بخشی از مقاله
چکیده
در کاربردهای آبزی پروری، هورمون ها، آنتی بیوتیک ها، ویتامین ها و سایر مواد شیمیایی برای درمان های گوناگونی آزمایش شده اند. با اینکه این مواد اثرات مثبتی بروز داده اند، به خاطر پسماندها و دیگر تأثیرات جانبی نمی توان آنها را توصیه کرد.فرآورده های گیاهی جایگزین در کاربردهای آبزی پروری با ویژگی داروهای زیستی که توانایی بهبود رشد و تقویت جهت ارتقای سیستم ایمنی را دارند، به عنوان مواد اشتهاء آور عمل می کنند. مواد مذکور مصرف غذا را بالا می برند، رسیدگی جنسی را بر می انگیزند، و دارای توان ضد میکروبی و نیز خاصیت ضد استرس می باشند که کاربرد گسترده ای در پرورش میگو و ماهیان بالهدار دارند بدون اینکه مشکلات محیطی و خطرآفرین ایجاد کنند.
ثابت شده است که ترکیبات گیاهی نظیر شبه فنلها، پلیفنلها، آلکالوئیدها، کینونها، ترپنها، لکتینها و پلی پپتیدها جایگزین های کارآمدی برای آنتی بیوتیک ها و دیگر ترکیبات ساختگی می باشند. در این مطالعه مروری، بسیاری از گیاهان دارویی گوناگون به خاطر اثرات زیستی آنها از قبیل بهبود رشد، تحریک سیستم ایمنی، ضد استرس، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد ویروس، محرک اشتها و تقویت رسیدگی جنسی در آبزیان پرورشی معرفی می شوند. همچنین تحقیقات مشابه در ایران با کاربرد گیاهان دارویی گوناگون بر روی گونه های مختلف ماهیان پرورشی ذکر شده اند. این تحقیق مروری که پژوهش های انجام شده از گذشته تا جدیدترین یافتهها را دربر میگیرد نشان می دهد که ترکیبات فعال گیاهی با داشتن مواد مؤثره گوناگون، از جایگاه ویژه ای در پرورش گونه های مهم آبزی از جنبه های گوناگون برخوردار می باشند.
واژگان کلیدی: آبزیپروری، گیاهدرمانی، داروهای ایمنی
مقدمه
در آبزیپروری، مهار بیماری یک زمینه تحقیقاتی فعال است، و جایگزینهایی برای درمان با آنتیبیوتیک کشف شدهاند Romero - وهمکاران، . - 2012 در سطح جهانی، مردم به آثار سوء آنتیبیوتیکها پی بردهاند و به سمت فرآوردههای طبیعی روی آوردهاند و استفاده از گیاهان در درمان بیماریها به عنوان جایگزینی برای ترکیبات شیمیایی در آبزیپروری رواج یافته است Fauci, 1993 - ؛ شریفی و همکاران، . - 1391 گیاهان، ذخیرهگاهها و منابع مواد شیمیایی مطمئنتر و ارزانتری هستند. درمانهای گیاهی جهت معالجه و کاربردهای گوناگون مانند ضد استرس، بهبود رشد، تحریک اشتهاء، تونیک و تحریک ایمنی تجویز میشوند زیرا محتوی ترکیبات فعال میباشند.همچنین این مواد دارای خواص تقویت رسیدگی جنسی و ضد میکروبی در پرورش لارو ماهیان بالهدار و میگو هستند که ناشی از ترکیبات فعالی نظیر آلکالوئیدها، فلاوونوئیدها، رنگدانهها، فنلها، ترپنها، استروئیدها و روغنهای گیاهی میباشند Citarasu - وهمکاران، 2001، 2002؛ Sivaram و همکاران، . - 2004
اهمیت داروهای گیاهی در آبزیپروری
داروهای گیاهی به عنوان پیشبرندههای رشد فرآوردههای گیاهی گوناگونی از قبیل Hygrophila spinosa, Withania somnifera,Picrorhiza kurooa ,Zingiber officinalis, Solanum trilobatum، P. niruri، Tinospora cordifolia، A. paniculata,، Psoralea corylifolia، Eclipta erecta، Ocimum sacnctum، سیلاجیت1 پالایش شده و روغن کبد ماهی کاد دارای ویژگیهایبهبود رشد، ضد استرس، تحریک ایمنی، و ضد باکتری میباشند که تأثیر خوبی بر پرورش میگوی پنائوس داشتند Citarasu - وهمکاران، . - 2002 گیاه جینسنگ - Ginsana® G115 - 1 افزودهشده به جیره، عملکرد رشد، کارآیی استفاده از جیره و شاخصهای خونی را در ماهیان انگشتقد تیلاپیای نیل Oreochromis niloticus تا حد زیادی افزایش داد . - Ashraf & Goda, 2008 -
داروهای گیاهی به عنوان محرکهای ایمنی
عصارههای گیاهان O. sanctum، W. somnifera، و Myristica fragrans استخراجشده با متانول، فراسنجههای ایمنی مانند فعالیت بیگانهخواری، توان باکتریکشی سرم، نسبت آلبومین- گلوبولین - A/G - و نسبت گلبول های سفید2 را در ماهیان جوان پرورشی گروپر، Epinephelus tauvina در برابر آلودگی آزمایشی با Vibrio harveyi ارتقاء دادند Sivaram - و همکاران . - 2004همچنین محرکهای ایمنی گیاهی Emblica officinalis، Cynodon dactylon و Adathoda vasica باعث بهتر شدن سیستم ایمنی و کاهش آلودگی میکروبی در ماهی طلایی Carassius auratus شدند . - Minonol, 2005 - همچنین عصارههای متانولی پنج گیاه دارویی C. dactylon، Aegle marmelos، T. cordifolia، P. kurooa، و E. alba به صورت جیره برای میگوی آلوده به ویروس عارضه لکه سفید - 3WSSV - تهیه شدند.
