بخشی از مقاله
چکیده
هر ساله از سطح پوشش جنگلهای کشور کاسته می شود. دلایل متفاوتی بر آن متصور است. بخشی از آن به رویکردهای حاکم بر تفکرات برنامه ریزی و حفاظت باز می گردد. خرد اکولوژیک رویکردی نوظهور است که بر حذف دوگانگی میان انسان و محیط تاکید دارد، لذا می تواند به یکپارچگی ذاتی خود نقش شایان توجه ای در حفاظت از جنگلها و منابع طبیعی ایفا نماید. هدف این مقالهمعرفی این رویکرد، و بررسی قابلیت های آن در حفاظت از جنگل و منابع طبیعی است. از این رو، این مقاله ضمن بررسی روند شکل گیری، چارچوب بنیادن آن ارایه و در نهایت نیز کاربرد آن در حفاظت از جنگل ها و منابع طبیعی ارایه کرده است. نتایج بررسی نشان می دهد که خرد اکولوژیک با تاکید بر سه محور کلیدی: مسئولیت بین نسلی، مسئولیت حاصل شایستگی و مسئولبت در برابر گونه ها، در صورت جاری شدن در عرصه تئوریک تا عمل می تواند نقش اثرگذاری را در تغییر نگرش به منابع طبیعی و جنگل به خصوص در سطوح اجرایی و عام مردم ایفا کند.
کلمات کلیدی: خرد اکولوژیک، مسئولیت، جنگل، حفاظت
مقدمه
امروزه بخش اعظم کره زمین توسط انسان دگرگون شده است و کمتر می تواند مناطق بکر طبیعی را در آن بازیافت. تسلط تفکر علمی که حاصل آن تسلط بر محیط و هدف آن نیز حکمرانی بر محیط بود، نتایج فاجعه باری را به دنبال آورده است . - Fitzsimmons, 2017 - این موضوع نشان دهنده عدم کفایت متدولوژی عینی برای حل مسایل درهم تنیده ای است که می توان آنرا مسایل نارام1 نامید . - DeFries & Nagendra, 2017; Wang, Palazzo, & Carper, 2016 - این مسایل در عرصه های مخلتف و در مقیاس های متفاوت خود نمایی می کند. د رمقیاس کلان آن می توان از تغییرات اقلیمی یاد کرد و در مقیاس محلی و خرد نابودی عرصه های طبیعی، جنگل زدایی و بیابان زایی نمونه های بارز آن به شمار می روند. مساله اصلی در این میان عبارت است از اینکه دوگانگی نگرش به واقعیت و رابطه میان انسان و محیط است. همانگونه که پالسون آنرا به دو مفهوم متفاوت اورینتالیزم2 و پترنالیزم3 تفکیک می کند. در اورینتالیزم، انسان حاکم بر طبیعت است و در رویکرد دوم نگاهی متعادل تر حکم فرماست که بر منافع دوگانه محیط طبیعی و انسان تاکید دارد.
اما در هر دوی آنها این دو به عنوان نظامهای جدا از هم تصور می شوند . - Thwaites & Simkins, 2006 - نتیجه این دو گانگی بروز مسایل و مشکلات در مقابل این تهدیدات و چالش ها نگرش ها و رویکردهای مختلفی طرح و توسط دانشمندان بکارگرفته شده است. دانشمندان تذکرات جدی را مبتنی بر عدم تناسب فعالیتها و عملکردها با ساختارهای محیطی و اکولوژیک ارایه کرده اند اما به دلیل بی توجهی ناشی از علل مختلف سالها بعد نتایج فاجعه بار چنین تصمیم گیریها به بار آمده است. ولی متاسفانه هزینه های آن را باید افراد دیگر و نسلهای دیگری پرداخت کنند - . - Wang et al., 2016 غلبه هدف محوری در ساختارهای برنامه ریزی موجود از یک سو، نتیجه گرایی مدیریت های سیاسی از دیگر سو، توام با تاکید بر منافع کوتاه مدت توسط ذینفعان، باعث شده است آن دسته از اقداماتی که توسط بخش های علمی نیز ارایه می شود یا تعدیل شده و یا به شکل نامناسبی به کار گرفته شود.
