بخشی از مقاله
چکیده:
سازند نیریز - سینمورین-پلینسباکین - معرف کهنترین نهشته سنگهای ژوراسیک پهنه زاگرس است و عمدتاً از رخسارههای کربناته و شیل تشکیل شده است که در قسمت میانی با لایههایی از کنگلومرای آهکی و ماسهسنگ گلوکونیتی به ضخامت حدود 50 متر همراه است. در این تحقیق رخسارههای سنگی و محیط رسوبی نهشتهای آواری بُرش الگوی این سازند در منطقه فارس داخلی مورد مطالعه قرار گرفته است. یافتههای این تحقیق نشان داد که مجموعه رسوبات کربناته-آواری سازند نیریز در زیرمحیطهای مختلف یک دریای کم عمق و محدود - اپیکانتیننتال - در جنوب راندگی اصلی زاگرس نهشته شدهاند. دولومیت وشیلهای قاعده سازند نیریز همزمان با نخستین پیشروی دریای ژوراسیک در بخش داخلی یک رمپ کربناته به خصوص پهنه کشندی تشکیل شدهاند.
افزایش واردات آواری حاصل از فرسایش خشکیهای واقع در شمال خاوری حوضه زاگرس در اواسط لیاس منجر به گسترش بیشتر دشت ساحلی و توقف تولید کربنات گردید. با این تغییر قابل ملاحظه در شرایط محیطی، یک سیستم خلیج دهانهای در محدوده زاگرس بلند فعال گردید که رخسارهای آواری میانه بُرش الگوی سازند نیریز در آن نهشته شدند. شواهدی نظیر قاعده فرسایشی، لایهبندی مورب جناغی، گسترش جانبی محدود - ساختار کانالی - ، توالی به سمت بالا ریز شونده و احاطه شدن در میان رخسارههای ساحلی و کربناتهای پهنه کشندی گواه نهشته شدن این واحد آواری در یک خلیج دهانهای متأثر از جریانهای کشندی است. این واحد آواری در پوشش رسوبی مزوزوئیک زاگرس منحصر به فرد است و با گسترش نهشتههای قارهای معادل سازند شمشک - ژوراسیک زیرین - در منطقه سنندج-سیرجان ارتباط دارد.
کلید واژه ها: خلیج دهانهای، سازند نیریز،بُرش الگو، ژوراسیک زاگرس
مقدمه:
سازند نیریز معرف کهنترین نهشتههای ژوراسیک - لیاس - زاگرس خاوری یا منطقه فارساست. بُرش الگوی این سازند توسط جیمز و وایند - James and Wynd, 1965 - در تنگ دهنه قنبری با مختصات جغرافیایی 129 25 58" - و - - 53 37 33˝ واقع در یال جنوبی تاقدیس خانهکت 110 - کیلومتری خاور شیراز - اندازهگیری و نامگذاری شده است - شکل . - 1 در گروهبندی واحدهای سنگ چینهای دورههای مختلف پهنه زاگرس، سازند نیریز همراه با مجموعه سازندهای تریاس - خانهکت، کنگان و دشتک - گروه کازرون را تشکیل میدهند - مطیعی، 1372؛ آقانباتی، 1377 و . - 1383 با استناد به یافتههای حاصل از برخی مطالعات اخیر از جمله گزارش سنگوارههای تریاس پسین در کربناتهای انتهای سازند خانهکت - Crasquin-Soleau and Khosrow Tehrani, 1995 - و انتساب کربناتهای قاعده سازند سورمه به اشکوب توآرسین - Banner et al., 1997; Lasemi and Jalilian, 2010 - و نبودرسوبات هتانژین در زاگرس - Sharland et al., 2001; Ziegler, 2001 -
میتوان گفتسازند نیریز قطعاً در ژوراسیک پیشین و به گمان قوی در محدوده زمانی سینمورین-پلینسباکین تشکیل شده است. با این شرایط و با توجه به موقعیت چینهشناسی واحدهای مختلف سنگ چینهای زاگرس سازند نیریز با سازند عدایه در لرستان و عراق معادل میباشد - شکل . - 2 بررسی تاریخچه تحقیقات مرتبط با نهشتههای ژوراسیک زاگرس گواه آن است که جنبههای مختلف زمینشناسی سازند نیریز چندان مورد بررسی قرار نگرفته و رسوبشناسی آندر بُرش الگو تا کنون مطالعه نشده است. هدف اصلی این مقاله، مطالعه نهشتههای آواری بخش میانی بُرش الگوی این سازند به منظور شناخت رخسارههای سنگی و بازسازی محیط رسوبی و شرایط تشکیل آن است.
