بخشی از مقاله
چکیده
دنیاي شگفت انگیز اسطوره همیشه در بر دارنده نیازهاي انسان و نوع تفکر و معیشت آنها بوده است. یکی از مهمترین مسائلی که در اسطوره ها با آن برخورد می کنیم مسئله آفرینش است؛ که از دیرباز بشر را به خود مشغول داشته است. مانند چگونگی آفرینش انسان، آسمان، زمین، کوه و دریا تا جزئی ترین مسائلی که دغدغه انسان ها بوده است. قوم ایرانی نیز که از کهن ترین اقوام بشري است به این مقوله بسیار اهمیت داده است و مسائلی چون کروي بودن زمین، بوجود آمدن دریاها، گردش آب، جذر و مد دریا و ... در متون اساطیري ایران مشاهده می شود. هدف از این پژوهش بررسی چگونگی بوجود آمدن خلیج فارس، نقش و اهمیت آن نزد ایرانیان و موقعیت آن با توجه به مهمترین متون اسطوره اي ایرانیان است. خلیج فارس دریایی است که از گذشته تا کنون داراي نقشی حیاتی در ایران زمین بوده است. در اسطوره هاي ایرانی از این دریا با نام پوئتیگ یا پودیگ یاد شده است و به چگونگی بوجود آمدن آن خویشکاري یا مهمترین نقشی که عهده دار بوده است، محل قرار گرفتن، و ار تباط آن با سایر آبها اشاره شده است.
کلید واژگان: اسطوره هاي ایرانی، خلیج فارس، خویشکاري، آفرینش
مقدمه
یکی از کهن ترین اسطوره هاي ایرانی، اسطوره آفرینش و به وجود آمدن عناصر طبیعت و جهان هستی است. این پدیده ها بر اساس یک باور - نبرد بین هرمز و اهریمن - بوجود آمده است. ستیز بین عنصر دوالیسم ایرانی باعث می شود که حتی کشورهاي زمین به کشورهاي اهورایی و اهریمنی تقسیم شوند و جدال بین این کشورها ادامه دهنده جدال دیرینه هرمزد و اهریمن باشد. ایرانیان سرزمین اهوره آفرید خود - خونیرث - را دل عالم تصور میکردهاند، سرزمینی درخشان و نورانی که پیوسته نظرگاه دشمنان بوده است.برهمین اساس اسطوره هاي آفرینش در حول محور خونیرث و براي آن بوجود آمده اند. البته تصور دنیا بر اساس اقلیم خود در اساطیر ملل دیگر نیز بچشم می خورد. اعتقاد به کروي بودن زمین، ارتباط جزر و مددریا با ماه، گردش آبهاي کره زمین و ... در لابه لاي اسطوره هاي ایرانی دیده می شود.
یکی از اسطوره هاي شگفت انگیز ایرانیان، اسطوره چگونگی بوجود آمدن دریاها و آبهاي روي زمین است، که با توجه یه این اسطوره می توان محل دقیق دریاها را دانست و حتی آن را بصورت نقشه اي تدوین کرد. با توجه به این اسطوره ها می توان پی برد که ایرانیان نسبت به سرزمین هاي اطراف خود دانش و آگاهی داشته اند و هنگام طرح فکري خود از نظام آفرینش و کره زمین سرزمین هاي اطراف را مد نظر قرار داده اند. با توجه به متون برجامانده از اندیشه ایرانیان خلیج فارس و دریاي عمان پل ارتباطی فرهنگ بین النهرین و هند بوده است. در اواسط هزاره سوم پ.م، آثار تمدن بین النهرین که از طریق مناطق جنوبی نجد ایران - خوزستان، فارس، کرمان، بلوچستان - ، خلیج فارس و دریاي عمان در دره سند ظاهر شد - حدود 2300 پ.م - و فرهنگ آن سرزمی را تحت تأثیر قرار داد - بهار، 1384، . - 383
خلیج فارس و چگونگی پیدایش آن در اساطیر ایرانی
نام خلیج فارس در متون اوستایی و پهلوي بصورت پوتیک، پودیک، پوئتیک آمده است که دومعنا براي آن ذکر کرده اند. در وزیدگیهاي زادسپرم با اسم :Putay پاکی و صافی - بارتولمه، 9، 9 و راشد محصل،1385، . - 125 دکتر مهرداد بهار ، قرائتی دیگر از این اسم دارد. در اوستا Pūitik، پهلوي Puidig، در معنی پوسیده، آلوده نامی اساطیري که ظاهراً در دوره ساسانی با خلیج فارس تطبیق داده شده است - بهار ،1385، . - 173 در فرهنگ پهلوي نیز چند قرائت از کلمه آلوده ، پوسیده ، صافکردن یا شدن آمده است.آلودگی: Putvēšak - فره وشی،1383، . - 12 پوسیدگی: Pūtakin - همان، . - 117 صاف کردن: Palūtan، صاف شده Pālutak - همان، . - 341 این نظر ها بر اساس برداشت از خویشکاري این دریاست.