نتیجه این امر بحران های محیطی متعددی است که امروزه جهان با آن دست به گریبان است. از سوی دیگر به دلیل شدت مداخلات انسان در محیط طبیعی ، عملا اکوسیستم ها انسانی شده اند که عملا بدون مداخله انسان قابلیت مرمت و بازسازی خود را نخواهند داشت و مداخلات نتایج فاجعه باری را به دنبال داشته است . - Dubos, 1973 - فقدان درک پیوند میان ضرورت های انسانی و یکپار چگی محیطی منجر به عدم اولویت دهی به اکولوژیک در میان سایر فاکتورهای اثر گذار در مجموعه فعالیتهای برنامه ریزی در عرصه سرزمین بوده است. نتیجه این امر به چالش کشیدن تمامی برنامه ریزیهای است که تاکنون صورت گرفته است . - Wang et al., 2016 - در مقابل این چالشها، رویکرد خرد اکولوژیک مطرح می گردد که ریشه در تجربه پیوند ارزشهای ذاتی حیات دارد که در چارچوب یکپارچگی اکولوژیک طرح شده است.
منشا فلسفی این تفکر به تئوری یکپارچگی ویلبر کان باز می گردد - . - Mickey, 2017 خرد اکولوژیک بر بر تعامل اکولوژیک انسان با محیط تمرکز کرده در بردارنده دو محور کلیدی درک و محیط و شناسایی اثرات انسان بر آن است. در این تفکر، محیط یک اکوسیستم تصور می شود که مجموعه از تعاملات در نظامی پیچیده و پویا در آن وجود داشته و انسان به عنوان بخش از این اکوسیستم است. بنابراین خرد اکولوژیک به دنبال دستیابی به تناسب میان انسان و محیط توام با همراهی ارزشهای انسانی با یکپارچگی منظر است . - Wang et al., 2016 - با عنایت به این مبنای تفکری سواﻻت اساسی قابل طرح عبارتند از: خرد اکولوژیک چیست؟ این تفکر چگونه می تواند بر حفاظت از منابع طبیعی و جنگلها اثر گذار باشد؟ برای پاسخ دهی به این سوالات ابتدا، مروری بر ماهیت خرد اکولوژیک خواهد شد و ادامه رابطه آن با منابع طبیعی و جنگلها مورد مداقه قرار خواهد گرفت.
خرد اکولوژیک:
سابقه خرد اکولوژیک به مبحث طرح شده توسط آرن نس4 باز می گردد که واژه اکوسوفی را طرح کرد که هدف وی از بین برداشتن شکاف حاصل دوگانگی میان انسان و محیط بود . - Naess, 1989 - طی دهه 90 این تفکر در مقیاس خرد بکار گرفته شده و قابلیت آن در مدیریت منابع و همچنین دست یابی به توسعه پایدار مد نظر قرار گرفت . - Liao & Chan, 2016 - در ادامه این مبحث وارد عرصه های مختلف برنامه ریزی، طراحیف مدیریت و ساخت شده است - Wang et al., 2016; . - Xiang, 2016این مفهوم به صورت خلاصه و در یک جمله توسط شوارتز و شارپ - 2010 - تحت عنوان بکارگیری خرد به منظور فراهم ساختن راه درست برای انجام عمل درست بیان شده است . - Schwartz & Sharpe, 2010 - دانش خرد اکولوژیک هنوز در ابتدای راه است، و لذا تعریف دقیقی را نمی توان از آن بدست داد. مبتنی بر سابقه آن، که به اکوسوفی طرح شده توسط ناس باز می گردد، عبارت است فلسفه ایجاد هماهنگی اکولوژیک . اما در مقابل ژیانگ واژه اکوفرونیسس5 را مطرح می کند. فرونیسس از واژگان ارسطو به مفهوم ظرفیت واقعی و منطقی انسان برای عمل در وضعیت های متفاوت، پیچیده و مبهم برگرفته شده است. فرونیسس توسط شوارتز و شارب به عنوان توانمندی اخلاقی ارایه شده است
