بخشی از مقاله
چکیده
از جمله موضوعات مورد توجه حقوق ایران و فقه اسلامی در حوزه خانواده، تولید مثل یا باز تولید نسل بشر است به نحوی که آموزه های اسلامی و سنت پیشوایان دینی، سفارش به داشتن فرزند و تکثیر اولاد دارند چرا که فرزند از عطایای الهی، زینت پدر و مادر و مایه فخر آنان به حساب می آید. داشتن فرزند حق ذاتی و طبیعی و عرفی هر یک از زوجین می باشد که هیچ یک نمی تواند بدون جلب توافق طرف دیگر او را از این نعمت محروم سازد. این نوشتار در پی بررسی آثار فقهی - حقوقی امتناع از داشتن فرزند است.
کلمات کلیدی: خانواده، فرزند، فقه اسلامی، حقوق ایران.
مقدمه
ازدواج یک سنت فطری و نهاد اجتماعی است که هدف از آن الفت و آرامش زن و مرد و ادامه نسل بشر به شیوه مشروع و جلوگیری از اختلاط نسل و حفظ کیان و اصالت خانواده می باشد. مصلحت فرد و اجتماع در این است که زن و مرد پیمان زناشوئی ببندند و خانواده تشکیل دهند - طالبی حبشی، 1390، صص - 23-24 از جمله دستورها و سفارش های دین اسلام، مسأله تولید نسل می باشد - 1محدث نوری، 1408 ه ق، ص - 149 نگاهی به برخی از آیات قرآن مبین این است که کثرت فرزند، نعمت الهی و جزء امداد خداوند نسبت به پدر و مادر است2 کما اینکه از برخی آیات قرآن نیز استفاده می شود که هدف اصلی ازدواج تولید و بقای نسل است.
1 ناپسند بودن امتناع از داشتن فرزند، تنها به دین اسلام اختصاص نداشته و در سایر ادیان نیز عملی پسندیده نیست به نحوی که کاتولیک ها هم معتقدند اولین هدف ازدواج تولید و پرورش فرزندان است و در راستای این هدف است که کلیسای کاتولیک امکان هر نوع وسایل پیشگیری از حاملگی را رد می کند و همواره در برابر کنترل جمعیت مقاومت کرده و با هر نوع حرکتی که منجر به محدود کردن خانواده برای بچه دار شدن باشد، مخالفت می ورزیدند - طاهری، 1381، ص - 7 و حتیکلیسا ازدواج را به نیّت تولید نسل جایز می شمارد. - مطهری، 1369، ص - 628 بی تردید حق داشتن فرزند، حق طبیعی و عرفی هر یک از زوجین است که هیچ یک نمی تواند بدون جلب توافق طرف دیگر او را از این نعمت محروم سازد لذااگر یکی از زوجین بخواهد اصلاً صاحب فرزند نشود یا بیش از یک یا دو فرزند داشته باشد، مشروعیت این کار منوط به رضایت دیگری است - خلجی، 1379،ص - 1 آنچه محور اصلی این نوشتار را به خود اختصاص داده پاسخ به این پرسش است که اگر یکی از زوجین بخواهد از داشتن فرزند امتناع کند چه آثاری بر این وضعیت وارد است؟ سامان دهی این پژوهش در دو محور به شرح مباحث آتی صورت گرفته است.
-1 امتناع از فرزندآوری در رویکرد فقهی
در اسلام داشتن اولاد و فرزندان متعدد مورد تشویق و ترغیب استاصولاً مهمترین علتی که انسانها را به ازدواج و تشکیل خانواده وا میدارد، علاقه و نیاز به استمرار نسل است به عبارتی فرزندخواهی و فرزنددوستی را میتوان میلی فطری و طبیعی دانست. - بی نا، حق کنترل نِساؤُکُمْتولیدمثل،ص 1حَ - قرْثٌآنکریملَکُمْمیفرماید:فَأْتُوا" حَرْثَکُمْ أَنﱠی شِئْتُم."3 - قرآن کریم، بقره، - 233 صاحب تفسیرتسنیم، در تفسیر این آیه می نویسد: زنان برای بقای نوع و تکثیر نسل بشر، کشتزار مردان اند. این آیه در مقام بیان مسئله زناشویی و تولید نسل برای بقای نوع انسان، مرد را مانند کشاورز بذرافشان و زن را چون کشتزاری می داند که نطفه مرد در رحم او رشد می کند و زن با تولید فرزند مایه بقای نسل آدمی است.
