بخشی از مقاله
چکیده:
بهره مندی از مساعدت وکیل به عنوان یکی از اساسی ترین تضمینات منصفانه بودن دادرسی در محاکمات کیفری، از نهایت اهمیت برخوردار است با توجه به اهمیت این امر، مقاله حاضر به موضوع حق داشتن وکیل در حقوق کیفری ایران با عنوان های جایگاه حق داشتن وکیل در حقوق ایران، حق دسترسی به وکیل، حق داشتن وکیل در فرآیند دادرسی کیفری، - حق داشتن وکیل قبل از دادرسی، حق داشتن وکیل در مرحله ی تحقیقات مقدماتی، اقتضائات حق داشتن وکیل در مرحله ی تحقیقات مقدماتی، برخی استثناهای طرح شده در بهره مندی از وکیل یا مشاور حقوقی در تحقیقات مقدماتی، آثار عدم رعایت حق داشتن وکیل یا مشاور حقوقی در تحقیقات مقدماتی، حق داشتن وکیل در مرحله ی دادرسی، موقعیت وکالت تسخیری در قانون آیین دادرسی کیفری جدید - پرداخته و به این نتیجه رسیده که قوانین ایران از جمله قانون اساسی و قانون آیین دادرسی کیفری، حق داشتن وکیل را به رسمیت شناخته و سیستم قانون گذاری ما در این زمینه رو به پیشرفت به سمت موازین بین المللی حقوق بشردر زمینه دادرسی عادلانه بوده ولی هنوز در جهت انطباق کامل با این موازین خلاء ها و ایراداتی وجود دارد که قانون گذار باید در جهت رفع این نواقص بکوشد.
واژگان کلیدی: حقوق ایران، دادرسی منصفانه، وکیل
مقدمه:
احضار یک فرد به عنوان متهم امری بسیار حساس است و توجه به حقوق متهم از موضوعات مهم در عرصه ی حقوق موضوعه می باشد، از این رو کشف جرم و انجام تحقیقات و بازداشت متهم باید مطابق مقررات قانونی باشد. قبل از اثبات بزهکاری و صدور حکم قطعی هیچ کس مجرم تلقی نمی شود و در پناه اصل برائت مبری از ارتکاب جرم میباشد مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. در فصل سوم از قانون اساسی، حقوق ملت با ذکر جلوه هایی از حق بنیادین امنیت، تضمین هایی را برای احیا و استمرار آن مقرر داشته است که یکی از مهم ترین شعبه های این حق، حق دفاع متهم از خویش نزد مراجع قضایی می باشد.- 7 ]شیخ زاده ز.، بررسی حق دفاع متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی در نظام حقوقی ایران و افغانستان، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی14،1391 و [15
بدون تردید یکی از تضمینات مهم دفاع در دادرسی کیفری همراه داشتن وکیل در کلیه ی مراحل دادرسی بویژه در مرحله ی تحقیقات مقدماتی و در صورت عدم امکان انتخاب وکیل تعیین وکیل تسخیری برای او می باشد.]-8 کارگر، ح. ر.، حق دسترسی به وکیل و دفاع متهم در تحقیقات مقدماتی در حقوق کیفری ایران با مقایسه اسناد بین المللی حقوق بشر، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق دانشگاه تربیت مدرس، 1388، [8 با این وجود مردم از نقش وکیل و وظیفه ی او بی اطلاع اند لذا نظرات نادرستی از طرف بعضی اظهار می شود و سابقه ی ذهنی غلطی از وکیل دادگستری در ذهن بعضی رسوخ کرده است. ]به دلیل حساسیت نسبت به لزوم رعایت موازین دادرسیی عادلانه و رعایت حقوق متهم در تحقیقات مقدماتی و با توجه به اهمیت فوق العاده ی این مرحله از دادرسی که سنگ بنای پرونده ی کیفری محسوب می شود و با توجه به تاثیر بسزایی که در سرنوشت پرونده و صدور حکم می گذارد به بررسی این حق می پردازیم تا متهم بتواند به شکل مناسبی از بی گناهی خود در برابر اتهامات، دفاع کند و بدین وسیله اشتباهات قضایی به حداقل برسد.
مقاله حاضر به دنبال آن است که حق داشتن وکیل درحقوق کیفری ایران را بررسی و خلاهای قانونی آن را شناسایی و راهکارهایی را برای آن پیش بینی نماید. چندین پژوهش و مقاله به طور ضمنی و صریح در زمینه ی موضوع مورد بحث انجام گرفته که از آن جمله »حق داشتن وکیل از منظر حقوق بشر و حقوق ایران« ، »حق متهم مبنی بر داشتن وکیل در فرآیند کیفری جلوه ای از حقوق شهروندی« می باشد. همچنین برخی کتب مانند حقوق اساسی، دادرسی بی طرفانه در امور کیفری و... نیز مفصلا به حق داشتن وکیل اشاره کرده اند. این مقاله که با روش توصیفی با جست و جو در منابع کتابخانه ای در دو فصل با عنوان های جایگاه حق داشتن وکیل در حقوق ایران و حق داشتن وکیل در فرآیند دادرسی کیفری جمع آوری شده است در پی اثبات این فرضیه که در قانون آیین دادرسی کیفری جدید نسبت به قانون آیین دادرسی کیفری سابق تحولاتی صورت گرفته است به دنبال پاسخ گویی به سوال ذیل می باشد:
تحولات حق داشتن وکیل در قانون آیین دادرسی کیفری جدید چه می باشد؟
الف - حق دسترسی به وکیل:
حق دفاع در قوانین از آغاز مشروطیت رسما وارد حقوق ایران شد و در اصولی از قانون اساسی مشروطیت به اصول حقوق دفاعی متهم اشاره شده است.- 10 ] جان شکر، م .، حق دفاع متهم - بررسی تطبیقی با اساسنامه دادگاه بین المللی کیفری رم - ، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم جزایی و جرم شناسی دانشگاه تهران، 1378 ، [3 دسترسی به وکیل از لوازم حق دفاع برای متهم و حق داد خواهی برای شاکی خصوصی است. تحدید این حق نیز مانند بسیاری از حقوق دادرسی بیشتر متوجه متهم است و از این جهت دغدغه ی خاطر وجود داشته و دارد.-11 ]ناجی زواره، م.، دادرسی بی طرفانه در امور کیفری، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 1389، [257 حق داشتن وکیل یکی از تضمینات حقوق دفاعی متهم است که در اسناد حقوق بشر مانند میثاق حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون امریکایی حقوق بشر مصرحا به آن تاکید شده است.
- 12 ] هاشمی، م ، حقوق اساسی، جلد اول، انتشارات دادگستر، 1378، [213 وقتی فردی به ارتکاب اعمال مجرمانه متهم می شود ممکن است به علت عدم آشنایی و اطلاع کافی از حقوقش و نحوه ی برخورداری از آنها حقوق فردی خود را به عنوان متهم از دست دهد، بلکه ممکن است بدلیل عدم اگاهی از قوانین، در اظهارات خود الفاضی را بیان کند که اسباب تضرر و در نهایت زمینه را برای محکومیت خود فراهم کند؛ با لحاظ چنین شرایطی جهت جلوگیری از تضییع حقوق متهم و تامین امنیت قضایی یک دادرسی عادلانه، ضرورت همکاری فردی با دانش حقوقی می تواند نقش سازنده ای ایفا کند.-13 ]براری لاریمی، م؛ قبولی درافشان، محمدتقی،"حقوق متهم با رویکردی فقهی" مجله فقه و حقوق اسلامی، شماره 2، 1389، [43
حق داشتن وکیل در حقوق کیفری ایران
- 1 حق داشتن وکیل قبل از دادرسی:
هر فرد در بازداشت یا متهم به یک جرم کیفری حق دارد که به انتخاب خود از مساعدت و کمک حقوقی یک حقوقدان برای حمایت از حقوق خود و نیز برای دفاع از خود برخوردار شود. اگر متهم نتواند یک وکیل برای خود انتخاب کند، باید یک وکیل مجرب برای او در نظر گرفته شود. متهم از قبل از دادرسی و حتی از زمان بازجویی میتواند وکیل مدافع داشته باشد. البته حق داشتن وکیل قبل از دادرسی به صراحت در میثاق حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، منشور آفریقایی حقوق بشر درج نشده است. ولی کمیته حقوق بشر کمیسیون آمریکایی حقوق بشر و دیوان اروپایی حقوق بشر این امر را تأیید نمودهاند که یکی از شرایط دادرسی عادلانه، دسترسی به وکیل در طول محاکمه و قبل از آن و در خلال بازجویی میباشد. - 14 ] کلانتریان، سپیده،"اندیشه: حق بر دادرسی عادلانه"مجله وکالت، شماره 6، 1380، [ 32
- 2 حق داشتن وکیل در مرحله ی تحقیقات مقدماتی:
