بخشی از مقاله
نقش شيلات بر درآمد زايي و توسعه ي روستايي با تاکيد بر آبزي پروري
چکيده :
اين تحقيق تلاشي جهت بررسي نقش آبزي پروري (شيلات )بر درآمدزايي و توسعه روستاها است ، پژوهش حاضر کاربردي توصيفي و از نوع پيمايشي مي باشد. تحقيق در جامعه اي متشکل از١٢٠ نفر از آبزي پروران استان گيلان و١٠٠ نفر از مديران وکارشناسان اداره کل شيلات استان گيلان و مديران و کارشناسان ستاد سازمان شيلات ايران بود و تحقيق در فاصله زماني آبان ماه ٩٣ تا آذر ماه ٩٣ انجام شده است .
متغير وابسته اين تحقيق ، درآمدزايي و توسعه روستايي و متغيرهاي مستقل در اين پژوهش عبارتند از : ١- ايجاد و تقويت فرصت هاي شغلي پايدار با آبزي پروري ، ٢- حمايت و تقويت سرمايه گذاران ، تعاوني ها، سازمان هاي مردم نهاد و اتحاديه ها ٣- حمايت از صندوق بيمه کشاورزي، ٤- ترويج پرورش پرورش ماهي در استخرهاي چند منظوره ،آببندان ها و ... ، ٥- نقش حاکميتي سازمان شيلات و ساير سازمان هاي ذيربط ،٦- ضعف استفاده از فناوري هاي نوين در آبزي پروري، براساس يافته هاي بدست آمده از تحقيق نتيجه گيري مي شود که متغيرهاي ١- ايجاد و تقويت فرصت هاي شغلي پايدار با آبزي پروري ، ٢- حمايت و تقويت سرمايه گذاران ، تعاوني ها و تشکل ها، ٣- نقش ترويج در پرورش ماهي در استخرهاي چند منظوره و... ، ٤- ضعف استفاده از فناوري هاي نوين در آبزي پروري بر درآمدزايي،توسعه پايدار روستاها نقش موثر و کارسازي دارد و متغيرهاي ١- نقش وظايف حاکميتي سازمان هاي ذيربط (شيلات ،....)، ٢- حمايت دولت از صندوق بيمه کشاورزي تاثير زيادي بر درآمد زايي و توسعه روستاها ندارند.
نتايج بررسيها با توجه به ٢٠٣ پرسشنامه جمع آوريشده ، نشان ميدهد که ايجاد و تقويت فرصت هاي شغلي پايدار در حوزه آبزي پروري تاثير مثبتي درآمدزايي روستاها دارد که خود تاثير مثبتي بر توسعه اقتصادي روستاها مي گذارد.
کليد واژه ها: توسعه روستايي ،درآمدزايي ، اقتصاد، آبزي پروري، شيلات
مقدمه :
از ابتداي خلقت و حيات انسان ها و حيوانات ، تهيه و تامين غذا از اساسي ترين نيازهاي اوليه بوده است .شکل گيري جوامع انساني ظهور تمدن ها استفاده از ابزارهاي گوناگون و به عبارتي پيشرفت تکنولوژي موجب شده که انسان بتواند علاوه بر استفاده بيشتر از عوامل توليد ميزان توليدات در واحد را نيز افزايش دهد ولي با اين وجود بيشتر مردم جهان به اندازه کافي مواد اصلي(شير، گوشت ، تخم مرغ ...)براي رشد طبيعي بدن و مقاومت در مقابل امراض را در دسترس ندارند در توجيه اين امر مي توان گفت که به موازات رشد توليدات نرخ رشد جمعيت نيز به علت کاهش مرگ ومير و ارتقا سطح بهداشت افزايش يافته است (ولايتي،١٣٧٣،٤٠ )در حدود ٩٨ درصد از توليدات مواد غذايي از اراضي قابل کشت و زرع بدست ميآيد که درصد کمي از سطح خشکي را بخود اختصاص مي دهند . سطح درياها و اقيانوس ها با وجود داشتن وسعتي در حدود ٧١ درصد سطح کره زمين فقط دو درصد غذاي انسان ها را تامين ميکند لذا ميتوان گفت که آبزي پروري و فعاليت هاي شيلاتي از مهمترين ظرفيت هاي توليدي بالقوه در جبران اين کاستي ها است از طرفي نياز انسان به پروتئين وکيفيت برتر پروتئين حيواني در مقايسه با پروتئين هاي گياهي و همچنين توانايي استفاده دام طيور و آبزيان پرورشي از مواد غذايي غير قابل استفاده براي انسان و تبديل اين مواد به غذاي انسان باعث گرديده که پرورش دام و آبزيان اهميت زيادي در زندگي انسان داشته باشد.
گوشت ماهي وآبزيان در حدود ٢٠ درصد پروتئين حيواني مورد نياز بشر را تامين مي کند که به اين منظور يکصد ميليون تن صيد از آب هاي کره زمين (در طول سال )صورت مي گيرد ولي محدوديت هاي موجود در صيد؛ پرورش ماهي را در زمره يکي از انتخاب هاي استراتژيک تمدن امروزين بشر قرار داده است با توسعه فعاليت هاي کشاورزي وصنايع وابسته به آن در نواحي روستايي مي توان به اهداف مذکور دست پيدا کرد وباعث توسعه اقتصادي کشور شد، زيرا توسعه روستايي زيربناي توسعه منطقه اي وملي مي باشد.
بيان مسئله :
عليرغم پيشرفت هاي زياد در دهه هاي گذشته ، هنوز جهان در بحران امنيت غذايي بسر مي برد.اين مسئله به ويژه در مناطقي که با افزايش چشمگير جمعيت روبرو هستند ،بسيارمهم مي باشد.در بسياري از کشورهاي درحال توسعه غالب مردم روستانشين يا فقير هستند در معرض خط فقر قرار داند.زيرا فقط بخش کوچکي از جمعيت از مزاياي توسعه بهره مند مي شوند.بيشتر مردم فقير روستايي از راه کشاورزي ،ماهيگيري ،جنگلداري و فعاليت هاي وابسته امرار معاش مي کنند.ولي هنوز بخش عظيم مردم روستايي در ايران با مشکلات زيادي مواجه هستند.بطوريکه فقيرترين ،کم سوادترين و شايددچار سوء تغذيه ترين بخش از جمعيت هم باشند. با توجه به کميابي عوامل توليد ولزوم استفاده بهينه از شرايط موجود جا دارد از صنعت شيلات در بعد آبزي پروري به عنوان يکي از حوزه هاي اصلي برنامه هاي توسعه يادکرد. طرح هاي آبزي پروري با توجه به نو بودن و وجود پتانسيل هاي بالقوه در سطح استان هاي مختلف کشور ودر آب هاي داخلي مي تواند به عنوان يکي از مهم ترين بخش هاي توليد و اشتغالزا به حساب آيد. در روستاهاي ايران اين مسئله با توجه به وجود شرايط اقليمي مطلوب وبسترهاي کاري مناسب از جمله تعداد زيادي چشمه با آبدهي بالا ورودخانه هاي دائمي وفصلي، قنات ،و چاه هاي عميق ونيمه عميق ،مي تواند جايگاه ويژه اي داشته باشد.
پيشينه تحقيق
حوزه عملکرد شيلات در سه بخش مهم صيادي ، آبزي پروري و فراوري محصولات شيلاتي داراي پيشينه مي باشد که مي تواند موجب کار آيي لازم و درآمد بيشتر خانوار روستاها شود. دراين راستا هم پايان نامه " نقش تعاوني هاي صيادي در توسعه اقتصادي و اجتماعي روستاهاي ساحلي .بخش مطالعه موردي دلوار" با بررسي هاي ميداني وعملکرد تعاوني هاي صيادي در زمينه هاي اشتغال و رضايت مندي وبا مديريت صحيح توسعه روستاها توجه به معيشت صيادان منطقه و بهبود وضعيت زندگي آن ها را شرط اساسي و اوليه توسعه منطقه است ، صيادان مشارکت بيشتري در سرنوشت اقتصادي و اجتماعي خويش داشته باشند و زمينه ساز توسعه مناطق خود گردانند و عضويت در تعاونهاي صيادي باعث و بهبود وضعيت اقتصادي ،اجتماعي و فرهنگيب صيادان ودر نهايت منجر به توسعه روستايي بخش موردي دلاور گرديده است ، را درحوزه شيلات ،بخش صيادي مشاهده نمود.(غريب زاده ، قاسم ،١٣٨٩)
