بخشی از مقاله
چکیده
دانشگاهها بهطور فزایندهای در سراسر جهان در حال تغییر از نقشهای سنتی خویش به عنوان ارائه دهندگان آموزش و تولید کنندگان علم، به سوی مدلی از دانشگاههای پیچیدهی کارآفرین هستند که نقشِ جدیدی از فعالیتهای تجاریسازی علم و کمک فعالانه به توسعهی اقتصاد محلی و منطقهای را به نقشهای پیشین دانشگاه افزوده است. در نتیجه، دانشگاهها به یکی از مهمترین مؤلفههای نظامهایِ ملیِ نوآوری تبدیل شدهاند.
این در حالی است که دانشگاههای ایران در گامهای اولیه خویش برای تبدیل شدن به چنین دانشگاههایی هستند و در این راستا با مشکلات و چالشهای فراوانی مواجهاند. برای فائق آمدن بر چالشهای پیشروی دانشگاهها به منظور نیل به سوی دانشگاه کارآفرین، ضرورت دارد که استلزامات و عاملهای موثر بر این امر شناسایی گردد تا بتوان با سرعت و اثربخشی بالاتری به چنین هدفی نایل شد. لذا، این پژوهش با بهرهگیری از منابع متعدد دانشگاهی و انتشارات علمی و دقت در این امر که دانشگاه کارآفرین مقدمهای برای دستیابی به دانشگاه پایدار است، تلاش کرد که با تاکید بر استلزامات نیل به سوی دانشگاه پایدار، به تبیین عاملهای اثرگذار بر نهادینهسازی کارآفرینی در ساختارهای دانشگاهی بپردازد.
مقدمه
دانشگاهها بهطور فزایندهای در سراسر جهان در حال تغییر از نقشهای سنتی خویش به عنوان ارائه دهندگان آموزش و تولید کنندگان علم، به سوی مدلی از دانشگاههای پیچیدهی کارآفرین هستند که نقشِ جدیدی از فعالیتهای تجاریسازی علم و کمک فعالانه به توسعهی اقتصاد محلی و منطقهای را به نقشهای پیشین دانشگاه افزوده است. دانشگاه کارآفرین دانشگاهی است که دارای خصیصههای خاص خود است. برخی از این ویژگیها عبارتند از: جدایی مدیریت از حکمرانی - 24 - ، انجام فعالیتهای جدید برای توسعهی فرهنگ کارآفرینی در همه سطوح - 17 - ، توسعهی اقتصادی از طریق ایجاد سازکارهای جدید - 9 - ، و تجاریسازی پژوهش. با بهکارگیری این ویژگیها، دانشگاهها قادر به شناخت و ایجاد فرصتهای جدید برای انجام کارهای گروهی و پاسخگویی به چالشها خواهند بود .
- 14 - افزون بر این، این امر میتواند موجب تغییر پایدار در ویژگیهای سازمانی به منظور تعهد بیشتر در قبال آینده شود . - 10 - بهطور کلی، چنین دانشگاههایی فرصتها و زمینههای لازم را برای دانشجویان و اعضای هیأت علمی خود به منظور توسعه و ایجاد فعالیتهای کارآفرینی فراهم میکنند. علیرغم اهمیت بسیار بالای دانشگاههای کارآفرینی در ایجا اشتغال پایدار و حرکت رو به جلو اقتصادی جامعه، دانشگاههای ایران در گامهای اولیه خویش برای تبدیل شدن به چنین دانشگاههایی هستند و در این راستا با مشکلات و چالشهای فراوانی مواجهاند.
برای فائق آمدن بر چالشهای پیشروی دانشگاهها به منظور نیل به سوی دانشگاه کارآفرین، ضرورت دارد که استلزامات و عاملهای موثر بر این امر شناسایی گردد تا بتوان با سرعت و اثربخشی بالاتری به چنین هدفی نایل شد. لذا، این پژوهش با بهرهگیری از منابع متعدد دانشگاهی و انتشارات علمی و دقت در این امر که دانشگاه کارآفرین مقدمهای برای دستیابی به دانشگاه پایدار است، تلاش کرد که با تاکید بر استلزامات نیل به سوی دانشگاه پایدار، به تبیین عاملهای اثرگذار بر نهادینهسازی کارآفرینی در ساختارهای دانشگاهی بپردازد.