بحث و روش تحقیق:
در این مطالعهبُرش الگوی سازند نیریز مورد بررسیهای میدانی و آزمایشگاهی قرار گرفت. توالی رسوبی مورد نظر حدود 233 متر ضخامت دارد و مرزهای زیرین و بالایی آن به ترتیب با سازند خانهکت - تریاس - و واحد کربنات زیرین سازند سورمه - ژوراسیک زیرین - ناپیوسته است - شکلهای A-3 تا . - C زابو و خردپیر - Szabo and Kheradpir , 1978 - سازند نیریز را به دو بخش غیر رسمی تحت عنوان واحد آواری زیرین و طبقات کربناتی-تبخیری بالایی تقسیم کردهاند. در بازدیدهای میدانی این تحقیق مشخص شد که نهشتهای آواری غالباً در میانه این سازند جای گرفتهاند و بهتر استبُرش الگو به سه واحد سنگ چینهای تحت عنوان کربنات زیرین، آواری و کربنات بالایی تفکیک شود - شکل . - D-3
واحد آواری مورد بحث در این مقاله شامل مجموعهای از کنگلومرا، ماسهسنگ و شیل به ضخامت حدود 50 متر است. در مطالعات میدانی ضمن اندازهگیری ستبرای توالی رسوبی، ساختهای گوناگون و تغییرات عمودی و جانبی رخسارهها و نوع مرز واحدهای رسوبی مختلف مورد توجه قرار گرفت. از واحد آواری مورد نظر تعداد 44 نمونه دستی برداشت گردید که از آنها 44 مقطع نازک تهیه شد و با میکروسکوپ پلاریزان مورد بررسی قرار گرفتند. ماسهسنگها به روش فولک - Folk, 1980 - نامگذاری و دستهبندی شدند و برای تعیین محیط رسوبگذاری رخسارههای گوناگون از معیارها و نمونههای معرفی شده توسط واکر و جیمز - Walker and James, 1992 - و ریدینگ - Reading, 1996 - استفاده گردید.با توجه به خواص بافتی نمونههای مورد مطالعه درواحد آواری میانه بُرش الگوی سازند نیریز سه نوع رخساره سنگی شامل کنگلومرا، ماسه سنگ و شیل شناخته شدند.
رخساره کنگلومرایی به صورت یک واحد رسوبی متمایز به رنگ قهوهای مایل به زرد در میان رسوبات شیلی فرسوده و کربناتهای غالباً نازک لایه خودنمایی میکند - شکل . - A-4 این رخساره سنگی قاعده فرسایشی و ساختار کانالی دارد و از چند لایه ضخیم - حدود 60 سانتیمتر - تشکیل شده است. متوسط اندازه دانههای کنگلومرا 4 میلیمتر - میکروکنگلومرا - و قطر بزرگترین دانهها تا 3 سانتیمتر - پبل - هم میرسد. گراولها حدود 40 درصد از کل اجزای سنگ را تشکیل میدهند و همگی کربناته به خصوص از نوع خرده سنگهای آهکی هستند. بنابراین، بر اساس تنوع ترکیب گراولها الیگومیکتیک است و میتوان از عنوان کنگلومرای آهکی هم برای آن استفاده کرد. گراولها نیمه گرد تا گرد هستند و غالباً فرم تیغهای و دیسکی - Flat pebble - به نمایش میگذارند. نکته مهم و قابل ذکر جهت یافتگی مشخص و متفاوت گراولها در
