بخشی از مقاله
چکیده
شهرستان رودبار، دروازه ورودی جنوب گیلان با طبیعت سرسبز و محصول زیتون سالانه میزبان میلیونها گردشگر داخلی و خارجی است. در این میان شاید کمتر کسی از چشمه های آب گرم و خروشان این شهرستان آگاهی داشته باشد. گردشگری درمانی و بهره مندی از خاصیت شفابخش چشمه های آب گرم و معدنی یکی از فرصت ها و قابلیت های مهم موجود در ایران جهت توسعه گردشگری می باشد. از آنجا که نقشه راه گردشگری ایران در دوران پساتحریم بر شناسایی پایگاه های جدید جذب گردشگر و توسعه پایدار مناطق شناخته شده تأکید دارد در راستای افزایش جذب گردشگر با شعار هر گردشگر یک فرصت، در این پژوهش به شناسایی و معرفی چشمه های آب گرم و معدنی شهرستان رودبار به عنوان مقاصد جدید گردشگری اقدام گردید. بر اساس یافته های این پژوهش عدم دسترسی، عدم معرفی صحیح، نبود امکانات جانبی حداقلی از دلایل بی توجهی به این مواهب الهی بوده است که با معرفی و سرمایه گذاری کافی و با احداث دهکده های سلامت در این پایگاه های گردشگری می توان به کارآفرینی و درآمد زایی هرچه بیشتر در این مناطق اقدام نمود.
کلمات کلیدی: طبیعت درمانی، گردشگری سلامت، گردشگری درمانی، دهکده سلامت، چشمه های آب معدنی، شهرستان رودبار.
مقدمه
گردشگری به عنوان یک صنعت دارای حوزه های مستعد مختلفی برای سرمایه گذاری می باشد. این قلمرو جالب، جذاب و درآمدزا سبب شده است تا توجه کشورها را به بهره برداری و تنوع بخشی از پتانسیل ها و فرصت های جذب گردشگر بیشتر گرداند. یکی از این فرصت ها، بهره گیری از امتیازات درمانی در بخش گردشگری می باشد. امروزه ارتباط رشد اقتصادی با توسعه بهداشت و درمان به خوبی روشن شده است. در رویکردهای جدید تنها بخش سلامت نیست که از رشد اقتصادی بهره می برد، بلکه خود می تواند مزیت های تجاری زیادی را برای کشورها به وجود آورده و علاوه بر ایجاد منابع جدید مالی برای توسعه زیر ساخت ها و تکنولوژی ، نقش مهمی در راهبردهای فرابخشی توسعه پایدار به عهده گیرد - دبیرخانه گردشگری سلامت - .
گردشگری سلامت نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد انجام می شود. با توجه به افزایش فشارهای روزمره فردی و اجتماعی این نوع گردشگری جایگاه ویژه ای در انواع دیگر گردشگری پیدا کرده است - نهرستد، . - 2008گردشگری درمانی که خود زیر شاخه ای از گردشگری سلامت است به زیر شاخه های گردشگری درمانی طبیعی، درمان های غیرمتعارف، درمان های پزشکی، جراحی، کلینیکی، تشخیصی، جراحی، بیمارستانی، طب سنتی، طب سوزنی، انرژی درمانی، یوگا، مدیتیشن و ... را در بر می گیرد که در این مقاله بر گردشگری درمانی از طریق چشمه های آب گرم و معدنی می باشد. هرچشمه آبگرم می تواند در سال پذیرای 10 هزار گردشگر باشد و برای 40 نفر نیز به صورت مستقیم و غیرمستقیم شغل ایجاد کند - عزیزی، . - 1391
کمتر کسی استان گیلان و دروازه جنوبی آن، شهرستان رودبار را با چشمه هایش می شناسد اما واقعیت این است که چشمه های آب معدنی و گرم این استان از مواهب طبیعی گیلان است که زیر سلطه چشمگیر طبیعت بی مثل و مانندش پنهان مانده است. تنها تعداد معدودی از چشمه های آب گرم معدنی در گیلان مورد بهره برداری قرار می گیرند و بقیه به دلایل مختلف از جمله عدم معرفی، در دسترس نبودن، نبود امکانات جانبی حداقلی در کنار چشمه های آب گرم، عدم شناسایی خاصیتهای مختلف آب چشمه های معدنی، بی اهمیت قلمداد کردن منابع طبیعی موجود درست استفاده نمی شوند - وهابی، . - 1389با توجه به مطالعات انجام شده درباره ی مقاصد آب های گرم امروزه مشتریان سلامت و تناسب به دنبال احساس و ظاهر بهتر می باشند. از این موارد می توان به کاهش وزن، کند کردن اثرات کهولت، تسکین دردها و ناراحتی ها، مدیریت هیجان ها و یا استفاده از منابع طبیعی مانند ویتامین ها و مواد معدنی به منظور بهبود سلامت خود اشاره کرد - رحمانی، . - 1392
باید توجه داشت که وجود چشمه های آب گرم به تنهایی موجب رونق گردشگری درمانی در یک منطقه نمی شود و این حوزه از گردشگری با علایق خاص، به امکانات و خدمات اختصاصی و با کیفیت بیشتری نیاز دارد. حمام های آب گرم، کهمعمولاً با استفاده از چشمه های آب گرم خدماتی را به گردشگران ارائه می دهند، دهکده های درمانی و هتل کلینیک ها از جمله شیوه های تخصصی جذب گردشگر هدفمند است.در این پژوهش ضمن معرفی چشمه های آب گرم و معدنی شهرستان رودبار و خواص برتر درمانی آنها به مشکلات و موانع توسعه گردشگری آن پرداخته و به بیان راهکارهای عملی جهت رونق و توسعه پایدار هرچه بهتر از این مواهب الهی در راستای جذب گردشگر بیشتر و بالا بردن ضریب ماندگاری در این شهرستان اقدام گردیده است.
