مقاله دانشگاه نسل سوم : کارآفرین و ثروت آفرین چرا و چگونه؟

بخشی از مقاله

چکیده

آموزش عالی طی دهه های اخیر متناسب با تغییرات و تحولات اجتماعی و اقتصادی محیط پیرامون خود، دستخوش دگرگونیهای بنیادینی شده است. در دنیای رقابتی امروز و مبتنی بر دانائی، توجه به کارآفرینی یکی از دغدغه های مهم نهادها و مراکز مختلف از جمله دانشگاهها در سراسر دنیا است. نقش دانشگاه ها با توجه به مسئولیتهای جدید در قبال جامعه درحال تغییر مانند اقتصاد ملی، توسعه اجتماعی، کاهش منابع مالی عمومی و بازار آموزشی دگرگون شده است ببدیهی است دانشگاه ها و نظام آموزشی عالی به منظور همسویی هر چه بیشتر با فرایند توسعه ی اقتصادی بومی، منطقه ای و بینالمللی به تغییر نقش سنتی خود که صرفاً تولید دانش میباشد به سوی دانشگاه های کارآفرین که افزون بر تولید دانش و خلق ایده ها، آنها را به عمل هم تبدیل میکنند، حرکت کنند. در واقع کارآفرین شدن دانشگاه ها دومین انقلاب در ماموریت دانشگاه ها به شمار میرود.

دانشگاههای دارای نوآوری فنآورانه، تجاری کننده تکنولوژی دانشگاهی، و خالق اشتغال مولد برای فارغ التحصیلان خود و جامعه را نسل سوم نام نهاده اند. دانشگاههای نسل سوم، کارآفرین، ارزش آفرین و ثروت آفرینند. لذا در سالهای اخیر، باز تعریف دانشگاه، تحت عنوان »دانشگاه کارآفرین« با جایگاه و نقشی متفاوت از دانشگاه سنتی، تحولات زیادی را در بخش صنعت و دیگر بخشها به وجود آورده است با این اوصاف هدف از پژوهش حاضر شناخت دانشگاه کارآفرین میباشد بدین منظور در این پژوهش پس از بیان یک مقدمه کوتاه به بررسی مفهوم دانشگاه کارآفرین و ثروت آفرین، تاریخچه دانشگاه های کارآفرین در جهان و ایران، ضرورت ایجاد دانشگاه کارآفرین، ویژگی دانشگاه کارآفرین، حوزه های فعالیت دانشگاه کارآفرین، پیشنهادها و راهکارهای توسعه دانشگاه های کارآفرین، نمونه ایی از چند دانشگاه کارآفرین و نتیجه گیری پرداخته شده است.

مقدمه

در دنیایی که جهانی شدن نقش مهمی را در فرایند و تغییرات اجتماعی و اقتصادی بازی میکند، نقش دانشگاهها با توجه به مسئولیتهای جدید در قبال جامعه درحال تغییر مانند اقتصاد ملی، توسعه اجتماعی، کاهش منابع مالی عمومی و بازار آموزشی دگرگون شده است . - Guerrero, etal,2006 - با این اوصاف در جهان امروز سازمانها، دانشگاهها و کشورهایی موفق هستند که قادر به بهره گیری بیشتر از اطلاعات و دانش باشند. در سالهای اخیر، باز تعریف دانشگاه، تحت عنوان »دانشگاه کارآفرین« با جایگاه و نقشی متفاوت از دانشگاه سنتی، تحولات زیادی را در بخش صنعت و دیگر بخشها به وجود آورده است - شفیع زاده، . - 1386 آموزش عالی طی دهه های اخیر متناسب با تغییرات و تحولات اجتماعی و اقتصادی محیط پیرامون خود، دستخوش دگرگونیهای بنیادینی شده است.

گر چه هر یک از این تغییر و تحولات خواستگاه ها و آثار متفاوتی داشته اند، لیکن در جمع بندی کلی میتوان گفت دانشگاه ها ضمن حفظ جایگاه و قداست سنتی خود با چالشهای مالی، ساختاری و مدیریتی بنیادینی رو به رو بوده اند که آنها را به واکنشهای خواسته و ناخواسته ناگزیر ساخته است. برآیند کلی این فشارها، دانشگاهها را به سمت خودگردانی، نوآوری، تنوع گرایی، پاسخگویی، نتیجه گرایی و .... سوق داده است.

