بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت موفق تالاب تالاب حنا در راستای حفظ و نگهداری پرندگان، مستلزم آگاهی از تنوع و فراوانی پرندگان مهاجر به این تالاب است. در این راستا از روش شمارش کامل برای سرشماری پرندگان آبزی و کنارآبزی تالاب مذکور جهت مشخص کردن غنا و تنوع پرندگان در تابستان، پاییز و زمستان 1386 و بهار 1387 استفاده گردید. غنای گونهای، فراوانی گونهها و شاخصهای تنوع گونهای پرندگان برای هر یک از فصول محاسبه و با یکدیگر مقایسه گردید. بیشترین تعداد گونههای پرندگان مربوط به بهار 32 - 1387 گونه - و بیشترین فراوانی نیز مربوط به تابستان 7875 - 1386 قطعه پرنده - میباشد.
تغییرات غنای گونهای پرندگان آبزی در فصول مختلف کمتر از پرندگان کنارآبزی بوده و پرندگان آبزی به جز در بهار 1387، غنا و فراوانی بیشتری نسبت به پرندگان کنارآبزی دارند. بیشترین مقدار شاخص تنوع گونهای سیمپسون - 0/842 - و شانون وینر - 3/331 - مربوط به بهار 1387 و بیشترین مقدار یکنواختی گونهای سیمپسون - 0/284 - و کامارگو - 0/285 - مربوط به پاییز 1386 میباشد. همچنین چنگر، خوتکا و اردک سرسبز جزو مهمترین گونههای مهاجر در تالاب هستند. مقادیر شاخص تشابه گونه-ای مورستا نیز نشان داد که هر دو فصل متوالی تشابه بیشتری از نظر ترکیب گونهای پرندگان دارند. افزایش اقدامات حفاظتی در سطح تالاب میتواند منجربه امنیت بیشتر گردد و مطلوبیت تالاب را افزایش دهد.
کلمات کلیدی: تالاب حنا، پرندگان آبزی و کنار آبزی، فراوانی، غنای گونهای، تنوع گونهای.
مقدمه
با توجه به فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت - IUCN - ، بسیاری از گونه های تهدید شده در ایران و جهان به نحوی وابسته به زیستگاههای تالابی میباشند با این وجود، تالابها به عنوان "اکوسیستمهای حساس" آنچنان که در خور آنهاست مورد توجه قرار نگرفتهاند - بهروزیراد، 1375، کولول و دود، 1995 و بالان و همکاران، . - 2002 ایران دارای 105 زیستگاه مهم است که بیش از 500 گونه پرنده در آن زیست میکنند - فیروز، . - 1378 در این زمینه کشور ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی خاص خود همه ساله پذیرای گروه زیادی از پرندگان مهاجر است که از مناطق سردسیر شمالی به زیستگاههای تالابی و آبی ایران مهاجرت مینمایند و در طول مهاجرت خود در تالابهای مهم ایران توقف و زمستان گذرانی میکنند - منصوری، . - 1379 سد حنا - در غرب شهرستان سمیرم - نیز یکی از مناطق آبی مستعد برای پذیرایی از تعداد کثیری از پرندگان آبزی میباشد. لذا به عنوان "تالاب حنا" تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار گرفته است.
حفاظت از تالابها و حیات موجود در آنها مستلزم شناخت تنوعزیستی این اکوسیستمها و تغییرات تنوع در طول زمان است. پرندگان آبزی و کنارآبزی مهمترین گروه از جانوران وابسته به تالاب میباشند که این مناطق را برای جوجه آوری و یا زمستان گذرانی انتخاب میکنند. به همین دلیل سازمانهای درگیر در امر حفاظت تالابها، هر ساله تعداد و فراوانی گونههای پرندههای مهاجر و یا جوجهآور تالابها را برآورد مینمایند. شمارش های نیمه زمستانه پرندگان آبزی - توسط سازمان حفاظت محیط زیست - حاوی اطلاعات مهمی پیرامون تعداد گونه و جمعیت پرندگان میباشد. اما با توجه به اینکه این سرشماری ها فقط یک بار در هر سال انجام می شود، بررسی تعداد گونه و جمعیت مربوط به هر گونه پرنده به صورت فصلی یا ماهیانه می تواند با مطالب دقیق تر ما را در امر مدیریت صحیح زیستگاه ها یاری دهد - خلیلی پور و نبوی، . - 2006
تنوع و فراوانی پرندگان آبزی و کنارآبزی در بسیاری از تالابها در سطح جهان مورد بررسی قرار گرفته است - به عنوان مثال المبرگ و همکاران - 1994 - در فنلاند و سوئد؛ هریمانز - 1999 - در بوتسوانا؛ هاتوری و می - 2001 - در ژاپن؛ راتی و همکاران - 2001 - در داکوتای آمریکا؛ کوان و همکاران - 2002 - در چین - . با وجود این، علیرغم وجود تالابهای متعدد و با ارزش از نظر زیستگاه پرندگان مهاجر آبزی در ایران، مطالعات مشابه در کشور کمتر انجام شده است.خلیلیپور و بهروزی راد - 1386 - ، تنوع گونهای پرندگان آبزی و کنارآبزی تالابهای حاشیه جنوبی خزر را در سال-های مختلف بررسی کردند. نتایج آنها نشان داد که جمعیت پرندگان مذکور روند افزایشی داشته و تالابهای مورد مطالعه پذیرای پرندگان مشابهی میباشند. همچنین تنوع پرندگان در تالاب گمیشان توسط مهرجو - 1371 - ، در تالابهای بین المللی ایران توسط مشکانی - 1375 - و در تالابهای سلکه و سیاه کشیم توسط خالقی زاده - 1379 - مورد بررسی قرار گرفته است.دراین مطالعه سعی شده است ضمن بررسی روند تغییرات تالاب حنا از نظر تنوع و فراوانی پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی از تابستان 1386 تا بهار 1387، اعتبار نتایج بدست آمده از این مطالعات نیز مورد بحث قرار گیرد.
مواد و روشها محدوده مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه سد حنا میباشد که در غرب شهرستان سمیرم - جنوب استان اصفهان - واقع شده است و به دلیل اینکه پذیرای تعداد کثیری از پرندگان آبزی و کنارآبزی است، با عنوان "تالاب حنا" زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست، تحت حفاظت قرار گرفته است - شکل . - 1
جمع آوری دادهها
برای شمارش پرندگان آبزی و کنارآبزی تالاب حنا از روش شمارش کامل استفاده گردید. دوربین چشمی 8 * 30 و یک دستگاه تلسکوپ 25 * 150 نیز برای مشاهده و شمارش پرندگان استفاده شد. سرشماری پرندگان نیز تنها در روزهایی انجام شد که هوا مساعد بود.
تجزیه و تحلیل اطلاعات:
ابتدا تغییرات پرندگان آبزی و کنارآبزی تالاب حنا براساس غنای گونهای و فراوانی آنها در فصول مختلف بررسی گردید. سپس گونههای غالب پرندگان - دارای بیشترین فراوانی - در هر فصل نیز تعیین شد. برای مشخص کردن تنوع گونهای تالاب، شاخصهای تنوع گونهای سیمپسون و شانون وینر، یکنواختی گونهای کامارگو و سیمپسون و تشابه گونهای موریستا مورد استفاده قرار گرفت. مقادیر شاخصهای مذکور برای هر فصل، براساس معادلههای 1 تا 6، در نرمافزار Ecological Methodology محاسبه گردید:
