بخشی از مقاله
چکیده
حق داشتن وکیل، یکی از جلوههای بنیادین حقوق شهروندی به شمار میرود و از مهمترین شروط فرایند دادرسی عادلانه است و رعایت آن عدالت را تأمین میکند. طرح داشتن وکیل در تمام اسناد حقوق بشری چه در سطح جهانی و چه در سطح منطقهای شناسایی شدهاست و در قوانین داخلی اکثر کشورها به عنوان یکی از حقوق اساسی برای برقراری یک محاکمه عادلانه و تضمینی برای حفظ حقوق متهم است. این حق سبب می-گردد تا افراد با داشتن حق سپردن فرایند دادرسی به وکیل، مطمئن گردند تا به تمامی حقوق خود رسیدهاند. در ایران، حق داشتن وکیل در چندین مادهی قانونی مطرح شده و اصل الزامی بودن آن در کلیهی مراحل دادرسی در قوانین عادی و اساسی کشورمان پذیرفته شده است، به طوری که در مراحل مختلف دادرسی این حق به متهمان داده شدهاست تا افراد با داشتن وکیل، به خوبی از پس دفاع از خود در تمامی مراحل دادرسی برآیند. حق داشتن وکیل اثرات بسیار مثبتی را برای متهم و هم برای مسئولان قضایی در طی تصویب خود داشتهاست. در این نوشتار روش توصیفی و استفاده از کتابها و مقالاتی که در این خصوص تدوین شده است به بررسی این حق میپردازیم تا ببینیم قانون ایران چگونه این حق را پوشش دادهاست و چه اثرات مثبتی را دربردارد.
واژگان کلیدی: وکیل، حق داشتن وکیل، حقوق، عدالت، دادرسی
مقدمه
در بیشتر اسناد جهانی و منطقهای حقوق بشر، دادرسی عادلانه و معیارهای آن به چشم میخورد. دادرسی عادلانه ایجاب میکند که اصولی طرح گردد تا افراد، وکلا را که متخصص این امر در حوزه خود میباشند را انتخاب کرده که اطمینان بیشتری برای رسیدن به حقوق خود داشته باشند. چه بسا افرادی به دلیل آنکه ماده ای از مواد قانونی را نمیدانستهاند تا با کمک آن ماده به حقوق خود برسند به حق خود نرسیدهاند. در ایران نیز به این حق به عنوان یکی از جلوه های بنیادین حقوق شهروندی در چندین ماده قانونی پرداخته شدهاست تا افراد با داشتن وکیل، به خوبی از پس دفاع از خود در تمامی مراحل دادرسی برسند. در قانون اساسی، حقوق خصوصی، حقوق عمومی، حقوق کیفری و دیگر قوانین به حق داشتن وکیل اشاره شدهاست. حق داشتن وکیل اثرات بسیار مثبتی را در طی تصویب خود داشتهاست، در این مقاله برخلاف مقالات مرتبط با این موضوع، به بیان جامع این حق میپردازیم و ضمن تعریف مفهوم وکالت و پیشینهی آن به بررسی حق داشتن وکیل در قوانین مختلف و مراحل دادرسی پرداخته و سپس دلایل داشتن این حق را بررسی میکنیم و میبینیم این حق چه اثرات مثبتی را در برداشتهاست.
.1مفهوم وکالت
برای آنکه به مفهوم وکیل و وکالت برسیم چه بهتر که از خود متن قانون به تعریف آن بپردازیم، به همین منظور با نگاهی اجمالی به تعریفی که قانون مدنی در ماده 256 خود از عقد وکالت کرده وکالت را تعریف مینامیم: » وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از دو طرف، طرف دیگر را برای انجام امری نائب خود مینماید. « - ماده 256 ق.م -
.2 مفهوم حق داشتن وکیل
حضور وکیل متهم در مراحل مختلف دادرسی سبب میگردد تا متهم در برابر دادستان تنها نماند، زیرا در صورت نبودن وکیل در کنار متهم، دادستان با اشراف کامل به اصول و مقررات حقوقی و با امکانات قضایی نسبت به متهم در موقعیت برتری قرار میگیرد، بنابراین وجود فردی در کنار متهم که اشراف کامل به حقوق دارد یعنی وکیل در برابر دادستان، شرایط مساوی را به متهم میدهد تا آزادانه از خود دفاع کند.