عاملهای موثر بر اجرای پایداری در دانشگاههای کارآفرین
در زمینه عاملهای مؤثر بر اجرای پایداری در نظام آموزش عالی پژوهشهای چندی صورت گرفته است. بهطور کلی این پژوهشها بر مواردی همچون: اندازه مؤسسه، رهبری دانشگاه در جهت پایداری، فرهنگ سازمانی، همکاری، تعهد دانشگاهیان، و دانش و جهانبینی افراد تأکید کردهاند. در ادامه نحوهی اثرگذاری هر یک از این عاملها در دو بخش عاملیهای درونی و عاملهای بیرونی مورد بررسی قرار میگیرد. عاملهای درونی اندازه مؤسسه: اندازه سازمان اغلب برای توضیح اینکه سازمانها تا چه میزان برای افزایش تعهد خود به افزایش پایداری تحت فشار هستند، مورد استفاده قرار میگیرد .
- 8 - پژوهشهای بسیاری بهطور عملی رابطه مثبت و معنیدار بین اندازه سازمان و اجرای فعالیّتهای پایداری را نشان دادهاند . - 11 - این رابطه در محیط دانشگاهی نیز به وسیله پژوهشهای الشویخات و ابوبکر - 1 - تأیید شده است. دلایلی که میتوان برای این امر بیان کرد این است که سازمانهای بزرگتر دارای قدرت زیادی در جامعه هستند و بر این مبنا قابلیت رویت و مشاهدهپذیری آنها در انظار عمومی بیشتر است . - 23 - بر پایهی بحثهای مطرح شده در بالا میتوان بیان کرد که دانشگاههای بزرگتر در مقایسه با دانشگاههای وچکتر فعالیّتهای پایداری را بیشتر اجرا میکنند.
رهبری دانشگاه در پایداری: رهبری دانشگاه در جهت پایداری دلیل روشنی برای دانشگاهها در جهت دستیابی به پایداری از طریق فعالیّتهای حفاظتی به جای تخریبی، نظامهای طبیعی و آموزش به روشی که فعالیّتهای دانشگاه و دانشآموختگان را به سوی جامعهای پایدار هدایت کند، است . - 21 - دانشگاهها برای اینکه به عنوان رهبرانِ پایداری شناخته شوند باید فعالیّتهای پایداری را در استراتژیها، عملیات محیطهای دانشگاهی، و فعالیّتهای روزمره خویش ادغام کنند . - 6 - طبق نظر مکنمارا - 22 - ، در رتبهبندی موسسات از نظر کیفیت تدریس و پژوهش باید به آن دسته از موسسات که به صورت آنلاین اطّلاعات اجتماعی و زیستمحیطی را ارئه میدهند، توجّه داشت. بهطور ویژه، نویسندگان پیشنهاد دادهاند که بسیاری از دانشگاههای معتبر باید به رهبرانی قدرتمند برای تغییرات اجتماعی تبدیل شوند.