برای یافتن بهترین و انجام بهترین چیز بکار گرفته شد. ارسلا اشتودینگر از واژه خرد به اری فرونیسس استفاده شده است که به خرد تجربی و مهارت باز می کنند. مبتنی بر همین تفاسیر، ژیانگ دو واژه اکولوژی و فرونیسس را ترکیب کرده و از آن بعنوان اکوفرونیسس یاد می کند. از نظر وی اکوفرونیسس عبارت است از مهارت برحسته متضمن ابتکارات اخلاقی برای انجام عمل خوب مبتنی بر انتخاب درست در شرایط انجام اقدام اکولوژیکی ناشی از انگیزه انسانی در پرتو منافع فردی که از طریق بازخور اقدامات اکولوژیک توسعه می یابد . - Xiang, 2016 - ژیانگ - 2016 - در راستای تبیین اصول خرد اکولوژیک سه نوع مسئولیت را بر می شمارد که عبارتند از: - 1مسئولیت حفاظت
از رفاه همه گونه ها و زیستگاه های آنها، - 2 مسئولیت حفاظت منابع برای نسلهای موجود و آتی - 3 مسئولیت در قبال چگونگی انجام: ساختن، انتخاب کردن و اجرای طرحها و برنامه ها. در مورد مسئولیت اول، نگاه یکپارچه به انسان و تمامی گونه های موجود بر روی کره زمین است. نگرش های دو گانه توام باتوانمندی انسان به زیان اکوسیستم های مخلتف و در نتیجه نابودی گونه های متفاوت بوده است. انقراض گونه های متفاوت توام لیست گونه های در معرض خطر بیانگر آنند که رویکردهای موجود توجه چندانی به مسئولیت در قبال گونه ها نداشته اند و یا اینکه به دلایل متفاوتی در این امر توفیقی نداشته اند. بنابراین در هر اقدام برنامه ریزی تمام بازیگران و ذینفعان در برابر گونه ها مختلف و حفاظت از زیستگاهای آنها مسئولیت دارند. ژیانگ عقیده دارد که . مسئولیت در برابر گونه ها ما را از سوء استفاده از نقش خود منع می سازد.
ما باید اگه باشیم که با رفتار شیزوفرنی خود و اقدامات بشر در طول تاریخ منجر به انقراض سایر گونه ها شده است. این امر حیات انسان را نیز در معرض تهدید قرارداده است. در مورد مشروعیت خود و مسئولیت دربرابر میراثی است که برجای خواهیم گذاشت، لذا انسان مبتنی بر خرد اکولوژیک در برابر نسلهای متفاوت مسئولیت داشته و ضروری است که هر تغییری را که انجام می دهد در راستای توسعه پایدار، ارزشهای انسانی و مبتنی بر خرد اکولوژیک باشد. لذا یک پارچگی بین نسلی امری ضروری به شمار می آید. در مورد سوم نیز مسئولیت صلاحیت است. مسئولیت شایستگی حرفه ای ها را برای انتقال شایستگی به عموم و تصمیم گیران به منظور حفظ و بهبود کیفیت زندگی فرا می خواند. این وظیفه مبتنی بر درک روابط متعامل و متقابل و پویا مان انسان ها و محیط است و تنها مبتنی بر عقلانیت دانش نیست بلکه از درک باورهای ذهنی و حس همدلی رخ می دهد که از طریق دانش و خرد صورت می گیرد . - Wang et al., 2016 -
کاربرد خرد اکولوژیک در حفاظت منابع طبیعی و جنگل:
خرد اکولوژیک ریشه در تجربه خودآگاهانه از پیوند متقابل و ارزشهای ذاتی همه حیات دارد. لذا در برارنده حلقه های شناخت، اگاهی توام با دانش، مهارت و هوش هیجانی، که انسان را قادر به تشخیص و تجلی اقداماتی می کنداز حیات حمایت کرده و به ان احترام می گذارد، در هماهنگی با همه گونه ها زندگی کرده به سمت عدالت، برابری و حفاظت از رفاه نسلهای آتی حرکت کرده، در فرآیند تکاملی اگاهانه مشارکت کرده و عینت و معنا را در نظام عالم وجود باز می یابد. براین اساس و با توجه به مسئولیت های سه گانه تعریف شده، نقش کلیدی را می توان در سطوح مختلف ایفا کند. بنابراین در خرد اکولوژیک پایدار