در مقاله "بررسي تأثير فن آوري صيد بر بهره وري نيروي کار صيادي در استان بوشهر" به توسعه پايدار منابع آبزيان خليج فارس پرداخته و اشاره مي کند براي انباره آبزيان ، مي بايست از فن آوري پيشرفته در صيد آبزيان استفاده کرد تا جلوي نابودي انها گرفته شود. در اين تحقيق اشاره مي شود که صيد در نواحي جنوبي ايران برحسب وضعيت فن آوري صيد و طول مدت هر صيد به سه روش سنتي، نيمه صنعتي و صنعتي تقسيم مي شود که اين تحقيق به مقايسه بهره وري نيروي کار دردو روش سنتي و نيمه صنعتي مي پردازد. نتايج حاصل از تخمين توابع در هر دو حالت نشان داد که بهره وري نهايي و متوسط نيروي کار در صيد نيمه صنعتي از روش سنتي به طور معنا داري بيشتر است . ( احمد پور برازجاني، محمود و سلطاني، غلامرضا، ١٣٧٩)
با توضيحات فوق بنظر ميرسد در حوزه شيلات ، صيادي و آبزي پروري رابطه مناسبي براي توسعه روستا وجود دارد که بايستي توجه ويژه به آن داشت و از توان بالقوه موجود کشاورزان وآب و زمين هاي کشاورزي بعنوان درآمد بعدي به منظور ايجاد استخرهاي پروش ماهي و افزايش توليد نگاه تازه اي به اين موضوع داشت .
مباني نظري
تأمين مواد غذايي درصورتي امکان پذير است که بخش کشاورزي کارآمد و فعال باشد. در اين صورت ، موادغذايي مورد نياز از خارج وارد ميشود. از آنجايي که مواد غذايي با حيات ملت ها سروکار دارد و وابستگي غذايي نه تنها خطرناک است و امنيت ملي را تهديد مي کند، بلکه منجر به خروج ارز زياد نيز ميشود، لذا ضروري است که اين بخش مورد توجه بيشتري قرار گيرد.توسعه در فرهنگ فارسي به معني فراخي و وسعت آمده و به صورت توسعه دادن ، توسعه پيداکردن و توسعه يافتن به کار برده شده است .توسعه عبارت است از بازسازي تمامي نهادهاي يک جامعه براساس يک انديشه و شناخت محوري جديد. در جريان توسعه تأکيد اصلي بر تحول نهادهاي يک جامعه است (حسيني ابري، ١٣٨٣، ٢٥٦).توسعه ي روستايي به عنوان يک مفهوم اشاره ي ضمني به عمران کلي مناطق روستايي با نظر اصلاح کيفيت زندگي مردم دارد.
در چارچوب اين مفهوم توسعه ي روستايي امري جامع و مفهوم و تصوري چند بعدي است که در بر گيرنده ي توسعه ي کشاورزي و فعاليت هاي وابسته به آن يعني صنايع دستي، صنايع روستايي، زير بناي اقتصادي و اجتماعي، خدمات اجتماعي و تسهيلات مربوطه و افزون بر همه ، توسعه ي منابع انساني در مناطق روستايي است (مطيعي لنگرودي و شمسايي، ١٣٨٨، ٢٣،٢٢).در تمدن نوين جلب مشارکت مردمي مهمترين راه کار و راهبرد توسعه در بخش هاي مختلف جامعه تلقي مي شود (حبيب زاده و همکاران ، ١٣٨٤، ٤٣).
