بخشی از مقاله
چکیده
در ارتباط با شهرهای کشورهای توسعه یافته در زمینه مفهوم شکل شهری پایدار پژوهشهای زیادی انجام شده است در اروپا و امریکای شمالی دولتها و برنامه ریزان شهر فشرده را ترغیب و تشویق می کنند که زندگی در تراکم زیاد را تسهیل و جمیعت را به بازگشت به محله های قدیمی درون شهر تشویق میکند شواهد چندانی وجود ندارد که کشورهای در حال توسعه دستخوش تغیرات مشابهی باشند . در این پژوهش شکل شهری ایلام بعنوان یکی از شهرهای کشورهای در حال توسعه مورد بررسی کمی و کیفی قرار گرفته است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته , شکل شهر بر پایداری یا ناپایدار شهر تاثیر می گذارد .دسته ایی از برنامه ریزان و طراحان شهری در جستجوی یک شکل خوب شهری یا شکل پایداری شهری هستند تا قدرت اقتصادی و برابری اجتماعی را ارتقاء دهند و نابودی و زوال محیط زیست را کاهش دهد. مقاله مروری بر بحث شکل و ساخت شکل پایدار شهری دارد و فرم و الگوی رشد شهری ایلام را مورد مطالعه قرار می دهد.
این پژوهش بر اساس تحلیلهای کمی همچون ضریب موران ، ضریب گری و ضریب G عمومی , تراکم و اندازه متروپل نشان می دهد که شهرایلام دارای الگوی رشد افقی - اسپرال - بوده که عواملی همچون مهاجرتهای روستا - شهری , تغیرات الگوی مسکن , سیاستهای واگذاری زمین ,تمرکز گرایی اداری سیاسی ,تمرکز خدمات و سرمایه در شهر ,طرح جامع شهری واگذاری اراضی حاشیه شهرها به نهادها و متقاضیان زمین و مسکن در این الگوی شهری تاثیر گذار بوده اند از مشکلات این نوع الگوی رشد می توان به عدم دسترسی به امکانات و تسهیلات شهری , افزایش حمل و نقل در نتیجه آلودگی های زیست محیطی و گسترش شهر و تخریب جنگلها و زمین های کشاورزی را می توان نام برد.
مقدمه
فرم شهر به الگوی توزیع فضایی فعالیت های انسان در برهه خاصی از زمان تعریف می شود - - Anderson 1995: 34 شهرها همانند یک ارگانیسم رشد می کنند و رشد آن بیانگر سلامت و رونق شهری است و توقف در رشد شهر نشانه بیماری آن و به مفهوم رکود شهر در ابعاد مختلف اجتماعی , اقتصادی و کالبدی و.. .است از طرف دیگر سرعت زیاد رشد می تواند زندگی شهر را دچار اختلال کند و مشکلات متعدد را ایجاد کند.
نتایج مطالعات زیاد در سراسر جهان نشان داده در پی سرعت یافتن رشد اسپرال شهری و گسترش آنها در زمینهای پیرامون , پیامدهای منفی چندی به دنبال دارد :فضاهای سبز شامل - شامل باغات و اراضی کشاورزی - , چشم انداز طبیعی , گونه های گیاهی و منابع طبیعی شهر یکی پس از دیگری مورد مخاطره و نابودی قرار می گیرد - - johnson,2001:173 علاوه بر آن , با پراکنش شهر به این سو و آن سو شهر دچار افزایش هزینه های ملی ,تامین و تدارک سیستم حمل و نقل ,آب و فاضلاب
ناکارآمدی اقتصادی در ارئه خدمات عمومی , آسیب به سیستم های محیطی و اکولوژیکی بستر شهر می گردد - - Ewing,1997:9 همچنین شیب تراکم فعالیتها , جمیعت و مسکن از مرکز شهر به سمت پیرامون آن کاهش می یابد و به موازات آن حمل و نقل خصوصی از مرکز شهر به سمت حاشیه شهر افزایش یافته و میزان مالکیت ماشین و طول سفرهای روزانه افزایش می یابد
برای تعریف دقیق از شهر فشرده تلاش های زیادی صورت گرفته است. برتون1 آن را شهری تعریف کرده که تراکم آن بالا و کاربری ها ترکیبی است و سیستم حمل و نقل عمومی خوبی دارد و پیاده روی و دوچرخه سواری را تشویق می کند شهر فشرده طبق تعریف الکین2 باید فرم و مقیاسی داشته باشد که برای پیاده روی، دوچرخه سواری و حمل ونقل عمومی همراه با تراکمی که باعث تشویق تعاملات اجتماعی می شود، مناسب باشد
گزارش سبز 3 مشخصا برگشت به شهر فشرده را پیشنهاد نموده است فرم و قواره شهر از آنجا که با یکی از محدودترین منابع در دسترس انسان یعنی زمین سرو کار دارد، از موضوعهای مهم در برنامه ریزی شهری و یکی از معیارهای اساسی در توسعه پایدار شهری است.در ایران، شهرها در ابتدا به علت رشد ارگانیک، از توسعه فیزیکی آرامی برخوردار بودند؛ اما از زمانی که گسترش شهرها ماهیتی برونزا به خود گرفت و بویژه در دوره شهرنشینی سریع، یعنی از دهه 1340 به بعد که جمعیت شهرها هم به علت رشد طبیعی بالا و هم بر اثر مهاجرتهای روستاییان به شهر با سرعت بسیار بالایی رشد یافت
رشد کالبدی شهر و گسترش افقی آن تحت تاثیر, عدم برنامه ریزی شهری متناسب با هجوم مهاجران به شهر قرار گرفت و بر اثر ایجاد مساکن غیر رسمی این امر باعث نابسامانی بازار زمین شهری و مخصوصاً بلا استفاده ماندن بخش وسیعی از اراضی داخل محدوده شهر و عارضه منفی گسترش افقی شهرها شده است شهر ایلام به عنوان متروپل استان مراحل رشد و توسعه خود را بسیار سریع تر از آهنگ طبیعی طی نموده است، چنانکه علی رغم رشد سریع جمعیتی، مساحت و وسعت این شهر نیز از رشد سریعی در دهه های اخیر برخوردار بوده است
- مطالعه محدوده مورد مطالعه: هسته اصلی شهر ایلام ,از سکونت ایل دیوالا - ده بالا - در محلات نوروزآباد و شادآباد شکل گرفت و بدنبال آن ایلهای بومی استان ایلام به این نقطه کوچ کرده و در مکانی در اطراف هسته مرکزی - منطقه یک ودو - ساکن می شوند و زمینه پیدایش منطقه مرکزی - منطقه - 1 را فراهم کردند . محدوده شهر در سال 1335 به 101 هکتار رسید
در سالهای بعد , با یکجانشینی عشایر و مهاجرت روستهاهای اطراف به شهر ایلام , سال 1355 مساحت شهر 2/5 برابر شده و به 189 هکتار رسید. شروع جنگ ایران و عراق و خالی شدن شهرهای دهلران و مهران و سایر سکونتگاههای مرزی , باعث مهاجرت شدید به شهر و گسترش سریع شهر ایلام شد. ضعف نیروی متخصص به این مسئله دامن زد. در سال 1365 مساحت شهر 3 برابر شده و به 689 هکتار رسید.. در سال 1375 مساحت شهر به 950 هکتار بالغ شد دلایل آهسته شدن روند توسعه شهری , نسبت به دهه قبل را می توان به برگشت مهاجران شهرستانهای دهلران و مهران و سایر نقاط مرزی نسبت داد. .
شکل شماره -1 نقشه توسعه فیزیکی شهر ایلام 1335 -1385
در سال 1390 رشد شهر دو برابر شده و مساحت شهر به 1800 هکتار رسید از دلایل رشد سریع آن می توان به تمرکز بیش از پنجاه درصد بودجه , امکانات و منابع شهری استان در شهر ایلام , نتیجتا" هجوم جمیعت شهرها و روستاهای استان با هدف نزدیکی به این منابع و بازار اشتغال ناشی از کار در بخش خدمات دانست این تازه واردان تلاششان بر این شد تا هرچه بیشتر به سفره پهن شده ناشی از تمرکز بودجه نزدیکتر باشند.
- روش تحقیق : روش اصلی مورد استفاده در این پژوهش، روش کمی با استفاده از نرم افزار Arc GIS است؛ بدین صورت که به منظور نایل شدن به هدف تحقیق، یعنی شناخت الگو یا الگوهای رشد شهر مورد مطالعه، از روش های چند گانه ای استفاده شده است.
آمارهای مورد نیاز برای تحلیل از سازمانهای مختلف و روش های کتابخانه ای جمع آوری شده و با استفاده ضریب موران ، ضریب گری و ضریب G عمومی , تراکم و اندازه متروپل تحلیل شده است. و به منظور نشان دادن گسترش شهر، با استفاده از نرم افزار Arc GIS و به کارگیری نقشه های موجود و عکس های هوایی یا تصاویر ماهوارهای، نقشه های رشد و توسعه فیزیکی شهر در دوره های مختلف تاریخی تهیه شده است.
