بخشی از مقاله
چکیده:
از آنجایی که زنان نیمی از جمعیت هر جامعه را تشکیل میدهند و به عنوان تربیت کنندگان و پرورش دهندگان اصلی نسل ها می باشند، ضرورت دارد که بیشتر مورد توجه قرار گرفته و در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها به آنها توجه ویژه ای گردد. یکی از مهمترین مباحث مرتبط با این قشر، کرامت آنها است که از مفاهیم بنیانی در انسان شناسی قرآن و تعالیم دینی می باشد و حفظ آن میتواند در تعالی خانواده ها و به صورت مستقیم و غیر مستقیم در پیشرفت جامعه اثر گذار باشد. لذا هدف این پژوهش بررسی و مطالعه قرآنی کرامت با تأکید بر کرامت زنان و مؤلفه ها و شیوه های حفظ آن می باشد که با استفاده از شیوه ی توصیفی- تحلیلی با استناد به قرآن و منابع روایی و کتابخانه ای انجام گرفت. در نتایج مشاهد شد که مهمترین مولفه های کرامت زنان آگاهی از توانمندی های سرشتی؛ مانند برابری در خلقت با مردان، توجه به توانمندی های اکتسابی؛ مانند انجام اعمال صالح، توجه به نتیجه ی کرامت؛ و... می باشد که در کنار شیوه های حفظ آن مانند؛ رعایت حجاب و عفاف و عفت، ایفای نقش مادری و همسری و... عاملی موثری در تعالی خانواده و جامعه و نهاتاًی پیشرفت می باشد.
واژگان کلیدی: زن، کرامت، اسلام، قرآن، خانواده
.1 مقدمه
کرامت و ارزش انسان - زن و مرد - از مفاهیم بنیانی در انسان شناسی قرآنی و وحیانی و تعالیم دینی می باشد، چنان که قرآن کریم در سوره ی اسراء آیه17 می فرماید: » فرزندان آدم - بشر؛ زن و مرد - را گرامی داشتیم و آن ها را در دریا و خشکی سوار کردیم و از هر غذای پاکیزه و لذیذ آن ها را روزی دادیم و آن ها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم.« به گونه ای که بی توجهی به آن چه در گذشته تاریخ انسان و چه در حال و آینده، مشکلات زیادی را برای انسان و حتی غیر انسان ها فراهم کرده است. - سروریان و زینالی، - 1394 این در حالی است که از طرفی ارتباط با دیگران و زنان در جامعه ی اسلامی و طبق آموزه های قرآن بر اساس کرامت انسانی و تقوایی - حجرات: - 13 و پرورش - جمعه: - 2 انسان ها در جهت اهداف عالی آفرینش و تقرب به خداوند و سعادت بوده است. - دریساوی و فقیهی، - 179 : 1394
و معصومین در شرایط مختلف و رویارویی با انسان ها متناسب با شرایط و ویژگی هایی خاص آنها لب به سخن می گشودند و از طرف دیگر، با فراموشی کرامت و ارزش انسانی امروزه ما شاهد کودک کشی و نسل کشی های فراوان توسط ظالمان - اسرائیل، عربستان، آمریکا و... - می باشیم که در فلسطین و یمن و سایر نقاط جهان به راحتی این ارزش را زیر پا گذاشته و انسان ها را نابود می کنند و با استفاده از صلاح های گوناگون علاوه بر ضرر و زیان رساندن به انسان ها سایر موجودات و محیط زیست را نیز تخریب می کنند. زنان یکی از مهمترین قشرهایی هستند که ارزش و کرامت آن ها در حال دگرگونی و از بین رفتن می باشد. به گونه ای که بهره کشی از نیروی ارزان آنها نسبت به مردان، استفاده از زیبایی شان در تبلیغات کالاهای مصرفی، استفاده از آنان در فیلم های غیر اخلاقی برای خدشه دار کردن عفت عمومی، بی ارزش کردن نقش همسری برای زن، بی ارزش کردن نقش مادری و کم رنگ کردن آن، سست کردن بنیان خانواده به علت سست شده ارکان آن، سرایت روابط جنسی به خارج از ازدواج مشروع، اهانت کردن به زنان عفیف و مؤمن به صورت مستقیم و غیر مستقیم و - سروریان و زینالی، - 233-234 :1394 و... امروزه در غرب به صورت پذیرفته شده در آمده و همچنین در جای دیگر می توان از بی حرمت هایی صحبت کرد و نام برد که در رابطه با زنان اسیر داعش صورت می گیرد و آنها را با عنوان برده های جنسی در میان خود و سایرین مانند عربستان و سومالی و هم پیمانان خویش تبادل و دست به دست می کنند.
