بخشی از مقاله
چکیده
امروزه دولتها با استفاده از دادههای باز، دسترسی شهروندان و اتباع خود را به اطلاعات کاربردی تسهیل کردهاند و از این طریق شفافیت را افزایش داده و مردم را در امور دولتی درگیر ساختهاند. در دولت باز که بهرهمند از مزایای دادههای باز است، سیاستگذاریها و اتخاذ تصمیم مبتنیبر نظرات شهروندان است و شهروندان در آن نقش فعال دارند. این امر بهبود کیفیت خدمات دولتی مانند خدماتی که هنگام وقوع بحران به شهروندان ارائه میشود و نیز شکوفایی اقتصادی را به همراه دارد. در ایران به عنوان کشور در حال توسعه، ضرورت توجه ویژه به شکلگیری دولت باز ایران وجود دارد. در این نوشتار به مفهوم دولت باز و دولت باز ایران، با مطالعه موردی از کشور نیوزلند پرداخته شده است.
مقدمه
مفهوم داده باز از مفاهیمی است که ریشه در تاریخ تمدن بشری دارد. به طوری که در یک لوحه متعلق به 870 سال پس از میلاد مسیح در چین یافت شده بود، عبارت برای انتشار جهانی آزاد مندرج گردیده است. با گذشت زمان این مفهوم تکمیل گردیده و بسط و گسترش یافته است به ترتیبی که امروزه کشورهای مختلف با استفاده از آن، دسترسی شهروندان و اتباع خود به اطلاعات کاربردی را تسهیل مینمایند. ایران نیز در سال های گذشته گامهای مثبت و قابل توجهی در راستای ایجاد دولت باز برداشته است.
مفهوم حکومت باز نیز که به تعبیری نسخه دوم حکومت خوانده میشود، به باز بودن درهای حکومت به روی مردم اشاره دارد. به اینگونه که مردم هم بتوانند، اتفاقات و رویدادهای درون حکومت را مشاهده کرده، در آن مشارکت کنند. در حالی که در نسخه اول حکومت، مردم تنها نظارهگر بوده و مشارکت حداقلی دارند. شفافیت، نقش بسیار مهمی در حکومت باز دارد و در واقع مفهوم زیربنایی در آن است. همچنین، نسخه دوم حکومت شامل مشارکت گسترده مردم است.
به نحوی که مردم میتوانند ایدهها، نظرات و راهکارهای خود را برای کمک به حل مشکلات جامعه، به دست حکومت برسانند . بنابراین حکومت باز دو بعد اساسی و محوری دارد که عبارتند از: شفافیت - از طریق ارائه اطلاعات به مردم - و مشارکت - به واسطه همکاری مردم در حل مشکلات - . تسلیمی،ثنایی،عبدالحسین زاده - 1396 - ؛ Zhang, J., Dawes, S., & Sarkis, J. - 2005؛ Zuiderwijk, A., . - - Janssen, M., Choenni, S., Meijer, R., & Alibaks, R. S. - 2012 مزایای حاصل از این دو بعد، دولتها را به سمت دولت باز ترغیب کرده است. بدین ترتیب در این مقاله به شناسایی دقیق و علمی داده باز، اهمیت داده باز و کاربرد آن در دولت، مزایای استفاده از داده باز، مورد بررسی قرار گرفته و به دادههای باز در مدیریت بحران نیوزلند و وضعیت دادهای باز در ایران پرداخته شده است.
داده باز
برای آنکه با مفهوم دولت باز آشنا شویم ابتدا باید شاکله اساسی آن یعنی داده باز "Open Data" را بشناسیم. برای تعریف عبارت داده باز باید ابتدا تعریفی از داده ارائه کنیم. داده، عبارت است از مواد خام یا هر گونه وصفی که نسبت به کمیت یا کیفیت و به طور کلی ماهیت یک واقعیت اطلاعاتی را ارائه نماید. از اجتماع دادههای خام، اطلاعات بدست میآید. دامنه دادهها میتواند شامل دادههای: دادههای حمل و نقل و ترافیک1، دادههای جغرافیایی، دادههای طبیعی و محیط زیستی، دادههای آمار و ارقام، دادههای مالی و بانکی، دادههای فرهنگی، دادههای علمی و ... باشد. داده ها به اعتبار دسترسی عمومی به آنها به دو دسته بسته و باز تقسیم میگردند : - Nahon & et. al 2014 -
الف - داده بسته: به هر گونه داده و اطلاعاتی که اشخاص برای دسترسی به آن با محدودیتها و هزینههایی رو به رو باشند، داده بسته گفته میشود.
ب - داده باز: داده باز، مفهوم جدیدی است که ریشه این مفهوم در اعتقاد به این امر است که شهروندان باید به حجم انبوه اطلاعاتی که به طور مرتب توسط نهادهای دولتی جمعآوری میشود، دسترسی داشته باشند. نخستین قوانین مربوط به داده باز در سال 2009 شکل گرفت. امروزبیش از 250 دولت در سطوح ملی، منطقهای و شهری و حدود پنجاه کشور توسعه یافته و درحال توسعه و سازمان هایی چون بانک جهانی و سازمان ملل متحد برنامههایی برای پیادهسازی الزامات دادههای باز راهاندازی کردهاند.
بنابر نظر بانک جهانی، داده باز دارای دو شرط زیر است : - World Bank, 2016 -
1. باز بودن از لحاظ فنی: به شکلاستانداردِ خوانا برای ماشین باشد، بدان معنا که بتواند بازیابی شود و به طور معناداری به وسیله نرم افزارکامپیوتر پردازش شود.
2. باز بودن از لحاظ قانونی: به طور واضح و مشخصی دارای مجوز باشد؛ به طوری که اجازه استفاده تجاری و غیرتجاری و استفاده مجدد بدون محدودیت را داشته باشد. داده باز، دادهای است که هر فردی میتواند بهصورت آزاد و رایگان از آن برای هر مقصودی بدون نیاز به مجوز یا اجازهنامه استفاده - استفاده مجدد و توزیع - ، ویرایش و ترکیب کند، . - McDermott, 2010 - طبق تعریف کنفرانس جهانی داده باز1 داده باز قابلیت انتشار و استفاده توسط کاربران متعدد بدون نیاز به اخذ مجوز از نهاد یا شخص خاصی را دارد. این دادهها ممکن است توسط اشخاص حقیقی و حقوقی دولتی و غیر دولتی منعکس و بکار گرفته شوند.
امروزه با توجه به میزان حجم بالای مبادلات اطلاعاتی داده های باز نقش بسزایی در روند حرکت جوامع ایفا میکنند. بسیاری از این دادهها مبنای تصمیمات، پیشرفتها، عیبیابی و رفع نواقص موجود در عملکرد نهادهای گوناگون قرار میگیرند. یکی از این حوزههای کاربرد داده باز در بخش عمومی و دولت است. دسترسی عمومی به دادههای باز باعث شفافسازی عملکرد دولت میگردد . - Chen et al, 2012 - نظارت همگانی بر عملکرد دولت و مشارکت نخبگان در تصمیم گیری ها و سیاستگذاریها موجب تسریع امور مربوط به اداره کشور، جلوگیری از فساد، بوروکراسی اداری، کندی و عقب ماندگی در دولت ونهایتاً اعتمادسازی برای مشارکت عمومی در اداره امور میشود.
داده دولتی باز
از اوایل دهه 1970 با ظهور تدریجی دنیای اینترنت، دولتها توانستند دادههای بیشتر و درقالبهای متنوعتری را به صورت الکترونیک در اختیار شهروندان قرار دهند. دادهها و اطلاعات غیرمحرمانهای که دولتها به صورت آزاد و رایگان در اختیار عموم قرار میدهند، داده دولتی باز هستند - عبدالحسین زاده و همکاران، . - 1396 دادههای دولتی زمانی باز محسوب میشوند که از این اصول پیروی کنند : - Immonen et al, 2014 - . دسترسی عمومی به دادههای باز، امکان پذیر است و محدودیت و رمزگذاری برای دسترسی وجود ندارد.
