بخشی از مقاله
چکیده
در سالیان اخیر آبزی پروری نقش مهمی در تولید پروتئین حیوانی برای تغذیه انسان،اشتغال زایی و کاهش فقر بویژه در مناطق روستایی درجهان ایفا کرده است. امروزه در کشور با توجه به مشکل کمبود آب که عاملی محدودکننده در توسعه محسوب می گردد،استفاده منظوره از منابع آبی مورد استفاده برای کشاورزی با هدف آبزی پروری از راهکارهای مناسب توسعه پایدار است.هدف این مطالعه بررسی منابع آبی خرد کشاورزی به منظور توسعه آبزی پروری در روستای خانقاه شهرستان ایجرود در استان زنجان بوده است.روش تحقیق در این پژوهش از روش کتابخانه ای برای جمع آوری داده ها و اطلاعات پایه و روش تحقیق عملیاتی به منظور نمونه برداری های شاخص های فیزیکی و شیمیایی آب برای پرورش ماهی استفاده گردیده است.
این شاخص ها در ذخیره گاه آبی کشاورزی موجود مطالعه شدند و پارامترها با شرایط استاندارد پرورش آبزیان مقایسه شدند.نتایج نشان داد میزان اندازه گیری شده فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب در منبع آبی مذکور در محدوده مناسب و استاندارد بودند.شرایط دمایی و اقلیم منطقه از عوامل محدوده کننده در فعالیت های آبزی پروری در این منطقه می گردد.با توجه به بالا بودن درجه حرارت منطقه و دمای آب در نیمه اول سال،منبع آبی فوق برای پرورش ماهیان گرمابی مناسب تر است که با توجه به کوتاه بودن طول دوره پرورش و وضعیت اقلیمی منطقه که نیمه خشک فراسرد است،دست یابی به وزن مناسب بازاری با رهاکرد اولیه بچه ماهی با اوزان بالا پیشنهاد می گردد که این امر می تواند در بهبود شرایط معیشتی کشاورزان بهره بردار تاثیرگذار باشد.
کلمات کلیدی:آبزی پروری کوچک مقیاس،منابع آبی روستایی،استان زنجان
مقدمه
ازعوامل رسیدن به توسعه،توجه به معیشت روستاییان است.به این دلیل که عمده جمعیت فقرای جهان در بخش روستایی کشور های در حال توسعه زندگی می کنند . - World Bank Group.,2012 - احداث سازه های نگهداری و ذخیره آب برای آبیاری زمین های کشاورزی و مصارف دیگر از دیرباز در کشورهای جهان معمول بوده است - هدایت،. - 1374محدودیت منابع آبی در کشور سبب شده است تا روستائیان در مناطق مختلف کشور مبادرت به ساخت استخرهای ذخیره آب برای جمع آوری آب در فصول مختلف سال کرده تا بتوانند آب بیشتری را برای مصارف کشاورزی به ویژه در مواقع کم آبی در دسترس داشته باشند - علیزاده و همکاران، . - 1377
از مزایای منابع ذخیره آب کشاورزی می توان به افزایش راندمان آبیاری، استفاده بهینه از آب کشاورزی و ایجاد اشتغال و بهبود شرایط اقتصادی خانوارهای روستایی اشاره نمود Saphakdy - و همکاران،. - 2013مطالعات متعددی به منظور بررسی توان تولید در منابع آبی روستایی برای آبزی پروری با استفاده از مطالعات تنوع جوامع زیستی و شرایط فیزیکی و شیمیایی آب صورت گرفته است که از آن جمله می توان به مطالعات Cook و همکاران - 2009 - اشاره نمود.Ahmet در سال 2009 و همچنین Sheriff و همکاران در 2008 در مطالعاتی پیرامون معیشت پایدار بوسیله توسعه پرورش ماهی در مناطق روستایی پرداختند.
Allison و - 2001 - Ellis و Smith و همکاران - 2005 - طی پژوهش هایی بهبود معیشت خانوارهای روستایی بوسیله آبزی پروری در مقیاس کوچک در کشورهای در حال توسعه را مورد بررسی قرار دادند.در داخل کشور نیز ارشدی و زاهدی - 1390 - ارزیابی فنی و تولید در استخرهای دومنظوره پرورش ماهی و ذخیره آب کشاورزی در منطقهسیستان را مورد مطالعه قرار دادند.همچنین توسط علیزاده و همکاران در سال 1377 دستورالعمل اجرایی پرورش کپور ماهیان در استخرهای ذخیره آب کشاورزی تبیین گردید.نفیسی و همکاران - 1380 - نیز اصول پرورش ماهی قزل آلا - در استخرهای ذخیره آب و کانالهای کشاورزی - را ارائه دادند.