حق داشتن وکیل تحت عنوان اصل بهرهمندی از وکیل یکی از اصول دادرسی عادلانه است و رعایت آن عدالت را تأمین میکند. در اسناد حقوق بشری و در قوانین داخلی اکثر کشورها حق داشتن وکیل یکی از حقوق اساسی برای برقراری یک محاکمه عادلانه و تضمینی برای حفظ حقوق متهم است. اصل الزامی بودن حق داشتن وکیل در کلیهی مراحل دادرسیهای کیفری در قوانین عادی و اساسی کشورمان پذیرفته شده است. - آشوری، - 1383
این حق به عنوان اساسیترین تضمینهای حقوق دفاعی متهم پذیرفته شدهاست و شرکت وکیل مدافع را در جرائم مستوجب قصاص نفس، اعدام، رجم و حبس ابد اجباری کرده است. در واقع حق داشتن وکیل برای متهم از زمان کشف جرم تا زمان اجرای حکم صادره از مهمترین تضمینات حقوق دفاعی متهم است و عقل و انصاف حکم میکند که با پیچیده شدن مسائل حقوقی به ویژه در امور کیفری که با آبرو، حیثیت، جان و مال افراد در ارتباط است، متهم بتواند در دفاع از خود که مستلزم آگاهی از قوانین و مسائل حقوقی است از وجود وکیل مدافع برخوردار شود، زیرا وکیل با اتکا به اطلاعات و تجارب حقوقی خود و با ارائه دفاع موجه و مبتنی بر اصول و مبانی حقوقی موجب رفع اتهامات ناروا علیه موکل میشود. - موذن زادگان، - 1373
.3 پیشینه حق داشتن وکیل
حق داشتن وکیل طرحی مثبت در قانون بودهاست که دارای پیشینهای است که اینک به شرحی از آن میپردازیم:
کنفرانس بین المللی حقوق بشر در تهران در سال1968 میلادی برابر با دوم اردیبهشت 1347 با شرکت 84 نمایندگان دولتی کشور جهان از جمله واتیکان به ریاست اشرف پهلوی برگزار شد و در ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی که محل کنفرانس بود قطعنامه شماره 19 راجع به توسعه معاضدت قضایی برای حمایت از حقوق بشر و توصیه به ملل راجع به تسهیل کمک های قضایی به کشورهای عضو که در صدد گسترش دسترسی معاضدت قضایی هستند به تصویب رسید. در مورد حق داشتن وکیل در بند 3 به اجرای بهینه میثاق تأکید کرده که واضح و مبرهن است حق داشتن وکیل در میثاق حقوق مدنی و سیاسی ذکر شدهاست. میتوان از این طریق اعلامیه کنفرانس حقوق بشر تهران را دربردارنده حق داشتن وکیل قرار داد. - جداری فروغی، - 1380
.4 دلایل داشتن حق وکیل
برای فهم مقدار مطلوبیت هر موضوعی از جمله قانون و قانونگذاری میتوان آن را با موضوع عدالت بررسی کرد. یکی از معیارهای آزادی و حقوق بشر حق بهرهمندی از دادرسی عادلانه است، که به همین منظور، داشتن حق وکیل یکی از مهمترین راههای رسیدن به آن میباشد، در همین راستا به دلایل داشتن حق وکیل میپردازیم:
.4-1 اصل برائت
اصل برائت یکی از مهمترین دلایلی است که میتوان به عنوان دلیلی برداشتن حق وکیل دانست. فرض برائتکه در اصل37 قانون اساسی ایران به رسمیت شناخته شده، در فرایند رسیدگی واجد آثاری است که متهم بتواند دلایل دفاعی را جمعآوری و ارائه نماید. این اصل ایجاب مینماید که دستاندرکاران قانون، ضمن محدودکردن اقداماتیکه آزادی متهمان را محدود مینماید، تمام امکانات را در اختیار متهم قرار دهد تا بتواند در برابر اتهامهای وارده از خود دفاع نماید، در پرتو این اصل است که شخص در مرحلهی تحقیقات میتواند با آزادی کامل و با تکیه بر عقل و منطق، از خود دفاع کند. - نجفی ابرند آبادی، - 1384
اهمیت اصل برائت در روابط بین قدرت سیاسی و افراد جامعه تا حدی مهم است که اعلامیههای متعددی از جمله ماده 11 اعلامیهی جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد 1948 میلادی بر رعایت این اصل از سوی کشورهای متعهد تأکید نموده و آن را به رسمیت شناختهاند . - بابایی و افراسیابی، - 1389 بنابراین اصل برائت سبب آزادی افراد برای داشتن حق وکیل است و توجه اعلامیه های جهانی به آن نشان دهنده اهمیت فراوان آن است. اهمیت اصل برائت سبب میگردد تا افراد با آزادی کامل از خود دفاع کنند.