صاحب نظران و اندیشمندان آموزش عالی بر این نکته تاکید دارند که دانشگاهها از طریق توجه جدی به مفهوم کارآفرینی میتوانند تا حدود زیادی به چالشها و فشارهای فوق پاسخی مناسب و شایسته دهند - تقی پور و حسن مرادی، . - 1385 از اینرو در دنیای رقابتی امروز و مبتنی بر دانائی، توجه به کارآفرینی یکی از دغدغه های مهم نهادها و مراکز مختلف ازجمله دانشگاه ها در سراسر دنیا است. بطوریکه با تغییر و تحول در قوانین و مقررات و نیازهای بازار کار با هدف دستیابی به اقتصاد پیشرفته، نظامهای آموزش عالی نیز تلاش کردند با ایجاد تغییراتی در برنامه های خود، با توسعه ی اقتصادی و بازار کار هماهنگ شوند و با اجرای طرح کارآفرینی در دانشگاهها، دانشجویانی تربیت نمایند که قادر باشند پس از دانش آموختگی، شغل جدیدی همراه با نوآوری و خلاقیت ایجاد کنند.

این تحولات مقدمه شکل گیری محتوایی دانشگاه های آینده در جهان، تحت عنوان دانشگاه کارآفرین شده است - شاهوردیان،. - 1389 بدیهی است دانشگاهها و نظام آموزشی عالی به منظور همسویی هر چه بیشتر با فرایند توسعه ی اقتصادی بومی، منطقه ای و بین المللی به تغییر نقش سنتی خود که صرفاً تولید دانش میباشد به سوی دانشگاه های کارآفرین که افزون بر تولید دانش و خلق ایده ها، آنها را به عمل هم تبدیل میکنند، حرکت کنند .

- Mian, 2006 - دانشگاه کارآفرینی نقش مهمی در تولید دانش و هم در توسعه مؤسسات کسب و کار دارد - . - Guerrero &Urbano,2010 دانشگاههای صرفا" آموزش محور را نسل اول، صرفا" پژوهش محور را نسل دوم، و دانشگاههای دارای نوآوری فنآورانه، تجاری کننده تکنولوژی دانشگاهی، و خالق اشتغال مولد برای فارغ التحصیلان خود و جامعه را نسل سوم نام نهاده اند.  دانشگاههای نسل سوم، کارآفرین، ارزش آفرین و ثروت آفرینند - اقاجانی، - 1392 در واقع کارآفرین شدن دانشگاهها دومین انقلاب در ماموریت دانشگاهها به شمار میرود - یدالهی به نقل از مقدسی و همکاران، . - 1394 با این اوصاف هدف از انجام پژوهش حاضر شناخت دانشگاه کارآفرین میباشد.

مفهوم دانشگاه کارآفرین و ثروت آفرین

دانشگاه کارآ فرین مکانی است که مشاغل جدید در آن خلق میشوند. این مراکز از افراد کار آفرین حمایت میکند. این حمایت شامل حمایتهای آموزشی، مالی و بازاریابی است .در نتیجه کارآفرینان امکان دسترسی به کتابخانه ها، آزمایشگاه ها و ... را پیدا میکنند. در چنین دانشگاه هایی برای سرمایه گذاران امکاناتی فراهم میشود تا مراکز جدید کسب و کار را فراهم آورند. همچنین با آنها همکاری میشود تا مشکلات آنها را پیش بینی کرده و از فرصتهای به دست آمده استفاده کنند و بدین ترتیب تجربه ای ارزشمند در حیطه مالی و بازاریابی کسب کنند. شرکتهای صنعتی که با یک دانشگاه کارآفرین در ارتباط باشند از مزایای فناوری آن نیز بهره می جویند.