این بحثها ما را به این نتیجهگیری میرساند که دانشگاهایی که به انتشار گزارش پایداری خویش در وبسایتاشان مینمایند، احتمالا بیشتر در فعالیّتهای پایداری درگیر شدهاند. فرهنگ سازمانی: تأثیر فرهنگ سازمانی بر پایداری به وسیلهی تحقیقات چندی مورد توجّه قرار گرفته است. یافتههای حاصل از مصاحبه با کارکنان دانشگاه ساوتهمپتون1 نشان داده است که نگرش اعضای ارشد دانشگاه نسبت به پایداری میتواند بهطور گستردهای بر پویایی مؤسسه در جهت استفاده از ساختارها و کانالهای جدید برای دستیابی به پایداری اثرگذار باشد. بهطور تجربی، فرهنگ محیطهای دانشگاهی دارای تأثیر بسیار زیادی بر درگیر شدن دانشگاهها در فرایندهای پایداری است، با این وجود حرکت در جهت پایداری در دانشگاهها بسیار دشوار است . - 15 -
همکاری: به نظر میرسد همکاری به تقسیم کارها در محیط دانشگاه کمک میکند و به افراد اجازه میدهد که با همکاران جدیدی ملاقات کنند و با آنها به تبادل نظر بپردازد . - 15 - همچنین، استدلال شده است که رهیافتهای مشارکتی به عنوان جایگزینی مهم برای انتخاب کارشناسانی با توان خلاقیت بالاتر و تسهیم و توسعه ایدهها محسوب میشوند . - 4 - از سوی دیگر، همکاری علاوه بر توسعهی ایدها میتواند در حصول اطمینان از در نظر گرفته شدن دیدگاههای مردم و ایجاد یک دیدگاه مشترک در زمینه پایداری مؤثر باشد 20 - ، . - 13 بنابراین، فرایندهای مشارکتی باید به وسیله ایجاد گروههای جدید و یا کمیتههایی حمایت شوند که این حمایتها اغلب به وسیله گروههای کاری اتفاق میافتد و لزوما یک فرایند طبیعی نیست 20 - ، . - 18 هنگامی که نتیجه تغییرات پایداریمحور موجب ایجاد یک گروه میشود، آن گروهها اغلب به عنوان حامیان مشارکت عمل میکنند و به توسعه پایداری در محیطهای دانشگاهی کمکشایان توجّهی میکنند.
تعهد دانشگاهیان: ایدهی داشتن افراد متعهد تقریبا در تمام مطالعات مرتبط با پایداری مورد توجّه قرار گرفته است. این افراد اغلب نقطه ثقل تغییرات سازمانی برای دستیابی به پایداری با شرکت در برنامهها محسوب میشوند. در تأیید این امر جیمز و کارد - 16 - بیان میکنند که در هر محیط دانشگاهی افرادی همچون مدیران، اعضای هیأت علمی، دانشجویان و کارکنان به عنوان عاملان تغییر برای طرحهای پایداری عمل میکنند. به هر حال، افراد دانشگاهی میتوانند بر ساختارهای ایجاد شده در خارج از دانشگاه در زمینه پایداری با استفاده از شبکهها و ارتباطات شخصی اثرگذار باشند .
- 12 - علیرغم نقش مهم تعهد و علاقهی افراد دانشگاهی در دستیابی به پایداری، چالشهای فراوانی برای این افراد در راستای درگیر شدن در این فرایند وجود دارد. در واقع، درگیر شدن افراد دانشگاهی در فرایندهای پایداری نیازمند مقدار زیادی زمان، انرژی، تعهد فردی و محیطهای حمایتی دارد. دانش و جهانبینی افراد: موضوع دانش و جهانبینی افراد در بسیاری از مطالعات به عنوان عاملی بسیار قوی در راستای اجرای پایداری در دانشگاهها شناخته شده است.
این موضوع شامل دو جنبهی تعامل فکری با مسائل زیستمحیطی و بهطور گستردهتر پایداری، و جنبهی عقاید، جهانبینی و دیدگاههایی است که افراد در بخشهای مختلف سازمانی دارند و اینکه این دو جنبه چگونه بر فرایندهای تغییر در جهت پایداری اثرگذار است . - 15 - حقیقتی که در تعدادی از مطالعات بدان توجّه شده است این است که افرادی که آغازگر تغییر و یا قادر به ایجاد تغییر در جهت پایداری هستند، نسبت به مسائل زیستمحیطی از خود تعهد بیشتری نشان میدهند و آگاهی بیشتری نسبت به زمین، زندگی جوامع و ضرورت تلاش در جهت پایداری دارند 26 - ،25،20،16،4،. - 3 یک استادیار علوم شهری [...] با یک دستورالعمل برای شهردار بر حرکت در جهت دستیابی به محیطهای دانشگاهی سبز تأکید کرد. استدلال این دستوالعمل آن بود که جهان به سرعت در ساختارهای بنیادین خویش در حال تغییر است و پایداری بهطور فزایندهای تبدیل به یک نیاز فوری شده است.
