مقاله خصوصیات تولیدمثلی نریان عرب ایرانی

بخشی از مقاله

چکیده

شروع مرحله تولیدمثلی نریان عربی در 20-24 ماهگی با وزن متوسط 500 کیلوگرم میباشد، بیضهها در اسب به صورت افقی در کیسه بیضه و به صورت زیر کشاله رانی قرار دارند. طول لولههای اسپرم ساز در اسب در حدود 2/4 کیلومتر است. فرایند اسپرمسازی یعنی فرایند تکامل از اسپرماتوگونی اولیه تا اسپرماتوزوئید در اسبها حدود دو تا سه ماه به طول میانجامد و در طی هر روز به طور متوسط بین - 6-9 - × 109 اسپرم تولید میشود حجم انزال و غلظت اسپرم در این مرحله به صورت متوسط به ترتیب 50 تا 100 میلیلیتر و 0/1-1/5×108 در هر میلیلیتر بیان شده است.

مقدمه

اسبها را میتوان به سه اندازهی اسب کاری، اسب سبک، اسب مینیاتوری و نیز پونیها گروهبندی نمود. همچنین اسبها از نظر دودمان به خون جوش - تروبرد، عرب، استاندارد برد و کوارتر - ، خونگرم - اسبهای سبک و میان وزن - ، خونسرد - اسبهای سنگین وزن - و نیز اسبچهها دستهبندی میشوند. نژادهای اسب بسیار فراوان و متفاوت است، این فراوانی حاصل آمیختگی اسب ها توسط انسان و نیز انتخاب طبیعی میباشد . - 5 - شناخت آناتومی و فیزیولوژی دستگاه تولیدمثل اسب نر، اهمیت ویژه ای در تکثیر این گونه مهم بر مبنای نوع استفاده از آن دارد.

دستگاه تولیدمثل نریان

مهمترین بخشهای دستگاه تولیدمثلی نریان شامل بیضهها، غدد ضمیمه و آلت تناسلی نریان میباشد. بیضهها در شکم و در سطح میانی کلیه رویانی - مزونفروس - ساخته میشوند. شبکهای از مجرای داخل بیضه به مجرای ریز مزونفروسی و نیز مجرای مزونفروسی مربوط میشوند و جنب بیضه، وابران و غدد ضمیمه را میسازند. پروستات و غددپیازی- پیشابراهی از سینوس ادراری-تناسلی رویانی ساخته میشوند و قضیب، در نتیجه لولهای شدن و دراز شدن گرهای که در دهانه سینوس ادرای تناسلی به وجود آمده، ساخته میشود . - 1 -

بیضههای نریان

بیضهها در اسب به صورت افقی در کیسه بیضه و به صورت زیر کشاله رانی قرار دارند. وزن بیضه در اسب 225 تا 300 گرم بوده و بیضه چپ نسبتاً بزرگتر است. به طور متوسط طول بیضه 10-12 سانتیمتر، عرض 6-8 سانتیمتر و ارتفاع آن 5 سانتیمتر میباشد . - 3 - بیضهها به عنوان دو عضو تخممرغی شکل بوده که قسمت اعظم آنها را لولههای اسپرمساز تشکیل میدهند و کار تولید اسپرم را بر عهده دارند، بین لولههای اسپرمساز، بافتی قرار دارد که وظیفه اصلی آن تولید و ترشح هورمونهای جنسی نر یعنی تستوسترون است که اصطلاحاً به این بافت، بافت بینابینی گفته میشود و سلولهای این بافت را سلولهای لایدیگ مینامند.

طول لولههای اسپرم ساز در گونههای مختلف متفاوت و در اسب در حدود 2/4 کیلومتر، گاو 5 کیلومتر و در قوچ 7 کیلومتر است. فرایند اسپرمسازی یعنی فرایند تکامل از اسپرماتوگونی اولیه تا اسپرماتوزوئید در اسبها حدود دو تا سه ماه به طول میانجامد و در طی هر روز به طور متوسط بین - 6-9 - × 109 اسپرم تولید میشود . - 2 - کنترل عصبی-هورمونی فعالیت بیضه شباهت زیادی به حیوان ماده دارد. FSH و آندروژنها موجب حفظ فعالیت مربوط به گامتسازی میشوند، در حالی که LH کار کنترل ترشح تستوسترون توسط سلولهای لایدیگ را بر عهده دارد.

