بخشی از مقاله
چکیده
هویت، در سطوح مختلف در مسایل مرتبط با حیات فردی و جمعی بشر موثر بوده است بهطوری که نادیده گرفتن هویت در زندگی اجتماعی غیرممکن است، عمدهترین عناصر و اصلیترین گزاره-های هویت ملی را میتوان زبان، نژاد، دین، مذهب، تاریخ و سرزمین مشترک، میراثها و نمادها، احساسات و علایق مشترک دانست. در این پژوهش، زبان که به عنوان بخشی از فرهنگ یک جامعه شناخته میشود، مورد بررسی قرار گرفته است.گویش دشتکی یکی از گویشهای جنوبی ایران است که با داشتن ویژگیهایی از دیگر زبانها و گویشها متمایز میشود. در این جُستار با در نظر گرفتن الگوی فیشمن - - 1966 به بررسی نگرش گویشوران دشتکی و هویتساز بودن گویش آنان در بخش خانواده پرداخته شده است. نقش زبان در هویت فرهنگی و همبستگی قومی در سطوح و اشکال مختلف، همچنین آشنایی به سیر تحولی گویش دشتکی در روستای دشتک و نقش هویتساز آن در میان گویشوران منطقه مورد بررسی قرار گرفته است، برسی دادههای این پژوهش حاکی از کاربرد بیشتر گویش دشتکی در حوزه خانواده بوده و در برخورد با افراد مختلف، تحصیلات تا حدودی تاثیرگذار بودهاست.
کلیدواژهها: گویشهای محلی، گویش دشتکی، هویت، الگوی فیشمن - 1966 -
-1 مقدمه
دشتک یکی از بزرگترین روستاهای بخش درودزن از شهرستان مرودشت، درفاصله80 کیلومتریاز مرکز شهرستان قراردارد. طبق آخرین آمار جمعیتی، این روستا دارای 1588 نفر جمعیتاست.گویش مردم این روستا به دشتکی معروف است، و در روستاهای کُندازی، حصار و قصرخلیل با اندکی تغییر کاربرد دارد. باغداری، دامداری، پرورش زنبورعسل، و تولیدات صنایع دستی ازجمله: گلیمبافی، قالیبافی و گیوهبافی از عمده فعالیتهای مردم این روستاست. این روستا قدمتی دیرینه دارد و علمای بزرگی همچون آقاحسین دشتکی، میرزاعلی دشتکی و نیز آقاعبداالله و آقاعلی دشتکی از دیگر علمای این روستا میباشند - حسینی فسایی،. - 1244 :1382
ارتباط بین هویت و زبان، همچنین حفظ و شناخت گویشها از چه روی دارای اهمیت بوده و باید به حفظ و شناخت آنها اهمیت داد؟ فرایند فراموشی سنتها و عوامل هویتساز متأسفانه امروزه باعث فراموشی و عدم کاربرد لهجهها و گویشها در میان مردم شده است، بهطوری که میبینیم خوراک، پوشاک، آداب و رسوم، طرز تفکر و ... جوامع مختلف تقریبا رو به یکسان شدن است. بی-شک عوامل متعددی مانند مکان، موقعیت، مخاطب یا حتی موضوع صحبت میتوانند در انتخاب و کاربرد یک زبان در یک جامعه دوزبانه نقش داشته باشند. گذشته از اینها برخی ویژگیهای فردی و عوامل اجتماعی مانند سن، تحصیلات، جنسیت و شهرنشینی نیز میتوانند در انتخاب و کاربرد زبان مؤثر باشند.
