بخشی از مقاله
چکیده:
سعدی چون همهی اصلاح گران با پذیرفتن بنیاد نظم موجود بر این باور بود که تنها راه به سامان کردن نابه سامانیهای نظم موجود، این است که از درون همین شبکهی سلسله مراتبی و هرم وار قدرت که در راس آن پادشاه قرار دارد و در قاعدهی آن رعیت، باید به اصلاح پندار و کردار شاهان و رعایا پرداخت.پس پیش از هر چیز نظمی را لازم می بیند که رعیت را فرمانبردار سلطان و سلطان را فرمانبردار خداوند نماید و سعدی، سلطان و مردم را در این زمینه تشویق می نماید. پارتو به نابرابری میان انسان ها اعتقاد داشت و بر این باور بود که افراد بشر چه از نظر جسمی و چه از نظر فکری و اخلاقی با هم برابر نیستند.
به همین منظور وی نظریه ی نخبگان را در زمینه ی دگرگونی اجتماعی مطرح کرد. پارتو معتقد است که جامعه به ناگزیر تحت چیرگی گروه کوچکی از نخبگانی است که بر مبنای نوعی مصلحت اندیشی شخصی روشنگرانه عمل می کنند. در این مقاله پس از بررسی واژه حکمت ، نشان داده می شود که سعدی چه اصول عملی را برای سیاست و فرمانروایی لازم می داند؟ آیا حکمت های سیاسی سعدی بر اساس نظریه نخبگان پارتو قابل توجیه است ؟ با توجه به مطالب گرد آوری شده در می یابیم که اصول عمده نظام حکومتی که سعدی توصیه می کند؛ طبق نظریه پارتو امروز نیز قابل اجراست و موجب پیشرفت کشور می شود.
-1 مقدمه:
حکمت در اصل به معنای "استواری سخن و کردار است و گفته اند وجه تسمیه اش این است که مانع هر چیز ناشایسته می شود." - حکمت، - 93 :1369و نیز آمده است "عملی که انسان را از فعل قبیح دور می کند." - طریحی،1367،ج - 533 :1و "مانع جهل می شود." - البستانی،184 :1997و نیز: ابن ترکه اصفهانی، - 378 : 1378سعدی در گلستان و بوستان "بی آن که عنوان حکیم یا فیلسوف را بر خود ببندد ، حکمت خود را تعلیم می کند. که شامل تاملات شخصی او در اخلاق و اجتماع و سیاست است." - زرین کوب، - 115: 1386
سعدی بر این باور است که تاریخ ِ این سپنج سرای، یعنی جامعهی بشری، چیزی جز تاریخ نوبتی حکومت پادشاهان نیست، بر این پایه امیدوار است که شاهان با توجه به ناپایداری حکومت خود، به عدالت رفتار کنند. بهنظر پارتو در تمام جوامع بشری از جوامع بدوی گرفته تا جوامع پیشرفته کنونی نظام سیاسی، همواره شامل دو طبقه متمایز بوده است. طبقهای که فرمان میراند و طبقهای که فرمان میبرد.
طبقه نخست که از جمیعت کوچکی تشکیل میشود تمام وظایف سیاسی را انجام داده، قدرت در انحصار خود درآورده، از مزایای آن سود میجوید واقعاً بر انبوه مردم برتری دارد. حال آن که طبقه دیگر که از تودههای مردم - عوام - تشکیل یافته است بهوسیله گروه نخست رهبری شده و تحت نظارت آنان قرار دارد. پارتو معتقد است که در هر اجتماعی دو قشر اساسی قابل تمیز است: نخست: قشر معمولی جمعیت است که نقش عمدهای در حکومت ندارند.
دیگری: قشر بالای جامعه یا برگزیدگان میباشند که خود از دو گروه تشکیل میشوند. گروه نخست: برگزیدگان حاکم گروه دوم: برگزیدگان غیرحاکم بهنظر پارتو ، دارندگان قدرت دارای خصایص و سجایای ممتاز و برتری نسبت به توده مردم بوده، به همین سبب به این مقام نائل آمدهاند.او معتقد است برگزیدگان سیاسی که بر انبوه مردم برتری دارند قدرت سیاسی را در اختیار خود گرفته بر جامعه حکم میرانند. قشر برگزیدگان سیاسی بهنظر پارتو ، گروهی در حال تحول بوده اعضاء آن بهخاطر نوعی تحرک اجتماعی تعییر میپذیرد. چه در جریان زمان افراد تازهای از طبقات پائین اجتماع، شایستگی احراز موقعیت برگزیدگان را پیدا کرده، - همچون خامه که از پائین ظرف شیر میجوشد و خود را به روی شیر میرساند - و به مقامات والای سیاسی و اجتماعی نائل میگردند..
بهنظر 'پارتو' تحرک اجتماعی در تمام جوامع ثابت بوده، در نتیجه تغییر خصایص اصلی افراد و گروههای اجتماعی پدید میآید. حال اگر بخواهیم نظریه 'پارتو' را در مورد طبقات اجتماعی بهصورت نمودار رسم کنیم به گونه زیر خواهد بود سعدی نیز بر این باوراست که تنها راه به سامان کردن نابه سامانیهای نظم موجود، این است که از درون همین شبکهی سلسله مراتبی و هرم وار قدرت که در راس آن پادشاه قرار دارد و در قاعدهی آن رعیت، باید به اصلاح پندار و کردار شاهان و رعایا پرداخت. از جمله وظایفی که سعدی جای جای در اشعارش برای فرمانروا توصیف می کند می توان چهار مقوله را بیان کرد: - الف - وظیفه در برابر رعایا ؛ - ب - وظیفه در برابر دستگاه حکومت؛ - ج - وظیفه در برابردشمنان ملک؛ - د - وظیفه در برابرخداوند. این مقاله به بررسی هر یک از این موارد با شاهد مثال هایی از گلستان و بوستان پرداخته است.
بررسی پیشینه پژ.وهش نشان می دهد که تا کنون مقالاتی که در این باره نوشته شده است عبارتند از: "حکمت سیاسی سعدی - اخلاقی واسطه میان فرادست و فرودست و ادبیت آن - "، سیاوش حق جو - - 1381و" تلاقی حکمت و ادب در آثار سعدی"، جعفری تبریزی،محمد تقی، - " - 1369 بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی"، وحید سبزیان پور - . - 1390اما هیچ یک از پژوهش های نامبرده به حکمت های سیاسی در آثار سعدی را از دیدگاه پادشاه و رعیت بر مبنای نظریه جامعه شناسی پارتو نپرداخته اند.در پژوهش حاضر با روش توصیفی اندیشه های سیاسی سعدی در چهار مقوله با شاهد مثال بررسی می شود.