بر خلاف حیوان ماده، در حیوان نر هیچ سیستم فیدبک مثبتی وجود ندارد؛ از اینرو بدنبال اخته کردن، غلظت و تناوب پالسهای LH و FSH بدون تغییر باقی میماند. ترشح تستوسترون توسط قوسهای بلند - شامل FSH و اینهیبین بوده که ارتباط بین LH و تستوسترون را برقرار میسازد - ، کوتاه و بسیار کوتاه کنترل میشود. در گاو نر حدود 30 تا 45 دقیقه پس از هر پالس LH، پیک تستوسترون بوجود میآید. در اسب نر بیضهها مقادیر فراوانی استروژن تولید و دفع میکنند. میزان استروژن تولیدی بستگی به فصل داشته و در موازات LH و تستوسترون قرار دارد . - 1 -

آندروژن ها

آندروژنها، استروئیدهای 19 کربنهای بوده که دارای یک هیدروکسیل یا اکسیژن روی کربن شماره سه و 17 و یک پیوند دوتایی روی کربن شماره 17 باشند. تستوسترون یک نوع آندروژن است که به وسیله سلولهای لایدیگ بیضه و مقدار کمی هم به وسیله قشر فوقکلیه1 تولید میشود. اسب گونه منحصر به فردی است زیرا که لولههای اسپرمساز و همچنین اپیدیدیم آن، مقادیر بالایی تستوسترون تولید میکنند. سطح بالای تستوسترون پیش از آنکه خصوصیات ثانویه جنسی را تحت تأثیر قرار دهد، باعث افزایش حیات اسپرم در اپیدیدیم میشود . - 1 - هورمونهای جنسی نقش مهمی در ایجاد رفتار جنسی دارند. تستوسترون و دهیدروتستوسترون مهمترین هورمونهایی هستند که در رفتار جنسی دامهای نر مؤثر میباشند، این دو هورمون سبب ایجاد میل جنسی میشوند . - 4 -

وظایف تستوسترون عبارتنداز:

1.    مراحل نهایی اسپرمسازی را تحریک کرده و طول عمر اسپرم را در اپیدیدیم افزایش میدهد.

2.    رشد، تکامل و فعالیت ترشحی غدد ضمیمه جنسی نر را ارتقاء میبخشد.

3.    سبب پایداری ویژگیهای ثانویه جنسی و رفتار و یا میل جنسی نر میگردد . - 1 -

اسپرماتوژنز

سن بلوغ جنسی نریان 11 تا 15 ماهگی تعریف میشود، که در این سن هر نریان قادر است در هر انزال 1×109 اسپرم تولید کند. در صورت ضرورت میتوان از نریان بالغ - چهار تا پنج ساله - دو بار در روز اسپرمگیری کرد و این کار را باید به سه تا چهار بار در هفته محدود ساخت. در فصل زمستان که فصل آمیزش نیست تولید اسپرم تا %50 کاهش مییابد . - 3 - تحریک هورمونی گونادوتروپین هیپوفیزی برای اعمال طبیعی بیضهها ضروری بشمار میروند. گنادوتروپینهای هیپوفیزی به نوبه خود توسط ترشح نبضوار هورمون آزاد کننده گنادوتروپینها - GnRH - که از هیپوتالاموس ترشح میشود، کنترل میشوند.

برداشتن هیپوفیز در موش صحرایی، موجب توقف اسپرمسازی شده و اگر چنین حیوانی با تزریق توأم + FSH تستوسترون درمان شود، اسپرمسازی دوباره برقرار میشود، این امر بیان کننده این است که حمایت غده هیپوفیز ضروری به نظر میرسد. تزریق مقادیر بالای تستوسترون اگر بلافاصله بعد از هیپوفیز برداری باشد، اسپرمسازی را در موش صحرایی برقرار میکند. گفته میشود هورمونهای تیروئیدی در پشتیبانی از فعالیت بیضه نقش ثانویه دارند. ترشح نبضوار LH هیپوفیزی، موجب تحریک ترشح آندروژن توسط سلولهای لایدیگ میشود. تستوسترون تولیدی نه تنها به داخل سلولهای سرتولی همجوار منتشر میشوند بلکه وارد جریان خون شده و روی هیپوتالاموس و هیپوفیز اثر گذاشته و مانع آزاد سازی LH بیشتر میشود . - 1 -

