بخشی از مقاله
چکیده
سیلاژ ماهی - - fish silage به عنوان یک ماده غذایی جدید در تغذیه دام و آبزیان به کار برده می شود.امروزه کاهش ضایعات یکی از مهمترین مباحث موجود در بخش کشاورزی و نیز شیلات می باشد . برای کاهش ضایعات ناشی از فرآوری ماهی ها می بایست به دنبال روشهایی برای ایجاد ارزش افزوده در بخش صنعت بود.از آنجائیکه بیشترین میزان ماهیان صید شده برای مصارف غذای انسان مورد استفاده قرار می گیرند،دسترسی به آبزیان به منظور تهیه پودر ماهی محدود خواهد شد.
از طرفی مزارع پرورش آبزیان در دنیا مصرف کننده حدود نیمی از پودر ماهی تولیدی می باشند که با توجه به عدم دسترسی به منابع پروتئینی جایگزین،ایجاد ارزش افزوده برای ضایعات حاصل از فرآوری ماهیان به ویژه ماهیان با ارزشی همچون تون ماهیان از اهمیت ویژه ای برخوردار است .تولید سیلاژ یکی از روشهای مناسب برای ایجاد ارزش افزوده است.سیلاژ اغلب از امعاء و احشا ماهی تهیه می شود اما استفاده از ماهیان چرب نیز به عنوان ماده خام مد نظر می باشد.ایده تولید سیلاژ ماهی ، ایده جدیدی نیست .اولین کاری که در این رابطه انجام شد در سوئد در سال 1930 میلادی بوده است و تولید تجاری آن در حدود 10سال بعد در دانمارک شروع شد. در حال حاضر تولید سیلاژ در شکل تجاری آن تنها در کشورهای دانمارک ، لهستان و نروژ صورت می پذیرد.
مقدمه
سیلاژ مایعی است که از ماهی کامل و یا قطعات ماهی تحت تاثیر یکسری اعمال شیمیایی توسط آنزیمهایی در ماهی و در حضور اسید افزوده شده حاصل می شود. آنزیم ها پروتئین های ماهی را به اجزاء حل شدنی کوچک تر تقسیم می کنند و اسید به عنوان کاتالیزور باعث افزایش سرعت عمل آنزیم ها می شود ضمن اینکه از فساد باکتریایی جلوگیری می نماید. سیلاژ تهیه شده از امعاء و احشاء ماهیان غیر چرب، حاوی روغن زیادی نمی باشد اما در صورتیکه سیلاژ از ماهیان چربی نظیر شاه ماهی - Herring - تهیه شود لازم است که روغن آن طی مراحلی استخراج شود.روش های دیگری نیز برای تهیه مایع از پروتئین ماهی وجود دارند به عنوان مثال با اضافه نمودن آنزیم ها یا باکتری ها.
مواد و روش
سیلاژ ماهی یک مایع است که از یک ماهی کامل، ماهی خرد شده یا آرد ماهی در طول یک سری از فعل و انفعالات شیمیایی توسط آنزیم های ماهی و در حضور یک اسید اضافه شده به آن و یا یک کربوهیدرات قابل تخمیر به دست می آید.آنزیم باعث شکستن پروتئین ماهی به واحدهای محلول کوچکتر شده، اسید اضافه شده به عنوان یک کاتالیزور، عمل آنزیم را افزایش می دهد و همچنین از فساد باکتریایی جلوگیری می کند. کربوهیدرات تخمیری تامین انرژی مورد نیاز برای رشد باکتری های اسید لاکتیک به منظور جلوگیری از فساد باکتریایی را بعهده دارند.
در ابتدا ماده خام قطعه قطعه می شود. برای تهیه قطعات کوچک مناسب از آسیاب یا گوشت چرخ کن که در آن صفحه ای با سوراخ هایی به قطر 10 میلی متر تعبیه شده است استفاده می شود. بلافاصله پس از خرد کردن ، اسید به آن افزوده می شود. بسیار مهم است که عمل مخلوط شدن بطور کامل انجام پذیرد بطوریکه تمام ماهی در تماس با اسید قرار گیرد زیرا قسمت هایی که در تماس با اسید قرار نگیرند فاسد می شوند. درجه اسیدتیه مخلوط باید PH برابر با 4 یا کمتر داشته باشد تا بتواند از عمل باکتری ها جلوگیری نماید. پس از اختلاط اسید و ماهی، روند تولید سیلاژ به طور طبیعی آغاز می شود اما بهتر است گه گاه مخلوط هم زده شود تا یکنواختی آن حفظ شود.