چهار استراتژي عمده برنامه هاي توسعه روستايي عبارتند از:
١- توسعه کشاورزي ٢- توسعه يکپارچه روستايي ٣- صنعتي نمودن روستاها ٤- توسعه مراکز رشد روستايي
بيشتر کشورها به مبحث توسعه روستايي توجه ويژه اي دارند. براي دستيابي به توسعه ، تلاش هاي بسياري از لحاظ علمي و سياستگذاري صورت گرفته است .نظريه پردازان همواره بدنبال آن بوده اند که نظريه يا الگوي معتبري براي تبيين علل و عوامل توسعه کشف و عرضه نمايند بگونه اي که از يک سو واقعيت هاي موجود را بخوبي تبيين کرده و از سوي ديگر به کشورها و جوامعي که خواهان توسعه اند، کمک نمايد تا مسير درست و ممکن براي حصول به توسعه را بيابند (نادري، ١٣٨٤، ٣).با توجه به نقش و جايگاه روستاها در فرآيند ها ي توسعه اقتصادي، اجتماعي و سياسي در مقياس محلي، منطقه اي، ملي و بين المللي و پيامدهاي توسعه نيافتگي مناطق روستايي چون فقر گسترده ، نابرابري فزاينده ، رشد سريع جمعيت ، بيکاري، مهاجرت ، حاشيه نشيني شهري و غيره موجب توجه به توسعه روستايي و حتي تقدم آن بر توسعه شهري گرديده است (سازمان آموزش فني و حرفه اي، دستورالعمل اجرايي برنامه هاي توسعه آموزش روستايي، ١٣٨٧، ٢).اصطلاح آبزي پروري به تمام فعاليت هاي مورد نظر در توليد ،عمل آوري و بازاريابي گياهان و جانوران آبزي در آبهاي شيرين ،لب شور و شور خطاب مي شود.به عبارت ديگر ؛آبزي پروري پرورش جانداران آبزي تحت شرايط کنترل شده و يا نيمه کنترل شده مي باشد.بنابراين ،آبزي پروري نوعي کشاورزي زير آب محسوب مي شودو با چهار طبقه جانداران يعني جلبک ها،نرمتنان ،سخت پوستان و ماهي ها در ارتبا ط است .
(٢٠٠٢) ،Sahoo&Chakrabati,، ٢٢-١٨)آبزي پروري داراي مزاياي زيادي است که مي توان از جمله به استفاده اقتصادي بهينه از منابع ،پرورش و مصرف ماهي در روستاها و شهرها،افزاييش درآمد سرانه خانوارهاي روستايي ،ايجاد اشتغال در سطح روستاها ،اقتصادي کردن هزينه هاي کشاورزي و بالا بردن توان اقتصادي روستاييان اشاره نمود.لذا با توجه به نقش و اهميت آبزيان در تامين پروتئين براي انسان ،پرورش انواع آبزيان در سطح وسيعي مي تواند مورد عنايت و توجه قرار گيرد.بطوري که هم اکنون سرمايه گذاري قابل توجهي را به سوي خود جلب کرده و افراد زيادي به آن روي آورده اند.
پرورش ماهي داراي محاسني است که مي تواند آنرا از ساير بخش هاي کشاورزي متمايز نمايد .
الف ) وزن مخصوص بدن ماهي تفاوت زيادي با وزن مخصوص آب نداشته لذا ماهي تقريبا در آب شناور است وبراي نگهداري وحرکت خود نياز کمتري به انرژي(در مقايسه با ساير دام هاي اهلي)دارد.ودر نتيجه ميتواند ميزان بيشتري ازغذاي مصرفي خود را صرف رشدکند. ب ) وفور غذا ودسترسي به آن در محيط هاي آبي(که محل زندگي ماهيان است )در مقايسه با خشکي بيشتر است وعوامل محدود کننده توليد غذا در خشکي در آب وجود نداشته انرژي خورشيد، مواد معدني وآلي موجود در آب براحتي مي توانند سطوح اوليه توليد غذا را فراهم نمايند ج ) ماهي انرژي براي تنظيم حرارت بدن خود به مصرف نرسانده واين ميزان انرژي مي تواند صرف رشد شود. د)سوخت ساز بدن ماهي در مقايسه با ساير دام هاي پرروشي به گونه اي است ميزان هضم وجذب موادغذائي در اين دسته از موجودات بيشتر بوده وغذاي داده شده بهره وري بيشتري خواهدداشت . تعداد زيادي از ماهيان و موجودات آبزي که از زي شناوران گياهي( فيتو پلانکتون ها) تغذيه مي کند براي تغذيه از روش فيلتراسيون استفاده کرده لذا انرژي صرف جستجو و پيدا کردن غذا نشده ودر مصرف انرژي صرفه جوئي مي شود و) پرورش ماهي را مي توان در اراضي که جهت کشاورزي ويا ساير فعاليت هاي مرتبط مناسب نيستند نيز توسعه داد.