برای تأکید بر حفظ نسل که هدف اصیل عمل زناشویی می باشد، واژه "حرث" در آیه تکرار شده است. هدف از آمیزش جنسی که می تواند هر وقت و به هر گونه و در هر جا باشد، تنها لذایذ جنسی نیست؛ بلکه لذت جنسی مُزدی نقد برای تحمل زحمات طاقت فرسای تولید فرزند و پرورش اوست. خداوند برای ترغیب به هدفمند کردن آمیزش جنسی می فرماید که از رهگذر مباشرت با زنانتان فرزندان شایسته ای برای آخرت خود بفرستید، پس تولید مثل و بقای نسل مهم است - جوادی آملی، 1386، ص - 186 از نظر اسلام، فرزندان از ارکان مهم خانواده محسوب می شوند. در کلمات و سیره ائمه - ع - نگرش مثبتی به فرزند وجود دارد و در روایات از فرزند با تعابیری چون میوه ی دل، نور دیده، مایه ی خوش بختی یاد شده است. - عاملی، 1391 ه ق، ص - 284
به تبع طرفین رابطه ی زوجیت در تصمیم گیری به داشتن فرزند نقش دارند. - بی نا، پیشین، ص - 1بی شک بارداری اجباری یکی از مصادیق شناخته شده خشونت خانگی علیه زنان است و حتی در بسیاری از نظام های حقوقی، بارداری اجباری، جرم انگاری شده و از زنان در مقابل اجبارشان توسط همسرانشان برای تن دادن به بارداری، حمایت حقوقی به عمل آمده است. تصمیم به داشتن فرزند نیازمند توافق طرفین می باشد با این حال در فقه امامیه، باردار شدن هرگز به عنوان یکی از وظایف و تکالیف زن در برابر شوهر مطرح نشده است بنابراین هیچ مردی حق ندارد از همسرش بخواهد که برای او بچه بیاورد. اجماع فقیهان بر این نکته که زن حق دارد در ازای نگهداری از فرزند خودش از شوهر مطالبه اجرت نماید، نشانه ای از همین واقعیت است که عقد ازدواج نه در ذات و نه در آثار خود هیچ تکلیفی برای زن در قبول بارداری و تبعات آن ایجاد نمی کند. - بی نا، 1392، ص - 1
و در اسناد فراملی نیز بند 2 از قسمت ب ماده 14 و بند ه ماده 16 کنوانسیون منع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان نیزحقّ تصمیم گیری در مورد تعداد فرزندان، فواصل بارداری و تنظیم خانواده را برای زنان شناسایی کرده است - کنوانسیون منع کلیه ی اشکال تبعیض علیه زنان، 1979، مواد - 14-16 با این وجود این سؤال به ذهن متبادر می گردد که اگر زوجه بخواهد از داشتن فرزند امتناع کند ولی زوج به این عمل راضی نباشد، حکم شرعی آن چگونه است؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت اگر زن کاری کند که مانع انزال مرد در رحم شود و به اصطلاح عزل نماید، در صورت عدم رضایت زوج با این عمل، تمامی فقها حکم به حرمت آن داده اند زیرا در این حالت زوجه، مرد را از مهم ترین حقوقش بر زن یعنی فراهم نمودن زمینه تمتع کامل جنسی، بدون جلب رضایت صاحب حق، محروم نموده است لذا اگر پیشگیری زن از بارداری به گونه ای انجام پذیرد که باعث تضییع تمام یا بخشی از کامیابی جنسی مرد گردد، عملی حرام و ممنوع است اما اگر پیشگیری زن از بارداری بدین نحوباشد که بعد از انزال و افراغ منی در رحم کاری کند که نطفه منعقد نشود، مثلاً از دارو استفاده نماید، این عمل هیچ مانعی ندارد هر چند شوهر هم به این کار راضی نباشد - خلجی، پیشین، صص - 17-18 صاحب جواهر معتقد است اگر زن بعد از انزال و افراغ منی در رحم کاری کند که نطفه منعقد نشود، هر چند شوهر هم به این کار راضی نباشد، این عمل زن مانعی ندارد - نجفی، پیشین، ص - 115 در نظر آیت االله خویی نیز "برای زن جایز است از وسایلی که جلوگیری از بارداری می نمایند، استفاده کند به شرط آن که ضرر زیادی در استفاده از آنها وجود نداشته باشد هر چند شوهر به این کار راضی نباشد - خویی، 1353 ه ق، ص - 284آیت االله گلپایگانی در فرضی که زن بدون إذن شوهر برای جلوگیری از حمل، از قرص ضد بارداری استفاده کند با توجه به اینکه این کار موقتی است و موجب عقیم شدن نیز نمی شود، معتقد است در این حالت ظاهراً اذن شوهر شرط نیست - گلپایگانی، 1403 ه ق، ص - 189آیت االله خامنه ای - دامت برکاته - نیز در پاسخ به این سؤال کهآیا زن سالمی که حاملگی برای او ضرری ندارد، جایز است از طریق عزل یا دستگاه دیافراگم یا خوردن دارو و یا بستن لوله