در ارزیابی استعداد و توان آبزی پروری معیارهای بیوفیزیکی،اجتماعی و اقتصادی باید مورد بررسی قرار گیرند . - Pillay,1990 - مطالعات صورت گرفته بیانگر این امر است که ارزیابی توان آبزی پروری در استخرها و منابع آبی نیازمند بررسی شرایط متعددی می باشد.با توجه به اقلیم منطقه مورد مطالعه و میانگین بارش سالانه آن بهره برداری از آب های زیر زمینی برای مصارف کشاورزی سابقه دیرینه دارد.از این رو احداث استخرهای ذخیره آب جهت استفاده بهینه از آب ضروری است.هدف از این پژوهش ارزیابی توان آبزی پروری و استفاده بهینه از منابع آبی خرد کشاورزی به منظور توسعه آبزی پروری در روستای خانقاه شهرستان ایجرود در استان زنجان بوده است.
مواد و روش ها
محل اجرای پروژه در 15 کیلومتری جاده بیجار در روستای خانقاه شهرستان ایجرود از توابع استان زنجان در زمینی به مساحت 3 هکتار با عمق 4 متر در جوار کارخانه ی آسفالت شورچای واقع شده است.ساختار این سازه خاکی بوده و به منظور ذخیره آب حاصل از نزولات جوی و استفاده در کشاورزی احداث گردید.شهرستان ایجرود یکی از شهرستان های استان زنجان است که در باختر منطقه واقع شده و از شمال به شهرستان زنجان از جنوب به شهرستان خدابنده،از شمال خاوری به سلطانیه در ابهر،از شمال باختری به شهرستان ماه نشان و از باختر به شهرستان بیجار - استان کردستان - محدود می شود.
شهرستان ایجرود در 47 درجه و 49 دقیقه تا 48 درجه و 35 دقیقه درازای خاوری و 36 درجه و 5 دقیقه تا 36 درجه و 34 دقیقه پهنای شمالی واقع شده است.این شهرستان دارای منطقه کوهستانی وجلگهای است و شرایط آب و هوایی کوهستانی را دارا میباشد معمولاً در ارتفاعات دارای آب و های سرد کوهستانی زمستانی برفی و قسمت دشتها در تابستان دارای آب و هوای معتدل و خشک میباشد - سالنامه آماری استان زنجان، . - 1392این تحقیق به دو روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفت.
در روش کتابخانه ای اطلاعات و داده های مورد نیاز پژوهش از سازمانها و نهادهای مربوطه از قبیل هواشناسی،سازمان آب و آبخیزداری جمع آوری و استخراج گردیده و بر آن اساس منطقه مورد ارزیابی قرار می گیرد.در روش میدانی با حضور در منطقه بطور فصلی در چهار دوره در طی سال 94 نمونه برداری های زیستی،فیزیکی و شیمیایی از قبیل کفزیان،شرایط فیزیکی و شیمیایی آب،جامعه پلانکتونی و کیفیت و کمیت منابع آبی در دسترس،نمونه برداری و مورد بررسی قرار گرفت.نمونه برداری ها و اندازه گیری از فاکتورهای فیزیکی وشیمیایی آب شامل درجه حرارت آب،اکسیژن محلول،نیتریت، BOD ، pH، نیترات،آمونیم فسفات منطبق با روشهای استاندارد آنالیز آب و فاضلاب ارایه شده توسط انجمن حفاظت محیط زیست آمریکا - - APHA,2005 انجام شد.
نتایج و بحث
شاخص های کیفی آب،مانند درجه حرارت آب ،pH و EC،اکسیژن محلول نیتروژن کل و فسفر کل شاخص در منبع آبی اندازه گیری شدند.مقادیر این شاخص ها در حد مناسب و مجاز برای آبزی پروری قرار دارد.با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و دمای و سایر پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب،زمین مورد نظر جهت پرورش ماهیان سردآبی دارای کاربری مناسب تری می باشد. اما با توجه به شرایط موجود به وزن رسانی بچه ماهی کپور و رهاسازی بچه ماهیان کپور با میانگین وزنی 50 گرم و پرورش در نیمه اول سال بدلیل در پی داشتن کمترین هزینه در تغییرات برای مالک،می تواند مقرون به صرفه ترین روش بعنوان تولید خرد در سایت مورد مطالعه مطرح باشد.باتوجه به کاربری زمین،توجیهات اقتصادی پرورش و تولید آبزیان،وجود استخرهای دیگر پرورش ماهی در منطقه،تاثیرات مثبت در اشتغال،درآمدزایی و بهبود کیفیت تغذیه جامعه منطقه می تواند داشته باشد.