تجربيات بدست آمده از فعاليت هاي ترويجي انجام شده در کشور نشان مي دهد که در شرايط موجوددر کنار فعاليت هاي کشاورزي امکان فعاليت هاي آبزي پروري بصورت تلفيقي وجوددارد .به همين جهت شيلات ايران در اقصي نقاط کشور اقدام به شناسايي منابع مستعد آبي جهت پرورش ماهي نموده است . براي ماندگاري جمعيت در روستاها، توجه به صنايع تبديلي مکمل کشاورزري ضروري است زيرا افزودن بر ايجاد بازار براي محصولات کشاورزي،اشتغال و درآمدي براي جمعيت جوياي کار روستايي ايجاد کرده ، که خود در عدم مهاجرت و ماندگاري جمعيت در روستا موثر است .(مطيعي لنگرودي،نجفي،١٣٩٠،١٤،١٥)
گونه هاي مورد انتخاب براي توليد (يک کالا و يا گونه هاي ارزشمند)بايد با معيارهاي زير منطبق باشد:
سريع الرشد باشد. ٢- قابليت سازش با شرايط محلي را داشته باشد. ٣- از نظر تکنيکي قابل اجرا باشد.٤- کم هزينه و قابل دسترس باشد .٥- قابليت پذيرش اجتماعي را داشته باشد.٦- پتانسيل بازاريابي مناسبي را براي ايجاد يک دوره بهره دهي مناسب بدون ايجاد تغيير در محيط زيست را داشته باشد.
انواع ماهيان پرورشي :
از ويژگي هاي بارز گروه ماهيان گرمابي پذيرش شرايط گرما است اين گروه از ماهيان که با عنوان کپور ماهيان چيني قلمداد مي شوند ودر دماي ١٨ درجه سانتيگراد وبيشتر تغذيه رشد وتکثير مي کنند بهترين شرايط پرورش ورشد براي آنها دماي ٢٧-٢٥ درجه سانيتگراد براي آب است . اين ماهيان در دماهاي کمتر از ١٨ درجه سانتيگراد تغذيه مي نمايند ولي در دماي نزديک به ١٢ درجه سانتيگراد تبديل غذا به گوشت پائين مي آيد ودر دماي ٧ درجه سانتيگراد تغذيه متوقف ودر دماي ٤ درجه سانتيگراد به خواب زمستاني فرو مي روند . به طور کلي سردسته ماهيان پرورشي گرمابي کپور ماهيان هستند که جزء بزرگترين خانواده ماهيان آب شيرين مي باشند بطوري که ٩٠ درصد ماهيان آب شيرين به اين خانواده تعلق دارد و از مهمترين گونه هاي پرورشي ماهيان گرمابي ميتوان از کپورماهيان چيني از قبيل کپور معمولي ، کپور نقره اي ، سرگنده ٢ وآمور نام برد کپور ماهيان هندي نيز شامل کاتلا، روهو، مريگال وکالباسو ونيز از ساير کپور ماهيان پرورشي. کپور سياه ، لاي ماهي ، کفال ، خامه ماهي (شکوريان وهمکاران ، ١٣٧٧ ،١٨)بني، شيربت وسونگ را نام برد. ( شکوريان وهمکاران ، ١٣٧٧ ،٩).
درمقياس مزارع کوچک پرورش ماهي گرمابي بخصوص در مناطق روستايي نيز بطرق ذيل انجام ميگيرد:استخرها اغلب از جنس خاک و يا سيمان ساخته شده واز ٥٠ مترمربع تا چند هزار متر مربع مي تواند وسعت داشته باشد اين استخرها که براي پرورش کپور ماهيان مناسب مي باشند اکثرا از جنس خاکي مي باشد.در اين روش پرورش با توجه به استفاده از آب ذخيره شده ودر استخر جهت کشاورزي و ماندگاري کم آب درصد بيشتري از ترکيب کشت به ماهي آمور وکپور معمولي(با توجه به تغذيه به دستي اين دو گونه )اختصاص مي يابد.پرورش ماهي در شاليزار يکي از اين روش هاي استفاده بهينه از اراضي کشاورزي است در کشور ما عليرغم اينکه در حدود ٦٠٠ هزار هکتار از اراضي کشاورزي سالانه به کشت برنج اختصاص مي يابد بخش زيادي از طبقات غذائي وفضاهاي زيستي موجود در اين مزارع بلا استفاده باقي مانده وتوان توليدي آنها به هدر مي رود. دراين روش پرورش به موازات کاشت برنج به احداث پناهگاهي جهت ماهيان اقدام مي شودبه طوري که ماهيان بتوانند از پناهگاه خارج شده ودر سطح مزرعه به تغذيه وفعاليت بپردازند.مزيت پناهگاه در کشت ماهي و شاليزار اين است که در زمان سمپاشي و يا دروي برنج ماهيان به داخل حوضچه (پناهگاه )هدايت مي شوندوسعت حوضچه پناهگاه مي تواند ٥ تا ١٠ درصد مساحت مزرعه باشد درکشت توام برنج وماهي گونه کپورمعمولي( باتوجه به فراواني جانوران آبزي ، حشرات ولارو آنها ،نرمتنان انواع کرم ها و نوزاد قورباغه ) رشد مناسبي خواهد داشت همچنين ماهي آمور مي تواند در کنترل علف هاي هرز موثر باشد.
