بخشی از مقاله
چکیده
متون باستان و مذهبی شامل مطالبی از داروهای طبیعی است که برای انسانها مفید است. در این راستا، قرآن کریم ادبیات منحصربه فردی برای پژوهشهایی در زمینه علوم اجتماعی و زیستی است. قرآن کریم برخی از گیاهان دارویی را برای درمان بیماریهای مختلف و همچنین به عنوان غذا توصیه نموده است. بررسیهای جغرافیایی میتواند گونههای گیاهی با جنبههای دارویی را شناسایی کند. اما قرآن کریم به عنوان یک منبع برای ارجاع به این گیاهان میباشد. در این مطالعه مروری، هدف بررسی یکی از گیاهانی است که قرآن با رویکرد دارویی و مصرف انسانی و دامی به آن اشاره نموده است. به عبارت دیگر، مطالعه حاضر به بررسی گیاه خارشتر - - Alhagi maurorum اهمیت آن در متون قرآنی، پزشکی و دامپزشکی میپردازد. نتایج حاکی از آن است خواص درمانی متعددی از جمله کاهش تب، دفع کرم روده، رفع اسهال و ... در این گیاه مشاهده شده و حتی اینکه قوم بنی اسرائیل در گذشته، از خارشتر برای مصرف خود و حتی پرورش بلدرچین استفاده مینمودند.
واژههای کلیدی:ترنجبین، خارشتر، منّ، قرآن کریم، Alhagi maurorum
-1 مقدمه
-1-1 معرفی گیاه خارشتر
خارشتر - - Alhagi maurorum از جنس الحاجی - - Alhagi ازگیاهان قدیمی خانواده Fabaceae میباشد. سایر نامهای علمی این گیاه Alhagi mannifera، Alhagi graecorum، و Alhagi tournefortii میباشد . - Wikipedia, 2015 - این گیاه به نامهای خارشتر - - Camelthorn، و نیز درخت انگبین - Manna Tree - یا گیاه انگبین ایرانی - Persian Manna - Plant خوانده میشود . - Adelzadeh, and Pashayi Fakhri, 2007 - در دنیا 12 گونه خارشتر وجود دارد که فقط 2 گونه از آن در ایران میروید. گونههای خارشتر دارای ریشههاینسبتاً عمیقی هستند به طوری که بوتههای 1 متری آن، دارای ریشههای اصلی با بیش از 15 متر طول هستند. به دلیل ریشههای عمیق، گونههای خارشتر، گیاهانی خشکی دوست بوده و از آبهای زیر زمینی استفاده کرده و این روش سازگار شدن آنها با محیط بسیار خشک است - - Wikipedia, 2015
-2-1 گیاه خارشتر - - Alhagi maurorum در قرآن کریم:
نام قرآنی فرآورده حاصل از گیاه خارشتر، منّ«» بوده و در سوره بقره، آیه 57، سوره اعراف آیه 160 و سوره طه آیه 81-80، به آن اشاره شده است: ظَلﱠلْنَا»وَعَلَیکُمُِالْغَمامَنْزَلْناوَعَلَیکُمُالْمَنﱠوَالسﱠلْویکُلُوامِنْطَیباتِرَزَقْناکُمْمَاوَظَلَمُونَامَاوَلکِنْاَنْفکَانُواسَهُمْ یظْلِمُونَ - «بقره. - 57/و ابر را سایبانتان گردانیدیم و برایتان منّ و سلوی فرستادیم، بخورید از این چیزهای پاکیزه که شما را روزی دادهایم. آنان بر ما ستم نکردند، بلکه بر خود ستم میکردند. قَطﱠعْنا»وَهُمُاثْنَتَیشْرَهَعَاَسْباطاًاُمَماًاَوْحَینَاوَاِلیمُوسیاسْتَسْقئهُاِذِقَوْمُهاَنِاضْرِبْبِعَصاکَالْحَجَرفَانْبَجستمِنْهُاثْنَتَا عَشرهَعَیناًقَدْعَلِمَکُلﱡاُناَسٍمَشْرَبَهُمْظَلّلطوَعَلَیهِمَُْناالْغَمَامَنْزوَعَللْنَیهِمُاالْمَنﱠوَالسﱠلْویکُلُوامِنْطَیباتِرَزَقْناکُمْمَاوَظمَلَمُوناوَلکِنْ اَنْفُسَهُمْکانُوایظْلِمُونَ - «اعراف. - 160/
بنی اسرائیل را به دوازده سبط تقسیم کردیم، و چون قوم موسی از او آب خواستند به او وحی کردیم که عصایت را بر سنگ بزن . از آن سنگ دوازده چشمه روان شد و هر گروه آبشخور خویش را بشناخت، و ابر را سایبانشان ساختیم و بر ایشانمَنّ سَلوی نازل کردیم .بخورید از این چیزهای پاکیزه که بر شما روزی داده ایم. و آنان به ما ستم نکردند بلکه به خودشان ستم می کردند.» یابَنیاسْئیلرااَنْجَیناکُمْقدْعَدُوﱢکُمْمِنْواعَدْناکُمْوَجانِبَالطﱡاِلاَیمَنورَوَزﱠلْناعَلَیکُمُالْمَنﱠوَالسﱠلْویکُلُوا.مُنْطَیباتِرَزَقناکُمْما تَطْغَوْاوَلافیهِفَیحِلﱠعَلیکُمغَضَبیومَیحنْلِلْعَلَیهِغَضَبیفَقَدْهَوی - «طه. - 81-80 /
ای بنی اسرائیل، شما را از دشمنتان رهانیدیم و با شما در جانب راست کوه طور وعده نهادیم و برایتانمَنّ و سلوی نازل کردیم. از چیزهای پاکیزه که شما ا ر روزی داده ایم بخورید و از حد مگذرانیدش، تا مبادا خشم من به شما رسد، که هر کس که خشم من به او برسد، در آتش افتد.
-1-3 نامهای متداول تاریخچه کشف ترنجیبن - منّ -
نامهای متداول منّ«» در زبان فارسی: ترنجبین و گزانگبین؛ انگلیسی، آلمانی، روسی، لاتینی، یونانی؛ ایتالیایی: manna؛ فرانسوی: manne، اسپانیایی: mana؛اردو: ترنجبین، کزنجبین، منّ؛ عبری: مان؛ هندی:شیری، تامیلی،تلگو؛ ملیامی: منّا، میباشد.منّ«» در عربی اگر چه به معنای »احسان« و »بخشش« است، اما به طور کلی به معنای غذای شیرین به کار رفته است که پس از خروج بنی اسرائیل از مصر و سرگردانی آنان در بیابان سینا، خداوند این ماده غذایی را برای آنها نازل کرد. در کتاب لغه القرآن عبدالرشید نعمانی آمده، منّ«» ماده ای شبیه شهد گیاهی توصیف شده است که بر برگ بعضی درختان می نشیند و صبحدم جمع آوری می شود. تعدادی دیگر از مفسران قرآن، مانند مولانا ابوالکلام آزاد، اشراف علی ثنوی، و عبدالحقحقّانی،منّ«» را فرآوردهای گیاهی توصیف کرده ولی هیچ یک از آنان نتوانسته اند منشأ اصلی و گیاهی آن ا ر شناسایی کنند .البته بعضی نوشته اند که ترنجبین فعلی همان منّ«» واقعی است.