چارچوب نظری پژوهش گردشگری سلامت
گردشگری سلامت، با تمرکز بر تندرستی، رفاه عمومی و پیگیری آن، یک پدیده جدید نیست، بلکه اولین سابقه تاریخی آن به هزاران سال پیش باز می گردد، یعنی زمانی که زوار یونانی به مکانی مقدس موسوم به »اپیدوریا« در خلیج سارونیک می رفتند تا از آسلکپیوس خدای سلامتی، شفا و درمان بگیرند. در این مکان افراد مجربی نیز بودند که به معالجه و درمان بیماران می پرداختند.مردم در بریتانیای دوره حاکمیت امپراتوری روم هم برای مدت دو هزار سال، به زیارتگاه هایی مراجعه می کردند که در آنجا خود را در آب مقدس شستشو دهند. در قرن 18 میلادی نیز ثروتمندان اروپایی و بویژه آلمانی ها تمایل داشتند که با هداف آرامش و سلامتی به کنار رود نیل مسافرت نمایند.مطالعات انجام شده از فرهنگ های باستانی پیوند قوی بین دین و بهداشت و درمان، را به تصویر می کشد که قدمت آن در حدود هزاران سال است.
سومریان - حدود 4000 پیش از میلاد - اولین مجتمع سلامت را در اطراف چشمه های آب گرم ساخته بودند. این امکانات بهداشتی شامل معابد با شکوه با استخرهای آب معدنی روان بود . - Fernando et al,2010 - در هند، سابقه گردشگری پزشکی با محبوبیت یوگا و طب آیورودا به حدود 5000 سال پیش برمی گردد. در رم نیز پس از تبدیل شدن به قدرت جهانی چند حمام و چشمه های آب گرم ایجاد شد که نه تنها به عنوان مراکز درمانی برای ثروتمندان محسوب می شد، بلکه به عنوان مهمترین مراکز یادگیری طب پزشکی برای دانشجویانی که از سراسر دنیا می آمدند تبدیل شده بود.با سقوط تمدن روم، آسیا به مقصد نخست گردشگری پزشکی برای مسافران خدمات درمانی تبدیل شد، معابد بیشماری به صورت بیمارستان های بین راهی که خدمات پزشکی و درمانی به مسافران به همراه مراقبت های بهداشتی، ارائه می کردند در کشورهای آسیایی به وجود آمد.
در ژاپن، در همین دوره چشمه های معدنی آب گرمی به نام آن سن معروف به خواص درمانی در سراسر جهان بود، که در آن زمان قبیله جنگجویی مالکیت این چشمه ها را به عهده گرفت و شروع به استفاده از آنها برای کاهش درد، بهبود زخم، و بهبود جراحات ناشی از جنگ برای جنگجویان سراسر دنیا نمود . - Kazemi,2008 - در فرهنگ اسلامی نیز گردشگری سلامت قدمتی دیرینه دارد. در سال 1248 میلادی، بیمارستان منصوری در قاهره ساخته شد و به بزرگترین و پیشرفته ترین بیمارستان در جهان آن زمان تبدیل شد. این بیمارستان با ظرفیت پذیرش 8000 نفر، به ارائه خدمات درمانی و مراقبت های پزشکی به خارجی ها بدون در نظر گرفتن نژاد و مذهب می پرداخت - شیخ الاسلامی و همکاران،. - 1389بر اساس تعریف سازمان جهانی جهانگردی UNWTO - - یکی از اهدافی که می تواند گردشگر را برانگیزاند تا عزم سفر نماید، مسافرت به منظور سلامتی است.
گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سالمت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از 24 ساعت و کمتر از یک سال صورت می گیرد. عواملی همچون تغییر در ارزش های مصرف کنندگان، تغییرات سازندگی، مسن تر شدن جمعیت اقتضائات سیستم خدمات بهداشتی را می توان عوامل اصلی ظهور گردشگری سلامت دانست - عربشاهی کریزی و آریان فر - 1392 - و رشیدی و همکاران، . - 1391 - ویجت - 2008 - ، گردشگری سلامت را در رابطه با گردشگرانی است که انگیزه اولیه آن ها از سفر، حفظ یا افزایش تندرستی و سالم ماندن بوده و حداقل یک شب در تسهیلاتی که به طور خاص برای تقویت و توانا کردن جسم، روحیه، معنویت و یا سالم بودناجتماعیِ مردم طراحی شده است تعریف نموده است.
رضوانی - 1377 - ، گردشگری سلامت را شامل افراد و گروه هایی می داند که برای استفاده از تغییر آب و هوا - با هدف پزشکی و درمانی - استفاده از آب های معدنی، گذراندن دوران نقاهت، معالجه و نظایر آن اقدام به مسافرت می کنند.زاهدی - 1382 - ، گردشگری سلامت را آن نوع ازجهانگردی که با فعالیت های بهداشتی و درمانی مرتبط می شود و مورد توجه جهانگردانی قرار دارد که به خواص درمانی منابع طبیعی توجه دارند؛ مانند چشمه های آب گرم، گیاهان دارویی، سواحل لجنی و گل های درمانی، می داند.مجموعه این عوامل موجب گردیده اند تا گردشگری سلامت در حال حاضر در زمره رو به رشدترین انواع گردشگری محسوب شود. توانمندی های بالقوه وسیع کشور عزیزمان در انواع مختلف گردشگری سلامت موجب شده است تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهره برداری از این بازار رو به رشد و رقابتی را با تشکیل کمیته گردشگری سلامت و حمایت های ویژه از آن در دستور کار خود قرار دهد.
انواع گردشگری سلامت شامل:
گردشگری تندرستی: مسافرت به دهکده های سلامت و مناطق دارای چشمه های آب معدنی و آب گرم، برای رهایی از تنش های زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی و در مواردی که گردشگر بیماری جسمی مشخصی نداشته باشد، گردشگری تندرستی گویند.
گردشگری درمانی: مسافرت به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی - آب های معدنی، نمک، لجن و غیره - جهت درمان برخی بیماری ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی را گردشگری درمانی گویند.
گردشگری پزشکی: مسافرت به منظور درمان بیماری های جسمی یا انجام نوعی از عمل های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان ها و مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گویند. در این نوع از گردشگری سلامت، بیمار ممکن است پس از درمان و معالجه، نیازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی - مانند چشمه های آب معدنی - باشد - گارود، . - 2003
گردشگری درمانی چشمه های آّب گرم و معدنی
گردشگری چشمه های آب گرم یکی از زیر مجموعه های گردشگری سلامت است که جایگاه اش با توجه به اهداف و نوع درمان دریافتی در زمان بازدید از چشمه های آب گرم می تواند بین گردشگری پزشکی و تندرستی باشد. هنگامی که درجه حرارت آب چشمه ای لااقل در حدود 5 تا 6 درجه سانتی گراد از درجه حرارت متوسط سالیانه هوای محیط یک منطقه بیشتر باشد، چشمه مزبور را چشمه آب گرم می گویند - درویش زاده، . - 1386 سازمان بین المللی چشمه آب گرم - ایسپا - حوزه چشمه آب گرم را به 7 نوع مختلف طبقه بندی کرده است:چشمه آب گرم باشگاه، چشمه آب گرم کشتی تفریحی، چشمه آب گرم روزانه، چشمه آب گرم مقصد، چشمه آب گرم پزشکی، چشمه آب گرم سرچشمه های آب معدنی و چشمه آب گرم هتل/ اقامتگاه - علیزاده ثانی و همکاران، . - 1393آب معدنی به آبی گفته می شود که یکی از خصوصیات آن با آب سایر چشمه ها و آبها تفاوت فاحش داشته باشدمثلاً. در صورتی که درجه حرارت آب بیش از درجه حرارت محیط بوده و یا آب دارای ترکیبات خاصی باشد به نحوی که بدون انجام آزمایشات مفصل بتوان وجود مواد معدنی آن را تشخیص داده و شناسایی نمود و حتی اگر مزه آب ترش، ملس، گزنده و یا بو