آببندان به منبع آبي اطلاق مي شود که اطراف آن را محصور نموده وهرز آبهاي فصلي را ازطريق رودخانه جوي هاي وکانالها به آن هدايت مي شود که آب ذخيره شده در پشت آببندان ها اکثرا به مصرف کشاورزي مي رسد وسعت آببندان ها متفاوت بوده ودر صورت داشتن شرايط مطلوب آب از لحاظ خصوصيات فيزيکي ، شيميائي ونيز خاک مناسب بيشتر ميتوان به کشت کپور ماهيان در آببندان ها باتراکم کمتر از استخرهاي خاکي پرورش ماهي اقدام نمود.
الف )ماهي قزل آلاي خال قرمز :
اين ماهي وابسته به آب هاي کوهستاني مي باشد که از لحاظ شکل ورنگ متنوع مي باشد وجود خال هاي قرمز رنگ در سطح بدن آنرا از قزل آلاي رنگين کمان متمايز مي کند اين ماهي گوشتخوار بوده و از لارو حشرات سخت پوستان و ماهيان کوچک تغذيه ميکند و با توجه به محيط و ميزان غذاي موجود در اندازه تغيير ايجاد مي شود.برعکس ماهي قزل آلاي رنگين کمان (که به سطح آب وابسته است )اين ماهي در نزديکي بستر رودخانه زندگي مي کند در صورت تغذيه مناسب گوشت بسيار لذيذي خواهد داشت اين ماهي در رودخانه هاي جنوبي درياي خزر دامنه هاي البرز ومعدودي از رودخانه هاي رشته کوه زاگرس بومي شده است .
ب)ماهي قزل آلاي رنگين کمان:
بدن ماهي قزل آلاي رنگين کمان پوشيده از خال هاي سياه ستاره اي شکل است اين ماهي بعلت حساسيت کمتر نسبت به کميت وکيفيت آب و نيز عادت پذيري به تغذيه دستي همراه با بازده غذائي بهترتمايل بيشتر به اهلي شدن وسازگاري بيشتربا محيط ، مقاومت دربرابر بيماري ها ،رشد و نمو سريعتر ومطلوبتر نسبت به ساير گونه هاي ماهيان سردابي داراي مزيت بوده وبه عنوان گونه پرورشي سردابي درايران انتخاب گرديده است (بشارت وهمکاران ،١٣٧٧ ،٢٥ )
مهمترين نقش را در توليد وپرورش ماهي قزل آلا آب برعهده دارد ماهي قزل آلا نياز به آب سالم پاکيزه وعاري از آلودگي هاي فيزيکي وشيميايي دارد بطور کلي در صورت داشتن کيفيت مناسب جهت توليد هر تن ماهي قزل آلا به ١تا٥ ليتر آب نياز است .ازجمله خصوصيات کيفي آب مناسب جهت پرورش ماهي قزل آلا مواردي به شرح زير را مي توان نام برد: درجه حرارت ، ارتفاع از سطح دريا، PH مناسب ، نور آفتاب ، مواد جامد معلق ،ميزان اکسيژن و گاز کربنيک ( شکوريان وهمکاران .، ١٣٧٧ ،٥٩ ).استخرهاي توليدي پرورش ماهي قزل آلا اين فعاليت در جوار چشمه ها با آبدهي بالا انجام شده که صرفا جهت پرورش ماهي از آب استفاده مي کند که با توجه به شيب و وضعيت زمين ، آب توسط کانال هاي آبرساني به مزرعه وارد وپس از عبور از استخرها مجددا به مسير اوليه بازگشت داده مي شود . بسته به شرايط ،طراحي اوليه مزارع توليدي قزل آلا مي تواند به صورت موازي ويا متوالي باشد که در سيستم هاي متوالي آب پس از ورود به رديف اول استخر به رديف دوم وارد وسرانجام پس از گذشتن از سومين سري استخر از مرزعه خارج مي شود با توجه به ظرفيت نگهداري آب در اين سيستم تراکم ماهي از رديف اول به سوم کاهش مي يابد نوع استخر مي تواند از جنس بتون ، فايبرگلاس ، فلزي و يا خاکي باشد که در شرايط فعلي کشور ما اکثر استخرهاي پرورش ماهي قزل آلا از نوع بتوني مي باشد.