محور هیپوتالاموس– هیپوفیز- بیضه، - HPT - ، تولیدمثل نریان را تنظیم میکند. هیپوتالاموس سنتز و ترشح دیکاپپتیدی به نام هورمون آزاد کننده گنادوتروپین را بر عهده دارد. GnRH با اثر بر هیپوفیز پیشین سنتز و ترشح هورمون محرک رشد فولیکولی و هورمون لوتئینی کننده را رقم میزند. LH با الگوی ترشح پالسی خود بر سلولهای لایدیگ اثر کرده و سبب تولید تستوسترون از این سلولها میشود. تستوسترون از طریق گیرنده خود در سلول سرتولی سبب حفظ سد خونی-بیضوی شده و تکامل سلولهای زایا را سبب میشود و بدین ترتیب اثرات خود را بر اسپرماتوژنز اعمال میکند . - 9 -

تولیدمثل در نریان

اسپرماتوژنز در نریان، در بهار و تابستان بیشترین و در پاییز و زمستان کمترین مقدار میباشد. اثرات فصل روی پلاسمای منی بیشتر از خود اسپرم است. تغییرات فصلی اسپرماتوزوئیدهای اولین انزال را بیشتر از اسپرماتوزوئیدهای انزال دوم تحت تأثیر قرار میدهد. غلظت تستوسترون خون نریان هم، تحت تأثیر فصل قرار دارد و ممکن است در روند فصلی خصوصیات منی و رفتار جنسی دخالت داشته باشد . - 1 - گفته میشود غلظت تستوسترون در پارانشیم بیضه اسب در فصل گرم دو برابر فصل سرد است.

غلظت تستوسترون خون نریان به طور متوسط - 2/1 ± 0/10ng/ml - بیان شده است؛ که وابسته به سن، فصل، ساعت نمونهگیری، شرایط تحریک جنسی و سطح هوشیاری است. بیشترین غلظت تستوسترون در طول روز و در ساعات 6 و 18 میباشد و دلیلی بر جفتگیریها در این ساعات میباشد . - 10 - کوکس و همکاران - 8 - گزارش کردند تحت فتوپریود طبیعی افزایشی تقریباً دو برابری در غلظت تستوسترون - از 2/52 به - ng/ml 4/97 و هفت برابری در غلظت LH - از 0/34 به - ng/ml 2/66 پلاسمای خون اسبچههای کوههای ولش از دیماه - ژانویه - - 8L:16D - تا مرداد ماه - جولای - - 16L:8D - مشاهده شد.

از طرفی تحقیق برنس و همکاران - 7 - در نریانهای نژاد تروبرد نشان داد که روزانه 16 ساعت نوردهی از آذر تا اردیبهشتماه 15 - دسامبر تا آوریل - علاوه بر بروز مقاومت به نوردهی، سبب کاهش معنیداری در اندازه بیضه و غلظت تستوسترون پلاسما در تیرماه - ژوئن - شده است. در انگلستان، میزان غلظت تستوسترون در نریانها، حداکثر غلظت را طی ماههای اردیبهشت و خرداد - آوریل و مه - و کمترین غلظت را از دیماه تا بهمنماه داشته است . - 8 - برندتسون و همکاران - 6 - نشان دادند که غلظت تستوسترون در پارانشیم بیضه نریان در مرداد ماه - جولای - دو برابر پاییز و زمستان بود.

کوکس و همکاران - 8 - گزارش نمودند که روزانه 16/5 ساعت نوردهی مصنوعی به صورت ثابت از تیرماه تا نیمه دی ماه 21 - ژوئن تا نیمه دسامبر - سبب افزایش غلظت تستوسترون نریانها در آبان ماه شده است و دیگر اینکه تسچنر و همکاران - 11 - طی تحقیقات خود بیان کردند که مدت زمان نعوظ در نریانها طی دوره روز بلند طولانیتر بوده است. کنترل هورمونی فرآیند تولیدمثل در نریان به خوبی شناخته شده نیست. FSH در ساخت اسپرم در لولههای اسپرم ساز، حفظ و ترمیم سلولهای اپیتلیوم مجاری تولیدمثلی دخالت دارد. هورمون LH، سلولهای میانبافتی را برای تولید آندروژن تحریک میکند، یکی از این هورمونها، هورمون شاخص تولیدمثل، تستوسترون است که میزان غلظت آن در خون میتواند بیان کننده میزان قدرت جنسی حیوان نر باشد . - 3 -