این دریا از طرفی آلوده به زهر خرفستران است وشاید به نظر بارتولمه صاف کننده و پالایش دهنده این زهر نیز بوده است. از آنچه در اساطیر ایرانی در مورد چگونگی بوجود آمدن دریاها و آبها باقی مانده است می توان پی برد که بوجود آمدن آبهاي کره زمین، نشأت گرفته از حمله اهریمن به آب و جنگ او با تیشتر1و سپس جنگ تیشتر با دیو آپوش است. در وزیدگیهاي زادسپرم چون اهریمن به آفریده هاي اورمزد یورش می آورد و در اندیشه نابود کردن و آلودن آنان بر می آید، هریک از آفریده هاي اورمزدي به مقابله برمیخیزند و از آفریده هاي اورمزدي پاسداري میکنند. اهریمن پس از کشتن کیومرث و گاو یکتاآفرید نخستین نبرد را با آسمان میکند و دومین نبرد را با آب. به یاري باد و راهنمایی Αبهمن≅ و Αهوم≅ و همیاري Αبرز آبان ناف≅ و پیمان داري Αارداي فرود≅، باهمدیگر متحد می شوند و علیه اهریمن میجنگند.
ایزد تیشتر به پیکر مرد، گاو و اسب در می آید. با هر پیکیري ده شب در روشنی پرواز می کند و براي نابودي خرفستران2 که اهریمن بوجود آورده است سی شب باران می بارد. بر اثر این باران، خرفستران ونیروهاي اهریمینی نابود می شوند، نیروي باد آب را می غلتاند و به اطراف زمین می افکند و دریاي فراخ کرد که این زمین را در بردارد از آن پدید می آید - راشدمحصل، 1385، . - 42 خرفستران اهریمن میمیرند و زهرشان در زمین پراکنده می شود. تیشتر براي ازبین بردن آن زهر به دریا فرو می رود و آپوش به مقابله با او بر میخیزد. ایزد تیشتر بر آپوش1 غلبه میکند و پس از ده شبانه روز باران، زهر خرفستران ازبین می رود - همان، . - 43-41 سپس باد آب را به کرانه دریاي فراخکرد راند، آب سه بخش شد و سه دریا از آن پدید آمد که شامل پوئیدگ، کمرود سیاه بن است - بهار، 1385، . - 64-63
در واقع این سه دریا از بدنه اصلی دریاي فراخکرد جدا هستند و تنها راه ارتباطی پوئیدگ به فراخکرد، تنگه هرمز است.چون ایزد تیشتر بر زمین باران آورد، باد آن را تا سه روز به جاي جاي زمین راند. در سوي نیمروز - جنوب - دریاي فراخوکرت را در کنار البرز پدید آورد که البرز خود گرداگرد زمین را فراگرفته است. دریاي فراخکرد این زمین را در بر دارد. از آنجا که دو اقلیم جنوبی تنها نیمکره زبرین را، بنا بر اساطیر پهلوي در بر می گیرند، منطقاً باید انگاشت که بخشی از خونیرث را نیز دریاي فراخوکرت فرا گرفته است - بهار،17،. - 1387 آنچه دریاي پوئیدگ را به دریاي فراخکرد متصل میکند دریاي سدویس است. فراخکرد در نیمروز در کناره البرز فراز ایستد - قرار دارد - و پوئیدگ هم مرز آن است. میان ایشان دریاي سدویس است.بند بر ستاره ي سدویس دارد - راشدمحصل، 1385، . - 43 میان این دریا - پوئتیک - و دریاي فراخکرد، دریاي سدویس قرار گرفت و پوئتیک از این راه به دریاي فراخوکرت راه دارد. این دو دریا باید منطقاً در جنوب خونیرث قرار گرفته باشند - همان، . - 17