تانک هایی که در عمل تولید مورد استفاده قرار می گیرند به شرط مقاوم بودن در برابر اسید می توانند به هر شکل و اندازه ای باشند. بعضی از ظروف استیل که در تهیه و یا حمل سیلاژ از آن ها استفاده می شود می بایست بالایه ای از پلی اتیلن پوشانده شوند تا از زنگ زدگی آنها ممانعت به عمل آید.تانک هایی که با قیرهای معدنی - قیرطبیعی - پوشیده شده اند برای نگهداری مقادیر زیاد سیلاژ مناسب هستند.
اندازه و تعداد تانک های مورد استفاده به مقدار و نوع مواد خام مصرفی بستگی دارند. میزان تبدیل پروتئین به مایع به نوع ماده خام اولیه، تازگی آن و درجه حرارت مراحل تولید بستگی دارد.اکثر گونه ها می توانند در تولید سیلاژ مورد استفاده قرار گیرند اما ماهیان چرب سریعتر از امعاء و احشاء ماهیان سفید به مایع تبدیل می شوند به ویژه هر چقدر که ماهی تازه تر باشد عمل تبدیل به مایع با سرعت بیشتری صورت می پذیرد.
در تولید سیلاژ ، سیستم کار باید به گونه ای باشد که ماده خام بلافاصله پس از دریافت خرد و با اسید مخلوط شود بدین ترتیب با توجه به تازگی ماهی عمل تبدیل با سرعت بیشتری انجام می شود . ماندگی ماهی باعث کندی عمل خواهد شد. گرما نیز عامل موثری در سرعت بخشیدن به عمل تبدیل است . تهیه سیلاژ از امعاء و احشاء ماهی سفید تازه در دمای 20 درجه سانتی گراد حدود 2 روز طول می کشد اما در دمای 10 درجه سانتی گراد، 5 -10 روز زمان لازم است و به همین ترتیب هر چه درجه حرارت کمتر باشد مدت زمان بیشتری لازم است. بنابراین در زمستان لازم است که به مخلوط گرما داده شود و یا تا زمانیکه مایع به دست آید در محیط گرم نگاه داشته شود.
همچنین باید توجه داشت قطعاتی از ماهی که در تماس با اسید قرار نگرفته اند پوشیده شوند و از تماس با مگس حفظ شوند و در هنگامیکه اسید به ماهی افزوده می شود مگس ها نباید جذب مخلوط شوند. پس از اینکه سیلاژ تهیه شد همانند سایر مایعات بسته بندی می شود و توسط محفظه ها و کانتینرهای مخصوص حمل و نقل خواهد شد. گاهی اوقات سیلاژ را با غلات مخلوط می کنند تا محصولی نیمه خشک به دست آید.
سیلاژی که از امعاء و احشا ماهی سفید تهیه می شود به هنگام خروج از تانکی که در آن تولید شده باید هم زده شود تا یک نواخت باشد در غیر اینصورت بعد از مدتی لایه ای مملو از استخوان که تمایل به ته نشین شدن در کف تانک دارد، تشکیل خواهد شد. اما سیلاژی که از ماهیان چرب تهیه می شوند، یکنواخت تر هستند و حتی بعد از نگهداری طولانی مدت به میزان بسیار کمی دو فاز می شوند اما باید توجه داشت که روغن موجود در آن به سرعت خراب می شود. در شرایطی که لازم باشد تا روغن جدا و برای مقاصد دیگر مورد استفاده قرار گیرد این عمل را با استفاده از گرما و سانتریفوژ انجام می دهند . همچنین به منظور کاهش حجم می توان سیلاژ ماهی را تغلیظ نمود،البته این عمل هنوز در مراحل آزمایشگاهی قرار دارد و می بایست تحقیقات بیشتری در 6 آن افزودن آهک به تانک حاوی سیلاژ می باشد به این ترتیب اسید خنثی می شود.
