بخشی از مقاله
چکیده
بشر از ابتدای خلقت، زندگی خود را در بهشت »طبیعت سبز« آغاز کرد. بهشتی که تاثیر زیادی بر روح و روان او دارد و بدین منظور آن را در این مقاله مناظر شفابخش می خوانیم. از طرفی روند تغییر شکل پایدار سیالیت در معماری، تعامل و تبادل جنبه های عملکردی، کالبدی، معنایی و بصری فضای مابین اجزای ساختارها و روابط فضایی با یکدیگر است. البته برداشت انسانها در طول تاریخ از معماری سیال به عوامل متعددی وابسته بوده بطوری که تا قبل از عصر صنعتی شدن مؤثرترین آنها جهان بینی انسان و از آن پس تکنولوژی و فن ساخت، عمده ترین عوامل دگردیسی سیالیت معماری بوده و علی رغم مفاهیم کلی برای سیالیت، چه در دوران باستان و چه در عصر حاضر ، میان تعاملات اجتماعی و فرهنگی معماری تفاوتهای چشمگیری وجود داشته است.
بنابراین اثر این روند تغییر شکل پایدار سیالیت بر جنبه متعدد معماری انکار ناپذیر می باشد. این پژوهش با روش تحقیق کیفی- توصیفی با هدف بررسی سیالیت پایدار در معماری با چهارچوب عوامل و آثار ساختارهای سیال و تشریح ابعاد کاربردی این مسئله همچون ساختارهای دینامیک در جهت دستیابی به نتایج ارزشمندی همچون معماری پایدار صورت می گیرد. داده ها و اطلاعات مورد استفاده از طریق جستجوی کتابخانه و میان شبکه ای جمع آوری و در مرحله بعدی اطلاعات گرد آوری شده طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می شوند.
کلمات کلیدی: معماری پایدار- دگردیسی پایدار سیالیت - عملکرد و ساختار- ساختار دینامیک
-1 مقدمه
در فرهنگ لغت دهخدا واژه سیال به معنی" روان، جاری، جاری شونده، رقیق" - دهخدا، - 1345 آمده است. در علم فیزیک، سیال مادهای است که تا وقتی تنش برشی هر چند کوچکی وجود داشته باشد شکل آن به طور پیوسته تغییرکند - شیمز، . - 1378 اما طیف سیالیت حیطه معماری که در این مقاله جنبه های کالبدی و عملکردی آن بیشتر مد نظر است فزونتر از تعاریف فوق می باشد. سیالیت امکان و پتانسیلی برای کارآمدی بیشتر عملکرد و کالبد دربر گیرنده آن در سطوح اولیه و تعاملی پایدار در روابط فضایی ساختار در سطوح بالاتر می باشد.بیشتر معماری های امروزی بخصوص در ایران به منظور پایین آوردن هزینه های ساخت و سودآوری هر چه بیشتر برای سازندگان، درپی برآوردن حداقل نیازهای ساختار و استفاده کنندگان از آن هستند که این مغایر با اصول معماری پایدار می باشد.
در حالی که ساختار های برجسته معماری معاصر و ماندگار گذشته غالباً در چند یا یکی از جنبه های عملکردی، کالبدی، معنایی یا حتی بصری واجد روابط فضایی و ضوابط خاصی بودند که چه به لحاظ فرمی و یا عملکردی همیشه دارای جذابیت بصری و یا فضایی بوده است. در بیشتر پژوهش های صورت گرفته حول این مسئله، ساختارهای معماری را از دیدگاه روند سیالیت فرمی و عملکردی به چالش نکشانده است و این سوال پیش می آید که اثرات تحول سیالیت به صورت پایدار در معماری چیست؟ و چه نقشی می تواند در معماری پایدار داشته باشد؟ لذا ضرورت این موضوع، نگارندگان را بر آن داشت با بررسی روند تاریخی این مقوله، مشاهده، تجزیه و تحلیل ساختارهای معماری و همچنین مدل های پیش روی در آینده به پژوهشی در باب معماری سیال به ویژه از منظر فرمی و عملکردی جهت تهیه چهارچوبی برای خلق ساختارهایی برایحصول به معماری پایدار مبادرت ورزند.معماری سیال تعامل و تبادل جنبه های عملکردی، کالبدی، معنایی و بصری فضای مابین اجزای ساختار و روابط فضایی با یکدیگر است.
عوامل متعددی در سیالیت معماری به طور مستقیم یا غیر مستقیم دخیل هستند و همچنین منجر به نتایج سودمندی از جمله بهینه سازیمکان و زمان خواهد شد. معماری دینامیک به عنوان سیالیت همزمان کالبدی- عملکردی، ساختاری با مجموعه ای از دو یا چند کاربری می باشد که عملکردها و کالبد های مشابه را به گونه ای دربر گرفته که هر یک از عملکردها و کالبد ها قابل تبدیل به دیگری باشد. ضمن اینکه این تعامل دو سویه علاوه بر جنبه درون ساختاری تغیرات مابین ساختار اصلی با ساختار های مستقل پیرامونی خود را در بر خواهد گرفت. هدف از این پژوهش بیان عوامل و اثرات روند دگردیسی سیالیت به صورت پایدار در معماری و جنبه های کاربردی آن در جهت سرعت بخشیدن به سیر تکاملی ساختارها و روابط فضاهای معماری است. در این پژوهش داده ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق جستجوی کتابخانه و میان شبکه ای جمع آوری می شود. در مرحله بعدی اطلاعات گرد آوری شده طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می شوند.
