بخشی از مقاله
چکیده
جوزف کمپبل در کتاب هاي خود مانند قهرمان هزار چهره و قدرت اسطوره به ترکیباتی اشاره می کند که با بررسی تطبیقی اسطوره ها در فرهنگ هاي مختلف به وجود آنها پی برده بود. نظریه »سفر قهرمان« او ساختاري کلی براي سفر ظاهري و باطنی متحول کننده قهرمانان در همه ادوار و اقوام مختلف -که به زعم کمپبل داراي وجوه یکسانی هستند،- فراهم می آورد. سفري که قهرمان در طی آن مراحل عزیمت، تشرف و بازگشت را می پیماید.در این نوشتار سعی بر آن است که به بررسی سفر یک قهرمان که مرغی است از گروه مرغان و در قصه ي رمزي ابن سینا به نام رساله الطیر به روایت درآمده است با نگاهی به الگوي سفر قهرمان کمپبل پرداخته شود . ابتدا خلاصه اي از قصه ي رساله الطیر ارائه می گردد و سپس به بررسی مراحل سفر قهرمان و هم چنین کهن الگوهاي موجود در این قصه خواهیم پرداخت.
مقدمه
جوزف کمپبل که تحت تاثیر یونگ و نظریه ناخودآگاه جمعی او قرار گرفته بود با استفاده از دانش و آگاهی که با مطالعه اسطوره هاي ملل گوناگون و بررسی تطبیقی آنها کسب کرده بود، نظریه »تک اسطوره« خود را شکل داد. بر اساس نظریه تک اسطوره کمپبل، همه اسطوره ها از اشکال واحد کهن الگوهایی پیروي می کنند که در هر زمان و مکانی در قالبی خاص نمود می یابند. از دیدگاه او بن مایه اصلی اسطوره ها در طول تاریخ تا زمان معاصر همواره یکسان بوده است. تمام اسطوره هاي جهان در اصل، داستان واحدي را بیان می کنند و تعدد داستانها به علت ویرایشهاي گوناگون از داستان است. نخستین و مهمترین کتابی که الگوي سفر قهرمان را معرفی میکند ، کتاب قهرمان هزارچهره - کمپبل ، - 1389 است که در آن مراحل مختلف این الگو توضیح داده شده و براي هر مرحله نمونه هاي زیادي ذکر شده است .
دومین اثر ، کتاب سفر نویسنده : ساخ تار اسطورهاي در خدمت نویسندگان - ووگلر، - 1387 است که هدف آن تطبیق الگوي سفر قهرمان بر فیلم نامه هاي مختلف است . براي این منظور، نویسنده در الگوي کمپبل تغییراتی اعمال کرده تا براي ساختار فیلم نامه مناسب تر باشد . ووگلر در این کتاب ، نخست تغییراتی را که خود ایجاد کرده توضیح می دهد و سپس ساختار چند فیلم را براساس آن بررسی می کند .
کتاب دیگري که براساس نظریه کمپبل نوشته شده، اسطوره و سینما : کشف ساختار ا سطورهاي در50 فیلم بهیادماندنی - ویتیلا ، - 1389 است که با تأثیرپذیري از کتاب سفر نویسنده و با استفاده از تغییرات ووگلر ، سعی دارد پنجاه فیلم را در ژانرهاي مختلف بررسی کند. تحلیل هاي این کتاب ، به قدرت کتاب سفر نویسنده نیست و حتی چند فیلم مهم و مطرح آن در کتاب سفر نویسنده تحلیل شده است .
همچنین باقري 1392 و لیلا عبدي و دکتر اکبر صیادکوه شمارة 24، تابستان 1392 نسامی در مقاله »بررسی همانندي هاي قهرمانان اساطیري - 1389 - « براساس شیو ة کمپبل ، سفر هفت شخصیت اسطوره اي و غیراس طورهاي رستم ، بتمن ، آرتورشاه ، هراکلس، لوك اسکاي واکر ، گیلگمش و نیو ، ، را بررسی می کند . باقري نظریه کمپبل را بدون تغییر، بر این چند شخصیت اعمال کردهاست . شخصیت هاي انتخاب شده ، بیشتر داراي سفرها و تحولات بیرونی اند و پنج شخصیت بتمن ، آرتورشاه ، هراکلس ، لوك اسکاي واکر و گیلگمش در دو کتاب قهرمان هزار چهره و سفر نویسنده با روش کمپبل تطبیقداده شده اند .
قهرمان یکی از قدیمیترین کهنالگوهایی است که همواره محور اصلی مباحث اسطورهاي بوده است و سایر کهن الگوها نظیر استاد، منادي و للل در ارتباط با قهرمان معناي خود را به دست می آورند. « » پطکدیا قهرمان واژهاي یونانی از ریشهاي به معناي محافظتکردن و خدمتکردن است. قهرمان یعنی کسی که آماده است نیازهاي خود را فداي دیگران کند. بنابراین مفهوم قهرمان در ارتباط با مفهوم ایثار و فداکاري است. - ووگلر، - 59 :1387 ترتیب اعمال قهرمان الگوي ثابتی را دنبال میکند که در تمامی داستانهاي جهان در دورههاي مختلف قابل شناسایی است.