نقطه ی مقابل این تراژدی غم انگیز و تأسف بر انگیز تعالیم و اندیشه های زیبای اسلام و قرآن است که بر اساس آن ها زن به عنوان یک انسان و دارای کرامت و ارزش والایی است که اولیای الهی آمده اند ضمن حفظ کرامت ذاتی به او یاد دهند که چگونه از این کرامت ذاتی در جهت کسب کرامت اکتسابی و پیمودن بی نهایت فضیلت ها استفاده کند - سروریان و زینالی،. - 234 : 1394 و از آنجایی که زنان پرورش دهندگان نسل ها و مادران یک جامعه می باشند، ارزش و اهمیت این بحث بیشتر و پر رنگ تر می گردد. لذا سوال اصلی در این پژوهش این است که حفظ کرامت زنان چه نقشی در تعالی خانواده ها و به دنبال آن تعالی و پیشرفت جامعه و کشور دارد؟
.2 مبانی و مفاهیم پژوهش
.2,1 کرامت واژه کرامت برگرفته از ریشه کرم بوده و بر بزرگواری، شرافت و نفاست شیء دلالت می کند - بن فارس،1404ق - کرم بر وزن فرس به معنای سخاء شرف، و عزت است - فراهیدی،1409ق، ج: - 356 :5 واژه کرم، کریم و کرامت بر گونه ای از بزرگی، بزرگواری، عزت و نفاست دلالت داشته و در مقابل پستی، فرومایگی، ذلت، خواری و کوچکی قرار دارد. - کافی،1409ق - در کتاب مفردات مرحوم راغب اصفهانی راجع به واژهکَرَم«» آمده است: »هر گاه خدای تعالی با این واژه وصف شود،
اسمی است برای احسان و نعمت بخشیدن ظاهر و روشن او مثل آیه »ان ربی غنی کریم« - نمل، آیه ... - 40 و هر گاه انسان با این واژه وصف شود، اسمی است برای اخلاق و افعال پسندیده ای که از انسان ظاهر می شود ]و نشان از بزرگواری او دارد[ و واژه کریم تا وقتی که آن اخلاق و رفتار ظاهر نشود، گفته نمی شود. - «راغب اصفهانی،1324ق: - 428 و در اصطلاح گفته شده که کرامت، اخلاق نیک و دوری از هرگونه پستی و فرومایگی است - تمیمی آمدی،1384،ج: - 20 :2 و حقیقت آن خویشتن داری از هوی و هوس و ارتکاب به حرام است - تمیمی آمدی،1384، ج. - 199 :2 کرامت موهبتی است که از منظر قرآن مجید در بین مخلوقات ظاهری خداوند تنها مخصوص آدمی است و هیچ موجود زمینی دیگری به این شرافت توصیف نشده است. چرا که قرآن فقط فرموده است؛ »کرمنا بنی ادم.«
کرامت در وجود انسان بر دو نوع است:
1. کرامت ذاتی: کرامتی است که در قوس نزول و در جریان تکوین و آفرینش انسان مطرح می باشد و مدح آدمی به خاطر داشتن این وصف، در واقع مدح پروردگار کریم است؛ چرا که در نتیجه فعل الهی انسانذاتاً و فی نفسه بر سایر موجودات ظاهری و باطنی برتری و فضیلت داده شده است. البته این صفت مربوط به مقام انسانیت است و در افراد انسانی به صورت بالقوه وجود دارد.
2. کرامت اکتسابی: کرامتی است که در قوس صعود و در سیر کمالی انسان از اسفل السافلین نقص و کاستی تا اعلی علیین قرب الهی مطرح می باشد و مدح آدمی به صفت کرامت به سبب افعال اختیاری اوست که کرامت بالقوه و استعداد نهفته در وجود خود را فعلیت می بخشد و به فضیلت و برتری بر موجودات زمینی و آسمانی نایل می گردد. - رضوانی پور، - 1386 .2,2 اصول و نشانه های حفظ کرامت زنان از مهمترین و بزرگترین نعمت هایی که خداوند به انسان بخشیده است، نعمت کرامت و شرافت ذاتی است که ظرفیت زیادی را در او برای برقراری تحولات تکاملی و پیدا کردن سرچشمه های زندگی آسوده و حیات طیبه در دنیا و آخرت ایجاد می کند و این امر در رابطه با زنان از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد؛ چرا که زایش و تولد انسان ها در دامان آن ها صورت می گیرد. به همین دلیل مهمترین مؤلفه های حفظ کرامت آن ها را می توان در، آگاهی از توانمندی های سرشتی؛ مانند برابری در خلقت با مردان، توجه به توانمندی های اکتسابی؛ مانند انجام اعمال صالح، توجه به نتیجه ی کرامت؛ سعادتمند شدن و رسیدن به قرب الهی، پرورش حیا چنانکه از امام علی علیه السلام نقل شده است: »کسی که لباس حیا بر تن کند، مردم عیب های او را نمی بینند - «ری شهری،1391، ج::1 - 716 و پرورش خود باوری و عزت نفس با به کارگیری استعدادهای خود و کسب موفقیت - نک؛ فقیهی و نجفی، - 497-503 :1394، دانست که آن ها بدین وسیله میتوانند کرامت خویش را حفظ نمایند.
حفظ کرامت زنان از مهمترین نیازهای جامعه ی اسلامی می باشد که زن ها می باید در تحقق آن بکوشند و به طرق گوناگون صورت می پذیرد. حفظ حجاب، پوشیدگی و عفت زن از نشانه های کرامت او می باشد و برهنگی و بی عفتی موجب دور شدن از کرامت انسانی است و قران کریم در جاهای مختلف به حفظ حجاب و پوشش زنان توجه کرده است - به عنوان مثال در آیه 59 از سوره احزاب می فرماید؛ » ای پیامبر به زنان خود و دختران و زنان مومن بگو که خویشتن را به چادر - حجاب - فروپوشند - به عفت و حریت شناخته شوند - تا از تعرض و جسارت - هوس رانان - آزار نکشند که خدا بسیار نزدیک تر است و او بسیار آمرزنده و مهربان است.« و همچنین حیا و عفت را نیز برای حفظ کرامت آن ها لازم دانسته است. از نشانه های کرامت زن می توان به ایفای نقش همسری اشاره کرد. نقش زن این است که به خوبی پاسخ گوی محبت مرد باشد. قران کریم زن ها را مایه ی آرامش مردان دانسته است. از دیگر نشانه های کرامت زن؛ مادر بودن و ایفای نقش مادری است که به این ترتیب باید فرزندان را با مفاهیم و حقایق الهی و انسانی همچون؛ عدالت طلبی، ستم نکردن، یاری مظلومان، ارزش انفاق، حرص نداشتن و سایر مفاهیم مرتبط آشنا سازد. - سروریان و زینالی، - 1394
