بخشی از مقاله
خلاصه
انسان به عنوان جزئی از طبیعت، همواره بدان وابسته و نیازمند بوده و هست، به گونه اي که براي حفظ و ارتقاي سلامت روحی و جسمی خود به برقراري رابطه با آن احتیاج دارد. اولین و آشکارترین تاثیر طبیعت بر انسان، ایجاد احساس آرامش و کاهش استرس میباشد که این امر خود پیش زمینه اي براي ارتقاي سلامت میباشد. در اینجا مبحث "باغ شفابخش" مطرح میگردد. در بیماري هاي خاص، مانند سرطان، روحیه مثبت از مهمترین نیازهاي بیمار میباشد و در این میان کودکان نیاز بیشتري به این فضاها دارند. در این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی بر اساس مطالعات کتابخانه اي، به مطالعه ي مفهوم "باغ شفابخش" و تاثیر آن به طور خاص بر کودکان سرطانی پرداخته شده است و نتایج این تحقیق نشان میدهد که وجود عناصر طبیعی در بیمارستان کودکان سرطانی، میتواند نتیجه ي مثبتی بر روند درمان آنها، روحیه خانواده ها، بازده کارمندان و... داشته باشد.
کلمات کلیدي: طبیعت، کاهش استرس، سلامت، باغ شفا، کودکان سرطانی.
1. مقدمه
انسان به عنوان موجودي طبیعی که جزئی از طبیعت میباشد، از دیرباز با طبیعت پیرامون در ارتباط بوده و به این ارتباط نیازمند است. این رابطه موجب سلامت روحی و جسمی انسان میشود. بنابراین میتوان از این ویژگی براي کاهش استرس، بهبود روحیه و در نهایت بهبود بیماران نیز استفاده نمود . با در نظر گرفتن شرایط روحی و جسمی بیماران خاص همچون بیماران سرطانی، نیاز به روحیه مثبت براي مقابله با بیماري دوچندان است. به همین دلیل برخی از معماران منظر، طراحان باغ، متخصصان بهداشت و درمان و... باغ هایی را با ویژگی هاي خاص به منظور ارتقاي سلامت انسان ها طراحی میکنند که در برخی از بیمارستان ها نیز ساخته میشود. با توجه به روحیه لطیف و آسیب پذیر کودکان و همچنین نیاز بیشتر آنها به محیط هاي طبیعی، وجود باغ هاي از این قبیل در مراکز درمانی کودکان مفید به نظر میرسد. در این مقاله با جمع آوري اطلاعات به صورت کتابخانه اي، با روش تحقیق تحلیلی- توصیفی ابتدا باغ شفابخش، تاریخچه و ویژگی هاي آن، نیازهاي کلی بیماران سرطانی و خصوصا کودکان مبتلا به سرطان مورد بررسی قرار گرفته و سپس به مزایاي وجود باغ شفابخش در مراکز سرطانی کودکان و نحوه تاثیر آن بر بیماران پرداخته شده است.
2. طبیعت و تاثیر آن بر انسان
انسان ها به صورت ژنتیکی، کششی احساسی و موروثی نسبت به طبیعت دارند. تحقیقات زیادي نشان میدهد که محیط هاي طبیعی بیرونی در کاهش استرس و سلامت روانی موثر است .[1] ارتباط نزدیک با طبیعت پیامدهاي فوري مانند لذت بردن، حس خوشی، تمدد اعصاب،... و در نهایت تندرسی فیزیکی را داراست و افرادي که با گستره هاي طبیعی در تماس هستند، از سلامت بیشتري نسبت به دیگران برخوردارند .[2] وقت گذرانی در طبیعت، آثار مثبتی بر احساسات انسان دارد و سلامتی وي را تقویت میکند. به عنوان مثال دسترسی به طبیعت، باعث تعادل ریتم شبانه روزي بدن، پایین آوردن فشار خون، کاهش استرس و افزایش جذب ویتامین D و مواردي اي این قبیل میشود. خصوصیات زیستی انسان به گونه ایست که نیاز به زندگی در کنار طبیعت دارد. همه انسان ها با طبیعت در ارتباطند و حفظ این ارتباط براي حفظ سلامتی کلی بدن مهم میباشد. تحقیقات روان شناسان در مورد تاثیر گل و گیاه بر رفتار انسان نشان میدهند که ارتباط با طبیعت و لذت بردن از مناظر زیباي آن، راهی ساده اما مهم جهت کسب آرامش و تلطیف روح و روان انسان است، و توسعه آن میتواند در کاهش بروز خشونت، افسردگی، خودکشی و... مفید باشد .[3] جنت هاویلند جونز، استاد روان شناسی دانشگاه روگرز نیوجرسی میگوید: نکته جالب توجه درباره نقش گل و گیاه در سلامت روحی و روانی افراد آن است که فرد با تماشا کردن، لمس کردن و