غلظت های مختلف عبارت از 100، 200، 400، و 800 میلیگرم در کیلوگرم جیره تأثیر مثبتی نشان دادند و بازماندگی بهتر - 74% - و نیز کاهش بار آلودگی ویروسی مشاهده شد. عملکرد بهتر فراسنجههای خونی، بیوشیمیایی و ایمنیزایی نیز در میگوهای تغذیه شده با جیرههای حاوی محرک ایمنیزا گزارش شد Citarasu - و همکاران، Soltani . - 2006 و همکاران - 2010 - با خوراندن عصاره گیاه دارویی Zataria multiflora - خانواده - Labiatae از طریق جیره - در دوزهای 30، 60، و ppm 120 به مدت 8روز - به ماهی کپور معمولی نشان دادند که فراسنجههای ایمنی نظیر تیترهای آنتیبادی، کل گویچههای سفید خون، و فعالیت باکتریکشی در سرم، بویژه در دوزهای 30 و ppm 60 بهبود پیدا کردند. - 2010 - Hajibeglou & Sudagar نیز گزارش کردند که استفاده از عصارههای آمیخته چهار گیاه دارویی Ocimum basilicum، Cinnamomum zeylanicum، Juglans regia، و Mentha piperita در جیره ماهی کپور معمولی باعث بهبود مؤثر ایمنی غیراختصاصی و افزایش مقاومت به بیماری باکتریایی گردید.
داروهای گیاهی به عنوان مواد ضد باکتری
Citarasu و همکاران - 2003a,b - با استفاده از آرتمیا که با عصارههای گیاهی متانولی نظیر S. trilobatum، A. paniculata و P. corylifolia غنی شده بود توانستند بار آلودگی با Vibrio را در بافت های میگوی P. momodon پس لاروی، از CFU g−13/76 × 105 به ترتیب به 1/27 × 105، 1/12 × 104، و 1/12 × 105 کاهش دهند. Immanuel و همکاران - 2004 - بار باکتریایی را در میگوی جوان P. indicus بررسی کردند که با علوفه دریایی و عصاره های دریایی تغذیه شد ودر محیط آلوده به Vibrio parahaemolyticus نگهداری گردید. زمانی که این میگوی جوان با آرتمیای غنینشده تغذیه شد بار باکتریایی بسیار بالا بود - CFU3/86 ×10 5 g−1 و 3/71 در عضلات و بافتهای کبد و لوزالمعده - .
جالب آنکه با تغذیه گروهها از آرتمیای غنیشده با جیره گیاهان دارویی و علوفه دریایی، بار باکتریایی کاهش بسیار زیادی یافت که گونه Ricinus communis نتایج بهتری نسبت به بقیه گونهها ارائه داد. - 2005 - Prasetha موفق شد عوامل بیماریزا در میگو نظیر V. parahaemolyticus و V. damsel را به وسیله عصارههای بوتانولی W. somnifera از طریق غنیسازی آرتمیا مهار کند. همچنین محرکهای ایمنی گیاهی E. officinalis، C. dactylon، و A. vasicaدر ماهی طلایی C. auratus سامانه ایمنی را بهتر کرد و از آلودگی میکروبی کاست. در مطالعات Adigϋzel و همکاران - 2005 - ،عصارههای اتانولی، متانولی، و هگزانی Ocimum basilicum به خاطر خواص ضد میکروبی آن بر علیه 146 میکروب از جمله عوامل بیماریزا در آبزیپروری بررسی شد که فعالیت ضد باکتری عصاره هگزانی آن قویتر و گستردهتر بود.
عصاره بادام هندی Terminalia catappa یک درمان ضد باکتری جایگزین در برابر انگلهای خارجی و باکتری بیماریزای A. hydrophila در ماهی تیلاپیا میباشد که با غلظت 0/5 میلیگرم در هر میلیلیتر مانع رشد دو سویه از باکتری مذکور گردید Chitmanat - و همکاران Punitha . - 2005 و همکاران - 2008 - عصارههای استونی، بنزنی، بوتانولی، و پترولیوم اتری حاصل از گیاهان دارویی Cynodon dactylon, Piper longum, ,Phyllanthus niruri ,Tridax procumbens و Zingiber officinalis را در برابر باکتری بیماریزای Vibrio harveyi جداشده از ماهی گروپر - E. tauvina - به کار بردند. عصاره برگرفته از پترولیوم اتر مؤثرترین بازدارندگی را دارا بود.