به این جهت فرآیندهای علمی و صنعتی دانشگاهها باید تکمیل شده و ایجاد شرکتها از دل پژوهشهای دانشگاهی رخ میدهد. در این مجموعه ها دانشجویان باید مجموعهای از دانش و مدیریت کارآفرین را تواماً آموخته و با امکانات لازمی که دانشگاه در اختیار آنها قرار میدهد، شروع به فعالیت در عرصه صنعت نمایند یونسکو در چشم انداز جهانی آموزش عالی ،دانشگاه های نوین را اینگونه توصیف کرده است: جایگاهی که در آن، مهارت های کارآفرینی در آموزش عالی به منظور تسهیل قابلیت های فارغ التحصیلان و جهت تبدیل شدن به ایجاد کنندگان کار و اشتغال، توسعه می یابد دانشگاه. کارآفرین اصولاً به مفهوم داشتن کنش کارآفرینانه در راهبردها، ساختارها و عملکردهای دانشگاه میباشد دانشگاه کارآفرین، علاوه بر آموزش مطالب نظری و تئوری، مهارتهای شغلی رشته تحصیلی مورد نظر و مهارت های مدیریتی، بهره گیری از فرصتها و نوآوری را به دانشجویان آموزش می دهد، واقعیت ها و الزامات بازار کار را به آنان میشناساند، از ایده های جدید و خلاق استقبال می کند و روحیه کارآفرینی را در بین دانشجویان توسعه می دهد.

دانش آموختگان دانشگاههای نسل سوم، پس از فارغ التحصیلی منتظر کار نمی مانند یا به جستجوی کار نمی پردازند بلکه کارآفرین خواهند بود. دانشگاه کارآفرین دانشگاهی است که ارائه کننده فرصتها، تجربیات و فرهنگ لازم برای هدایت کردن و تشویق کردن دانشجویان و فارغ التحصیلان به سمت کارآفرینی میباشد - دانشگاه فردوسی مشهد، . - 1393 منظور از ثروت فقط ثروت اقتصادی و مادی نیست. ثروت چیزی بیشتر از پول است و می تواند ثروت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مانند: ارتقای دانش، سرمایه فکری، استفاده موثر از منابع، حفظ منابع طبیعی و سایر عوامل موثر در ارتقای استاندارد و کیفیت زندگی را شامل شود.

امروزه بخش عظیمی از پیشرفت صنایع کشورها به خصوص در حوزه فنّاوریهای جدید مانند فنّاوری اطّلاعات، نانو فنّاوری و زیست فنّاوری مدیون تغییر چنین نگرشی نسبت به دانشگاه بوده است - اقاجانی،. - 1392 به صورت مختصر میتوان گفت به دانشگاهی، دانشگاه کارآفرین گفته میشود که کارآفرینی علمی در آن بتواند نیرویی برای رشد اقتصادی ایجاد کند و باعث رقابت در بازارهای جهانی شود - . - Guerrero and Urbano, 2010

تاریخچه دانشگاه های کارآفرین در جهان و ایران

در آمریکا، در دهه های60 و 70 میلای بیش از 140 دانشگاه کارآفرین ایجاد شده است و در دهه90 به500 دانشگاه کارآفرین رسید. در آسیا نیز دانشگاه های کارآفرین در کشورهای هند، فیلیپین و مالزی ایجاد شد. دانشگاه MIT ، به عنوان یکی از مطرح ترین دانشگاه های نسل سوم در جهان، مرکزی برای آموزش و ارتقای کارآفرینی بین دانشجویان و اساتید با هدف تربیت مدیرانی است که موجب موفقیت شرکتهای دانش بنیان شوند، تاسیس کرده است.

مدیران MIT، بر این باورند که صرفا کافی نیست یک کالا، ایده و فناوری جدید اختراع شود، بلکه معیار موفقیت، تجاری سازی آن نوآوری می باشد - دانشگاه فردوسی مشهد،. - 1393 در بیشتر کشورهای اروپایی مراکز مطالعات و تحقیقات کارآفرینی تشکیل شده است. در کشور انگلیس، مراکز کارآفرینی از ابتدای دهه 70 شکل گرفتند. امروز اصلیترین مرکز تحقیقاتی کارآفرینی در دانشگاه دورهام تشکیل شده و دروس دوره های کارآفرینی را در سه رشته کارشناسی ارشد اجرا میکند. در آسیا، نیز دانشگاههای کارآفرین در کشورهای هند و فیلیپین در سال 1974 تشکیل شد و کشور مالزی نیز دو دوره گسترده کارآفرینی را در سطح ملی اجرا کرد. سنگاپور نیز به این موضوع توجه کرده است.