1 استاد دانشکده هنر و معماري، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانشجوي کارشناسی ارشد معماري منظر، دانشکده هنر و معماري، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
١
دومین همایش ملی پژوهش هاي کاربردي در »مهندسی عمران، معماري و مدیریت شهري«
nd National Conference on Applied Researches in Civil engineering, Architecture and Urban planning٢
بوییدن و... آن میتواند حالت روحی نامتعادل خود را تغییر داده و به حال طبیعی باز گردد. در واقع گل و گیاه عاملی جهت تعدیل رفتار طول شبانه روز بوده و هر بار نگاه کردن به آن اتصال عصبی مثبتی در مغز ایجاد میکند. نگاه کردن و لمس کردن گل و گیاه به سرعت روحیه شخص را تغییر داده و او را شاد و هیجان زده میکند و اولین نشانه آن ایجاد لبخند و تغییر خطوط چهره در جهت شادي میباشد. افرادي که در محیط اطرافشان گل و گیاه وجود دارد، بیش از دیگران آرام، مهربان، شاد و با گذشت هستند و این حس را به دیگران نیز انتقال میدهند .[4]
علاوه بر تمام آنچه در مورد تاثیرات مثبت طبیعت بر سلامت انسان ذکر گردید، بر اساس پژوهش هاي سازمان بهداشت جهانی، روان پزشکان بالینی اعلام کرده اند که امروزه استرس، تنش و بحران هاي عصبی، ریشه اي ترین و اصلی ترین علت براي هفتاد درصد بیماري هاي جسمی انسان است .[5] بنابراین توجه به رابطه ي انسان و طبیعت به عنوان یک نیاز اساسی انسان، ضروري به نظر میرسد.
3. کودك و طبیعت
تحقیقات بسیاري نشان میدهد که ارتباط مستقیم کودکان با طبیعت، باعث سلامتی روحی روانی، احساسی و فیزیکی کودکان میشود. و میتواند موجب افزایش عزت نفس و انعطاف پذیري در برابر سختی ها و استرس، ارتقا تمرکز، یادگیري، خلاقیت،همکاري، انعطاف پذیري و خودآگاهی شود [6] و به طور کلی کودکان تمام نیازهاي کلی ارتباط با طبیعت را به صورت چندین برابر در وجود خود دارد.
4. باغ شفابخش
مکان هاي شفابخش ذاتا در طبیعت وجود دارد. از دیرباز انسان ها معتقد بودن که مکان هاي طبیعی قابل توجهی با خاصیت شفابخشی وجود دارند، به عنوان مثال اعتقاد داشتند که بیشه زار هاي مقدس، غارها و نهرهاي وجود دارند که بیماري هاي خاصی را درمان میکنند .[7] تحقیقات روانشناسی نشان میدهد که نظاره کردن طبیعت میتواند استرس را بکاهد. احساسات مثبت جایگزین احساسات منفی شده و افکار منفی دور میشوند .[8] باغ فضاي امن و محصوري میباشد که انسان به منظور آسایش و رهایی از درد و غم و اندوه به آن پناه میبرد .[9] البته تمام باغ ها اینگونه نیستند و نمونه هایی از باغ هاي مدرن، تاثیرات منفی بر سلامتی و روحیه بازدیدکنندگان داشته اند. باغ هایی که از جهات مختلفی میتوانند تاثیرات مثبتی بر افراد بگذارند باغ شفابخش نامیده میشود .[10] با طراحی فکر شده، یک باغ میتواند استرس را بکاهد، خلاقیت را پرورش دهد و روح را تجلی بخشد. شفا بخشی توسط باغ بیشتر به معنی تسکین استرس و توانایی فضا در آرام بخشی، جوانسازي و افزودن سلامت روحی و روانی میباشد.
