آسیا، کانادا و ایالات متحده امریکا در آمریکای شمالی، استرالیا و زلاند نو در اقیانوسیه و کشورهای اروپایی در قاره اروپا بعنوان کشورهای توسعه یافته شناخته شده اند. ازنظر آمار تجاری بین المللی، اتحادیه گمرکی افریقای جنوبی مانند مناطق توسعه یافته تلقی شده است.کشور های بهم پیوسته از یوگسلاوی سابق به عنوان کشورهای توسعه یافته تلقی شده اند و کشورهای اروپای شرقی وکشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی نه درردیف کشورهای توسعه یافته اند و نه درزمره کشورهای درحال توسعه تلقی شده اند.
