بخشی از مقاله
چکیده
موزا» وزا« اثر ناتالی لوژاندر داستانی علمی تخیلی است که در خوانش نخست، رویکردي روان-شناختی دارد. نویسنده براي بازتاب تعادل برهم خورده شخصیتهاي نوجوانش به نسخهاي شبیه-سازي شده که با تکنولوژي دو قرن بعد مطابقت دارد، متوسل میشود تا بتواند لایههاي مختلف روان ناخودآگاه را نمایش دهد، بنابراین شخصیتی همسان و دوقلو را براي ترسیم این دوگانگی بهکار میگیرد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با بهرهگیري از رویکرد »سفر قهرمان« جوزف کمپبل، آیین گذار از چالشها و ترسهاي دنیاي ناشناخته نوجوانان را به سوي خودي با ارزشهاي واقعی انعکاس میدهد و در همین راستا، دنیاي درونیشان را از پس کنشهاي ناخودآگاه براي رسیدن به تمامیت و اتحاد بین لایههاي متضاد و مخالف روان هماهنگمیکند.
از آنجا که فضاي این داستان در دنیایی تخیلی میگذرد و حوادث دو قرن آیندهي جهان و بشر را با توجه به روابط نوجوانان بازگو میکند، بنابراین براي مخاطبان این دوره ضمن جذاب بودن میتواند به عنوان یک الگو نیز کاربرد داشته باشد و دید قويتري نسبت به نتیجهها به دستدهد.نتایج تحقیق نشان میدهد که نوجوانان براي کنار آمدن با مشکلات و شناخت بهتر خود و دنیاي اطرافشان و نیز دستیابی به آگاهی نیاز به میانجیگري کهنالگوهایی دارند که بتوانند این گسست و خلأ را پوشش دهند، همانطور که در این داستان حضور آنیما و تجسم خود1 در قالب موزا براي غیرقهرمانی - وزا - که جایگزین قهرمان میشود و به رشد و تکامل دست مییابد، بازتاب داده شد.
واژگان کلیدي:نقد روانشناختی، اسطوره قهرمان، داستانهاي علمی تخیلی، ناتالی لوژاندر.
مقدمه
خوانش کهنالگویی یا اسطورهاي یکی از ابزارهایی است که میتوان از آن براي دریافت وکشف معناي یک متن استفاده کرد. این نوع نقد، به عنوان رویکردي تلفیقی و میان-رشتهاي، بنمایههاي موجود در متن را با زیرساختهاي کهنالگویی اثر تأویل و تحلیل مینماید. در حقیقت، این نوع نقد از نظریههاي مدرن نقد ادبی و مبتنی بر نقد روانشناختی نوین به شمار میآید که بر اساس آراي یونگ بنا شده است. در قرن بیستم، نظریات جدید و متنوعی وارد حوزهي نقد ادبی شدند که ضمن آن، آثار ادبی با دیدگاه نوینی مورد بررسی قرار گرفتند و خوانندگان با ابعاد شگرفی از آثار آشنا شدند.اساس نقد کهنالگویی که بر بیان تجربههاي مکرر زندگی و ناخودآگاه تجربه جمعی نوع بشر بنا شده بود، شالودهاي را براي مطالعه ارتباطات متقابل بین اثر ادبی و اسطورهها فراهم آورد که با توجه ویژهي یونگ نسبت به مفهوم اسطوره و نقش کلیدي آن در حیات روحی و روانی بشر و نیز بازتابهاي آن در زندگی روزمره، بر بسیاري از متفکران پس از او اثرگذار بود.
از جملهي این متفکران میتوان از جوزف کمپبل نام برد؛ در واقع کارل گوستاو یونگ، میرچا الیاده و جوزف کمپبل از کسانی بودند که اسطوره را از گذشته به دنیاي معاصر انتقال دادند و هنر و ادبیات را مکانی براي ظهور کهنالگوها به حساب آوردند.کمپبل با نگاهی هنري و داستانی و با بهرهگیري از میراث یونگ و فروید و سایر نظریه-پردازان بزرگ عرصهي روان انسان، به واکاوي و رمزگشایی اساطیر پرداخت و از میان آنها مهمترین تک اسطوره سفر قهرمان را که بخش گستردهاي از آثارش به آن اختصاص دارد، برگزید. بنا بر باور کمپبل تمامی شخصیتهاي اسطورهاي در فرهنگها و تمدنهاي مختلف همانننديهایی دارند و فرایند مشخص و مشابهاي را طی میکنند که به صورت الگویی واحد قابل پیگیري است.
این سیر و تحول قهرمان به سه مرحله اصلی قابل تقسیمبندي است که عبارتند از: .1 جدایی - عزیمت - .2 تشرف - رهیافت - .3 بازگشت. - کمپبل،.40 - :1389مطابق با این نظرِ جوزف کمپبل، هدف قهرمان از سفر، جستجو و شناخت خود است؛ به عبارتی، کهنالگوي سفر قهرمان کمپبل معرّف جستجوي من به دنبال هویت و تمامیت است، چرا که همه ما در فرایند تبدیل شدن به انسان کامل و یکپارچه همچون قهرمانانی عمل میکنیم که با نگهبانان، هیولاها و یاران ابدي روبرو می-شوند. بنابراین تصویري که از قهرمان به دست میآید، بهنوعی یادآور تحول روح و نماد سفري است که هر کس در زندگی طی میکند و مراحل طبیعی زندگی و رشد نیز، سفر قهرمان را میسازند. - ووگلر، 60 :1387 و - 67 با این تفاسیر، میتوان گفت که هدف کمپبل در تبیین نظریه کهنالگوي یونگ، تأکید بر نقش مهم سفر قهرمان در شکلگیري شخصیت آرمانی اوست.
لازم به یادآوري است که همه جزئیات مطرح در رویکرد کمپبل با داستان مورد مطالعه قابل انطباق نمیباشد؛ از آنجا که کهنالگوها از اعماق تاریخ نشأت گرفتهاند و از سوي دیگر، قهرمان داستان معاصر با تجربیاتی از جنس زمانهي خویش در متن اثر حاضر میشود و به منظور دستیابی به مسیر رشد و کمال از خلال جریان عادي زندگی، سعی در احراز هویت از دست رفتهي خود دارد، در نتیجه حذف و اضافههایی به اقتضاي گذر زمان و زندگی معاصر در این کهنالگوها صورت میگیرد. بنابراین از این دیدگاه، به عنوان ابزاري که در تفسیر و تحلیل داستانها قابل انعطاف بوده و میتواند متناسب با داستان تغییرکند، بهره میگیریم.داستان »موزا وزا« اثر ناتالی لو ژاندر از جمله داستانهایی است که به دلیل احاطه مبانی روانشناختی و نمایش حساسیتها و آشفتگیهاي دوران نوجوانی براي کسب فردیت و شناخت و نیز روابط بین آنان، قابلیت بررسی و تحلیل با الگوي »سفر قهرمان« کمپبل را داراست. این کتاب در سالهاي 2005 و 2006 میلادي چهار جایزهي ادبی به انتخاب نوجوانان فرانسوي را از آن خود کرده است.