داروهای گیاهی به عنوان مواد ضد ویروس
عصاره اتانولی آمیخته با پلی وینیل پیرولیدون1 به میگوی ببری سیاه خورانده شد تا آنها را نسبت به ویروس سرزرد مقاوم سازد . - 1996b Direkbusarakom - با تزریق این عصاره آمیخته 10 - میلیگرم - به همراه ویروس مذکور به میگوها، ویروس را غیرفعال کرد و بیماریزایی آن را از بین برد. به همین ترتیب، عصارههای متانولی پنج گیاه دارویی مختلف از قبیل C. dactylon، A. به عنوان جیره برای میگوهای آلوده به ویروس عارضه لکه سفید انتخاب شدند. به علاوه، عملکرد بهتر فراسنجههای خونی، بیوشیمیایی و ایمنی در میگوهای تیمارشده با جیره حاوی محرکهای ایمنی یافت گردیدCitarasu - و همکاران، Micol
. - 2006 و همکاران - 2005 - توانستند در آزادماهی، رابدوویروس یعنی ویروس عفونت هموراژیک را از طریق عصاره گیاهی برگرفته از برگ درخت زیتون - Olea europaea - و ترکیب اصلی آن، اولروپین - Ole2 - مهار کنند. پس از تزریق توأم عصارههای متانولی گیاهان Aclypha indica، C. dactylon، P. kurooa، W. somnifera، و Z. officinalis و ویروس عارضه لکه سفید به همراه مخلوط انکوباته آنها، عارضه مذکور به طور مؤثری متوقف شد . - Yogeeswaran, 2007 - پس از 20 روز، %60 از میگوهایی که با گیاهان فوق تیمار شدند زنده ماندند در حالی که گروه شاهد ظرف 4 روز با مرگ و میر %100 از پای در آمدند.
گیاهان دارویی به عنوان مواد ضد قارچ
چندین ترکیب برگرفته از گیاهان مانند دیاتانول-آمید3 نارگیل، Azadirachta siamensis، و Melaleuca alterniflora به تنهایی و نیز با ترکیبی از یک قارچکش ساختگی، از نظر فعالیت قارچکشی در برابر ریسه قارچ بیماریزای اوومیست، Aphanomyces invadansدر ماهیان در آزمایشگاه امتحان شدند. فعالیت زئوسپور در مدت یک ساعت تماس با 2/5 ppm دی اتانول-آمید نارگیل 1/25 ppm
پروپولیس 0/5 ppm + عصاره دانه 20 ppm+ OP10 0/01 ppm + - A. siamensis - NEEM روغن درخت چای - M. - alternifloria و 25 ppm دلیمونین 0/05 ppm + ای-زد-مالس4 - تجارتی - از بین رفت. همینطور، ماهی قزلآلای رنگینکمان Oncorhynchus mykiss که در معرض 25 ppm پروپولیس OP10 1 ppm +، 10 ppm عصاره دانه + NEEM و 10 ppm دلیمونینOP10 0/01 ppm + قرار گرفت متحمل هیچ مرگ و میر و نیز تغییرات رفتاری آشکاری نشد Campbell - و همکاران . - 2001 Rhazya strcta
یک بوته درختچهای5 کوچک است که دارای تأثیر ضد قارچی در برابر Trichophyton longifusis، A. flavus، Candida albicans و F. solani میباشد و عصارههای متانولی و کلروفرمی آن اثرات ضدقارچی مؤثری بر علیه قارچهای بیماریزای آزموده داشت Khan - و همکاران . - 2004 عصاره برگ بادام هندی T. catappa توانست عفونت قارچی را در تخمهای تیلاپیا کم کندChitmanat - و همکاران، . - 2005 قارچ بیماریزای Aphanomyces invadans با آمیختهای از ترکیبات گیاهی azadirachtin ,camphor وcurcumin در غلظتهای کم 100 - و - ppm 300 مورد آزمایش قرار گرفت و در کمترین غلظت - ppm 100 - نیز بازدارندگی رشد قارچ مشاهده شد. تزریق عضلانی - ppm 100 - آمیخته این سه گیاه به ماهی Cirrhina mrigala آلوده به قارچ مذکور با بالابردن پاسخ ایمنی، درصد مرگ و میر را به طور متفاوت با گروه تیمارنشده کاهش داد Harikrishnan - و همکاران . - 2009 اخیراً فعالیت ضد قارچی عصاره آبی گیاه گزنه - Urtica dioica - در برابر قارچ Saprolegnia parasitica با غلظت 250 میلیگرم بر لیتر گزارش گردید - فیروزبخش و همکاران، . - 1394
داروهای گیاهی به عنوان مواد ضد استرس