اما اسیدفرمیک که یک اسید آلی می باشد با اینکه نسبت به اسیدکلریدریک واسیدسولفوریک گرانتر است ولی دیگر مرحله خنثی سازی ندارد چون که pH سیلاژ را کمتر اسیدی می نماید. مزایا و معایب تولید سیلاژ: یکی از مهم ترین مزیت های تولید سیلاژ، استفاده از امعاء و احشا ماهی ها و نیز سایر ضایعات ماهی به ویژه در مناطقی است که فاقد کارخانه تولید آرد ماهی می باشند. بنابراین ایجاد کارخانه های تولید سیلاژ می تواند باعث ایجاد ارزش افزوده و کاهش ضایعات شود. به طور خلاصه مزایا و معایب تولید سیلاژ به جای تولید آرد ماهی به شرح ذیل می باشد:
مزایا:
-1 مزیت اصلی سیلاژ، وجود مقادیر زیاد پروتئین و اسیدهای آمینه ضروری مانند لیزین است به همین دلیل از افزودنی های گران قیمت به خوراک طیور و آبزیان می باشد.
-2 هزینههای تولید آرد ماهی نسبتاً بالاست درحالیکه هزینه ماشین آلات و تجهیزات مربوط به تولیدسیلاژ نسبتاً پایین است .
-3 در تولید آرد ماهی به مهندسین و نیروی کار متخصص نیاز است در صورتیکه در تولید سیلاژ از کارگران غیر ماهر هم می توان استفاده نمود.
-4 در هنگام تولید آرد ماهی بوی نامطبوعی حاصل می شود که از لحاظ زیستی مشکل زا است مگر در مواردی که از تجهیزات ویژه ای در کارخانه استفاده شود اما در هنگام تهیه سیلاژ هیچ بوی بدی به مشام نمی رسد.
-5 همانطور که قبلاً نیز اشاره شد تولید سیلاژ در شکل تجاری آن، تنها در کشورهای دانمارک ،لهستان و نروژ صورت می پذیرد بنابراین ایجاد صنایع مرتبط می تواند ارزآور و اشتغالزا باشد.
معایب :
-1 حمل و نقل آرد ماهی آسان تر از حمل و نقل سیلاژ است. زیرا اولی به شکل پودری است که حجم کمی را اشتغال می کند اما سیلاژ به شکل مایع است و در حدود 4 تا 5 برابر حجم بیشتری را اشغال می نماید . بنابراین هزینه های مربوط به حمل و نقل آن بسیار گران تر تمام می شود.
-2 بازاریابی آرد ماهی بسیار آسان تر است. زیرا محصولی است که به خوبی شناخته شده است اما بازار، شناخت بسیار کمتری درخصوص سیلاژ دارد. تولید سیلاژ گاهی اوقات به عنوان یک محصول اولیه در جهت تولید آرد ماهی صورت می پذیرد. البته در صورت وجود مداوم و کافی از مواد اولیه قبل از اقدام به یک سرمایه گذاری بزرگ بسیار کارآمد است.
نتایج و بحث
مقدار pH بین 3,5 و 4,5 .سیلاژ اسید می تواند رضایت بخش باشد و Vidotti و همکاران 2002 و تولدو و همکاران - 2007 - گزارش داد که مقدار pH سیلاژ اسید <4.5 نشان دهنده سیلاژ با کیفیت خوب است.سیلاژ تهیه در طول مطالعات 0,65 5,16 رطوبت، پروتئین - 32.220,17 ، 0.14 - 9.56 چربی و 0,32 6,50 درصد خاکستر داشت. رشد و FCR شاخص های قابل قبول غذا در آزمایش های تغذیه ماهی می باشد .داده های مربوط به رشد ماهی تغذیه شده با 100 ، 75 و 50 سیلاژ و کنترل رژیم غذایی، یعنی، افزایش وزن، افزایش طول، FCR، SGRو بقا ، نشان دهنده که استفاده از سیلاژ در آبزیان موثر است.