می توان اینگونه پنداشت که یک قهرمان اسطورهاي کهنالگویی وجود دارد که زندگی او در سرزمینهاي گوناگون توسط اقشار مختلفی از مردم نسخهبرداري شده است. ت کمپبل ، 206 :1380ف کمپبل سه مرحله براي سیر تحول و سفر تک اسطوره قهرمان در نظر میگیرد که عبارت اند از: جدایی - عزیمت - ، تشرف و بازگشت؛ و آن را هسته اسطوره یگانه می نامد. و در شرح آن می نویسد: »یک قهرمان از زندگی روزمره دست می کشد و سفري مخاطره آمیز به حیطه شگفتی هاي ماوراء الطبیعه را آغاز می کند: با نیروهاي شگفت در آن جا روبه رو می شود و به پیروزي قطعی دست می یابد.
هنگام بازگشت از این سفر پررمز و راز، قهرمان نیروي آن را دارد که به یارانش برکت و فضل نازل کند« - کمپبل ، - 40: 1389 مرحله ي جدایی : قهرمان بر اساس ندایی که او را فرا می خواند از حد زندگی عادي و معمولی خود به محدوده اي فراتر گام می نهد . مرحله ي جدایی خود در بر گیرنده ي چرخه ي دعوت به آغاز سفر ، رد دعوت ، نمایان شدن امدادهاي غیبی ، عبور از آستان نخستین ، شکم نهنگ یا عبور از قلمرو شب است تشرّف. یا آشنایی که در این مرحله قهرمان با نیروهاي فراطبیعی رو به رو می شود و اقدامات قابل توجهی انجام می دهد . این مرحله نیز جاده ي آزمون ، ملاقات با خدابانو ، ظهور زن به عنوان وسوسه گر ، آشتی با پدر ، خداي گون شدن و برکت نهایی را شامل می شود . مرحله اي که سفر قهرمان به پایان می رسد و قهرمان براي مردمش برکتی عظیم و تحولی عمیق را به همراه دارد .
بازگشت قهرمان و پذیرفته شدن وي در جامعه نیز شامل چرخه ي زیر است : امتناع از بازگشت ، فرار جادویی ، عبور از آستان بازگشت ، دست نجات از خارج ، ارباب دو جهان و آزاد و رها در زندگی . در این نوشتار سعی بر آن است کهسفرِ مرغ قهرمان که یک شخصیت از قصه ي رمزي ابن سینا می باشد بر اساس الگوي اسطوره ي یگانه ي کمپبل مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد . به این منظور ابتدا خلاصه اي از قصه ي رساله الطیر ارائه می گردد و سپس به مقایسه روند سیر و تحول مرغ با الگوي »سفر قهرمان« کمپبل و هم چنین شناسایی کهن الگوهاي موجود در این قصه می پردازیم.
خلاصه اي از قصه ي رساله الطیر
قصه ي رساله الطیر ابن سینا یکی از مجموعه رساله هاي رمزي وي است که اصل آن به عربی است و در سال 412 هجري ، زمانی که ابن سینا در قلعه ي فرد جان محبوس بوده است نوشته شده وبعدها سهروردي آن را به فارسی ترجمه کرده است. در این داستان صیادان در صحرا دام می گسترند و دانه می پاشند و گروهی از مرغان به طمع دانه در دام صیادان اسیر می شوند. راوي این قصه ، خود پرنده اي از این گروه است که در دام گرفتار شده و بعد از رهایی در حالی که هنوز بقایاي دام بر پاي مرغان است سفر خود را ادامه داده و از کوه هاي نه گانه می گذرد و مرحله به مرحله با دیگر مرغان همراه است و در بطن ماجرا قرار دارد .
قهرمان که از دام رهایی یافته به همراه مرغان دیگر از وادي هاي با آب و گیاه که در پیش روي آن ها می آید ، در می گذرند و هفت کوه را پشت سر می گذارند و در کو هشتم فرود می آیند و در آن جا انواع نعمت ها و صورت هاي دلکش را می بینند و نیز مرغان خوش آوازي را که با لطف و مهربانی میزبانی آن ها را بر عهده می گیرند . آن گاه به نزدیک والی آن ولایت باز می روند و ماجرهایی که براي آن ها اتفاق افتاده است را بیان می کنند و والی نیز آن ها را به نزد ملک که در شهري بر بالاي کوه است ، می فرستد . مرغان که در آن جا فرود می آیند با کوشک و صحن فراخی روبه رو می شوند و بعد قدم در حجره ي ملک می گذارند و با دیدن نور جمال ملک دیدگانشان خیره می گردد و بی هوش می شوند . و ملک با دیدن آن ها با لطف و مهربانی عقل هایشان را باز می گرداند و آن ها شروع به سخن گفتن می نمایند .