در ایران تا شروع برنامه سوم توسعه توجهی به کارآفرینی نشده است. اما در دهه 1380،کارآفرینی مورد توجه قرار گرفته است و آئین نامه طرح توسعه ی کارآفرینی در دانشگاههای کشور تهیه و برای اجرا به دانشگاهها ابلاغ شد .ایجاد دانشکده های کارآفرینی و لحاظ کردن درس کارآفرینی در همه رشته ها ازجمله مفاد مهم این ابلاغیه است .تشکیل دانشکده کارآفرینی در سال 1382 ازجمله آن است - شاهوردیان،. - 1389

ضرورت ایجاد دانشگاه کارآفرین

اتخاذ رهیافت مبتنی بر توسعه ی کمی و کیفی برنامه های درسی از یک طرف و اجتناب ناپذیری دانشگاهها در این مسیر نظیر ناتوانی دانشگاهها در پاسخگویی به تقاضای اجتماعی روزافزون، مشکلات دانشگاهها در تأمین منابع مالی لازم، تغییرات اساسی در مفاهیم کار، کالا، بازار و درآمد، گسترش مفهوم پاسخگویی در سازمانهای تولیدی و خدماتی و الزام دانشگاه به پاسخگویی در قبال جامعه، ظهور مراکز علمی رسمی و غیررسمی به عنوان رقبای قدرتمند دانشگاهها در تربیت و آموزش نیروهای انسانی از طرف دیگر موجب گردید که رویکرد نوینی تحت عنوان دانشگاه کارآفرین و موضوع آموزش کارآفرینی در دانشگاه، مورد توجه قرار گیرد - شاهوردیان،. - 1389

ویژگی دانشگاه کارآفرین

دانشگاه کارآفرین، بر چهار ستون استوار است - صفری و همکاران، : - 1392

1.    رهبری دانشگاهی؛ که قادر است یک افق بلندمدت - استراتژیک - را فرموله و اجرا نماید؛

2.    کنترل قانونی برمنابع دانشگاه؛ شامل اموال فیزیکی همچون ساختمانها و اموال غیر فیزیکی مانند حقوق معنوی نتایج تحقیقات؛

3.    ظرفیت سازمانی برای انتقال فنآوری از طریق اعطای حق امتیاز اختراع، اعطای پروانه استفاده ومراکزرشد؛

4.    اخلاق کارآفرینی میان مدیران، اساتید ودانشجویان

ویلی روپکه - 1998 - سه عامل را به عنوان ویژگیهای دانشگاه کارآفرین در نظر میگیرد: داشتن شیوه ی مدیریت کارآفرینانه، اعضای کارآفرین و تبادلات کارآفرینانه . در مقابل کلارک - 1998 - بعد از مطالعه ی طولی بعضی از دانشگاههای اروپایی 5 عامل را به عنوان ویژگیهای دانشگاه های کارآفرینانه درنظر گرفته که عبارتند از مرکز فرماندهی قوی، توسعه ی گسترده، بودجه ی متنوع، تحرک دانشگاهی و یک فرهنگ یکپارچه ی کارآفرینانه - کردنائیج و همکاران،. - 1391 در واقع ظهور دانشگاه های کارآفرین، دانشگاه های فاصله گرفته از جامعه و صنعت را به دانشگاه هایی تبدیل کرده است که در ارتباط با صنعت و جامعه هستند. دانشگاه کارآفرین، باید دانش تولید شده خود را از طریق تجاری سازی برای استفاده و کاربرد به بخش های اقتصادی و صنعتی جامعه تزریق می کند. تعادل بین آموزش، تحقیقات و خدمات در یک دانشگاه کارآفرین سه مشخصه اولیه دارد :

الف - پذیرش وحمایت فعالیت های کارآفرینانه به صورت سیستماتیک

ب - مکانیزم های مشترک - یک دفتر موفق و پاسخ گوی انتقال فن آوری -

ج - حمایت های مالی مستقیم از طرف صنعت.