-2 بررسی اجمالی روند پایدار سیالیت در گذر زمان و بعد مکان :
روابط فضایی حاکم بر اعصار دور، بیشتر ناشی از عقاید مذهبی و ضروریات محیطی خاص آن اجتماعات بوده است. در معماری بین النهرین امکان بهره گیری از فضاهای منفی و خالی در دل احجام صلب بخوبی دیده میشود - گاردنر ، - 1384، بگونه ای که بدون تغییر در ساختار اصلی معماری به وسیله تغییر در مقیاس و فضایهای روباز مرکزی امکان بروز سیالیتی کالبدی فراهم گردیده است. در معماری مصر به گونه ای دیگر با این موضوع برخورد شد. معماری مصری صلب و حجمی است - گاردنر ،1384 - ؛ در حالی که در ابتدا خمیر مایه ای از خشت، نی و چوب را داشت و با وجود مصالح سنگی که بعداً باب شد همان شخصیت بناهای اولیه را دنبال کرد. به عبارت دیگر بنا به تضادی که میان خشکی روابط فضایی و پویایی تعاملات اجتماعی مصر - دورانت، - 1378، ساختارهای قابل تحسینی ایجاد شدند، که با تغییر مقیاس های ناگهانی سیالیت کالبدی را در کل ساختار بوجود آورد که پژواکی از آن تگرش ها و تعاملات اجتماعی بود. - تصویر - 1
روابط فضایی حاکم بر فلات ایران تا قبل از پارتها تلفیقی از نگرشها و بینشهای جهانی عصر، هماهنگ ساختن و بومی کردن آنها در قالب یک فرهنگ ایرانی بود - گیرشمن،. - 1372 اگر پذیرفته شود که مهمترین عنصر در معماری هخامنشی برای تحقق این هدف به عنوان سازمان دهنده فضا، ستون بود؛ این عنصر ارتباط مستقیمی با مؤلفه های عملکردی و کالبدی فضا داشته است. همچنان که در تخت جمشید، پاسارگاد و آپادانای شوش، فضای ارائه شده بواسطه تفاوت خصوصیات ستون ها واجد سیالیتی کالبدی بود که کیفیت فضاها را از هم جدا میکرد. - تصویر - 2یکی از اصول معماری ساسانی درون گرایی بر اساس بهره گیری از میانسرا بود - پوپ، آرتور، . - 1370 با نور گیری فضای میانسرا در طول روز و فصول مختلف تعاریف گوناگونی از خود، مانند فضایی برای تهویه، گرمایش، سرمایش و حتی انتقال حس مکان به داخل فضاهای مجاور از خود بروز داده است. بنابر این میانسرا فضایی سیال به لحاظ عملکردی بود چنان که این فضای مرکزی سازمان دهنده، پس از آن به طور پیوسته در معماری ایرانی به چشم میخورد.
در ایران بعد از اسلام بیشترین عامل تأثیر گذار بر ادامه روند پایدار سیالیت در فضا اعتقادات سازندگان و استفاده کنندگان بود، زیرا که در اوایل اسلام همان فضاهای گذشته بودند که با تغییر عملکرد تبدیل به ساختمان های مذهبی شدند - گدار، 1377 - ، استدلال دیگر مربوط به بناهایی است که در دوران رواج اسلام ساخته شد. به عنوان نمونه، مسجد اصلیترین عنصر یک شهر، مجموعه ای از عملکردها در خود جای می داد. این عملکردها صرفاً لفظی برای آن فضا اطلاق میشدمثلاً. مدرسه - حوزه علمیه - با تغییر لفظ به شبستان زمستانی؛ عملکرد آن تغییر میکرد - پیرنیا، - 1387 در نتیجه چنین ساختارهای معماری دارای سیالیتی با منشأ بینشی بوده است. دیگر این که از برخی از بازارها به عنوان فضایی برای مراسم مذهبی استفاده میشد یعنی سیالیت پایدار عملکردی فضایی در قالبی ثابت بوجود آمد. - تصویر - 3
جنبشهای مدرن هر یک خصوصیاتی را در ساختار، فرم و دیگر جنبهها به کار بردند. هر چند اغلب آنها فرصت بروز در دنیای واقعی را نیافتند اما به طور ضمنی در پی رهایی از گذشته، سیالیتی از خود نشان دادند تا به گونه ای از قیود بسیاری از سنت ها رهایی یابند. نقطهی اوج این نگرش پاویون آلمان اثر میس وندر روه1 در نمایشگاه بارسلون به سال 1929بود که ترکیب فضای بیرونی و درونی بنا، به روانی هر چه تمامتر در یکدیگر نفوذ داشتند و ساختاری سیال به لحاظ عملکردی و بصری را عرضه کرد. در معماری آلتو2 نیز که بیشتر به جنبههای فیزیکی و کالبدی معماری پرداخته شده است؛ شکل مواج و سیال دیوارها برای هر گوشهی آن تازگی و ابهامی پدید آورده است.
گرایش به فضاهای موجی شکل و خطوط منحنی را در طرح ظروف شیشه ای و نیز صندلی کار آلتو میتوان مشاهده کرد که نشان از عدم انقیاد وی به فرمهای راست گوشهی هندسهی مسطحه بوده است - لامپونیانی، . - 1381 از دهههای 60 به بعد با سرعت گرفتن روند رشد صنعت به کمک تکنولوژی پیشرفته سعی در ایجاد سیالیت هر چه بیشتر فرم و عملکرد در چار چوب یک معماری پویا وسه بُعدی افزایش یافت که از نمونههای بارز آن می توان به موزه گوگنهام اثر فرانک گری3 اشاره داشت - قبادیان، . - 1384 در این ساختمان، معماری امواج چرخش و استمرار نرم به صورت خلاقانه ای طراحی شده است.