در بخشهای زیر هر یک از عوامل و تأثیرات آنها در انتخاب و بهکارگیری فارسی و دشتکی در خانواده و نیز نگرشهای زبانی گویشوران مورد بررسی قرار میگیرند.»هویت قومی یکی از انواع هویت جمعی است که به مجموعه مشخصات و ویژگیهای فرهنگی اطلاق میشود و یک قوم را از اقوام دیگر متمایز میکند. بین اعضای یک قوم یک احساس تعلق به همدیگر ایجاد کرده و آنها را منسجم میکند. هویت قومی در سطحی پایینتر از هویت ملی یا جامعهای قرار دارد - «احمدلو،. - 123 : 1381 »هویت ملی، بهمعنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماع ملی - جامعهی کل - است. مهمترین نمادهای ملی، عبارتند از: سرزمین، دین و آیین، آداب و مناسک، تاریخ، زبان و ادبیات و مردم و دولت. در درون یک اجتماع ملی، میزان تعلق و وفاداری اعضا به هر یک از عناصر و نمادهای مذکور، احساس هویت آنها را مشخص میکند - «یوسفی، . - 74 :1380 در دوران معاصر، سهم زبان در تکوین هویت جمعی انسان مورد مطالعه و توجه جدی دانشمندان قرار گرفته،بهطوری که نظریات مختلفی را برانگیخته است. از عمدهترین ویژگیهای زبان، تأثیر آن در ایجاد همبستگی گروهی است، همچنین زبان را یکی از مؤلفههای سازنده شخصیت ملت برشمردهاند - بیگدلی، . - 198 :1376
رابرت هال معتقد است که زبان در خلاء وجود ندارد، زبان در جامعه انسانی بهمنظور ایجاد ارتباط بهکار برده میشود و بنابراین دارای معنی است و این معنی است که به زبان فایده میدهد و تنها وجود آن است. اگر بهسبب انتقال معنی و درنتیجه بهسبب فایدهای که مردم از استعمال زبان بهدست میآورند نبود، هیچکس حاضر نمیشد چنین دستگاه پیچیدهای مرکب از عادات صوتی را به بازی بگیرد - هال، بیتاک: . - 131 هیرمندی به نقل از عمرانی درباره تنوع زبانهای انسانی و اهمیت مطالعه و مستندسازی آنها میگوید: انسان موجودی اندیشهورز است و زبان آیینه اندیشه است. تنوع زبانها امری طبیعی است و امروزه در حدود سه تا چهار هزار زبان وجود دارد که به آنها تکلم میشود.
اعتقاد بر آن است که بهطور متوسط - 150 /000 یکصد و پنجاه هزار - زبان تاکنون در جهان بهوجود آمده و مردهاند. خشنودی از تنوع زبانی یعنی خشنودی از دریچههای گوناگونی که برای نگاه کردن به زندگی و جلوههای رنگارنگش وجود دارد؛ اما در این میان جایگاه گویشها کجاست؟ از شگفتیهای هستیِ اندیشمند یکی اینکه هیچ دو انسانی را نمیتوان یافت که حتی یک زبان واحد داشته باشندو دقیقأ یکسان تکلم کنند؛ بههمین دلیل است که زبانشناسان میان زبان - ODQJXDJH - ، گویش - - GLDOHFW ، لهجه یا گویش فردی - - HFWoLGLR، و لحن - - DFFHQW تمایز قائل می-شوند - عمرانی، 1388، ج. - 82 :2
دشتکی یکی از گویشهای محلی در استان فارس است که در سالهای اخیر کاربرد آن در حوزههای مختلف کاهش یافته است و فراگیران این زبان در نسل جوان هر روز کمتر میشوند.هدف این پژوهش دستیابی به شواهدیست که جایگاه هویت گویش دشتکی درمیان گویشوران در حوزههای مختلف دشتک را نشان میدهد. در این پژوهش از شیوهی تحلیل حوزهای فیشمن - 1966 - استفاده شده است. در این شیوه، میزان کاربرد دشتکی بر حسب موقعیت، مخاطب و موضوع در حوزه خانواده بررسی شده است. پرسشهای این پژوهش عبارتند از:
گویش دشتکی چقدر در حوزهی خانواده کاربرد دارد؟
آیا میان سن افراد و میزان کاربرد گویش دشتکی توسط آنها در حوزه خانواده تفاوت معناداری وجود دارد؟
آیا تحصیلات گویشوران در میزان فراگیری و کاربرد گویش دشتکی در خانواده موثر است؟ دیدگاه و نگرش گویشوران نسبت به گویش دشتکی چگونه است؟