استخرهاي بتوني به اشکال مستطيل ،گرد ،مکعبي،پنج ضلعي و بيضوي ساخته مي شوند.(بشارت وهمکاران ، ١٣٧٧ ،٥٩).پرورش ماهي قزل آلا درمحيط هاي محصور در اين روش پرورش ماهي با تغييراتي در ميحط هاي آبي ومحصور نمودن قسمتي از آب انجام مي شود از نمو نه هاي اين روش ميتوان پرورش ماهي قزل آلا در قفس نام برد ( در سنوات گذشته در استان کرمانشاه سراب ياوري ونيز در استان کردستان پشت درياچه سد قشلاق انجام شده است ) در اين روش قفس هائي از جنس توري توسط شناورهائي در سطح آب ثابت شده در داخل آنان اقدام به پرورش ماهي مي گردد( ولايتي، ٤٠،١٣٧٣)). پرورش ماهي قزل آلا در استخرهاي دومنظوره کشاورزي به منظور استفاده بهينه از منابع آبي خرد ( قنات چاه و چشمه ) با کاربرد کشاورزي اين طرح براي اولين بار در سال ١٣٧٣ تا ١٣٧٥در استخرهاي ذخيره کشاورزي موجود وبعد از آن با ساخت استخر در منابع آبي بدون استخر (بصورت استخرهاي طرح تيپ سه رديفي ) به اجرا درآمد( معاونت تکثير و پرورش شرکت سهامي شيلات ايران ،١٣٧٦ ). اجراي نمونه هاي ترويجي در بسياري از مناطق کشور نشان داده که توليد ماهي در استخرهاي ذخيره کشاورزي با اندک تغييرات در شرايط موجود از قبيل نصب توري در ورودي وخروجي استخر وسيستم خروجي آب امکان پذير است .
اهداف اصلي پروژه توليد ماهي در استخرهاي دو منظوره کشاورزي :١-توليد ماهي قزل آلا در منابع آب کشاورزي٢- تقويت درآمد خانوار روستائي ٣- ترويج آبزي پروري ومصرف آبزيان درمناطق روستائي ٤- استفاده دويا چند منظوره از آب کشاورزي ٥- غني سازي آب کشاورزي ( با تاثير مثبت بر توليدات زارعي) .ارزش افزوده يک کيلوگرم ماهي قزل آلاي توليد شده براساس ميانگين قيمت در سطح کشوردر سال ٩١ بين ١٢٠-١٠٠ هزار ريال است که با احتساب حداقل توليد يک تن ، درآمد خالصي بين ١٢٠-١٠٠ ميليون ريال مي توان پيش بيني کرد که اين ميزان دراستخرهاي ١.٥ تني به ١٨٠- ١٥٠ميليون ريال ، در مزارع ٢ تني ٢٤٠-٢٠٠ ميليون ريال بوده پس عملا در بعد کلان قضيه هر باب استخر دو منظوره با توجه به ماهيت فصلي کليه فعاليت هاي کشاورزي سرانه اشتغالي بين ٢-١نفر را بسته به ظرفيت توليد دارد.
با احداث استخرهاي دو منظوره کشاورزي و پرورش ماهي در آنان عملا علاوه بر حذف مشکلات و خطرات در مناطقي که هيچ رودخانه اي هم نيست ميتوان ماهي پرورش داده و توليد کردو در کنار هر منبع آبي با توجه به شرايط موجود و ميزان آبدهي و... ميتوان حتيالمقدور ماهي پرورش داد. با پرورش ماهي در مناطق غيرساحلي روستائي عملا ماهي در سبد مصرفي خانوار قرار گرفته و جزء ترجيحات غذائي خانواده بهره بردار و قسمتي از سفره خانواده خواهدبود که با توجه توليد ماهي توسط خود بهره بردار و عدم پرداخت نقدي بابت خريد اين موضوع جايگاه ويژه و فزاينده اي خواهدداشت . جايگزيني مصرف گوشت قرمز توسط ماهي درکاهش هزينه هاي خانوار بسيار مهم مي باشد.
