بخشی از مقاله
چکیده
عشق، مقولهای است که از سویی به عنوان یکی از مشخصههای دورهی نوجوانی و نیاز مخاطب، باید در ادبیات نوجوان به آن پرداخته شود و از سویی، به دلایل مختلف، نویسندگان ایرانی از نوشتن دربارهی آن برای مخاطب نوجوان، سرباز میزنند. فرهاد حسنزاده، نویسندهی شناختهشدهی کودک و نوجوان، این جسارت و توانایی را داشته است که در کنار دیگر دغدغههای نوجوانان، به این مقوله نیز توجه کند. رمان عقربهای کشتی بمبک ، روایت دوستی و ماجراجوییهای چند نوجوان است که قسمتی از آن به توصیف شکلگیری عشقی ساده بین دو نوجوان میپردازد. در این پژوهش، با توجه به اهمیت طرح موضوع عشق به جنس مخالف، در ادبیات نوجوان و تأثیری که پرداختن یا نپرداختن به آن، میتواند در جریان رشد و تربیت آنان داشته باشد، با رویکردی توصیفی-تحلیلی، جریان شکلگیری عشق در وجود قهرمان رمان و علل روانشناختی آن از دیدگاه فروید، بررسی شد. نتیجه اینکه خلو بهدلیل محرومیتهای دورهی کودکی، مرگ مادر، جستجوی جایگزینی برای او و همچنین قرار گرفتن در مرحلهی جنسی فروید، عاشق میشود و این عشق، اثرات مثبت و سازندهای بر شخصیت قهرمان نوجوان بهجا میگذارد و نویسنده بهخوبی توانسته است با کمک توصیف رفتار و محاورهی بین دو نوجوان، جریان شکلگیری عشق بیآلایش آنها و اثرات مثبتش را نشان دهد.
.1 درآمد
1؛.1 بیان مسئله
عشق، حالتی روحی است که دگرگونیهای عمیقی میتواند در شخصیت هر فرد پدید آورد و باعث شکوفایی یا انحطاط شخصیتی در یک فرد یا هر دو طرف شود. طرح عشق از دیرباز در ادبیات، دستمایهی نگارش آثار ماندگاری بوده است، چنانکه در ادبیات کهن، داستانهای عاشقانهی زیادی هست که تا امروز به حیات خویش ادامه دادهاند. از گذشتههای دور، نوجوانان نیز به رمانهای عاشقانه و درونمایههای رمانتیک-که البته بیشتر برای گروه سنی بزرگسال نوشته شده بودند- علاقهی خاصی نشان میدادهاند. محمدی و قایینی بر این باور هستند که این علاقه، نشانگر گرایشهای پنهان و آشکار جامعهی شهری به رهایی از قید و بندهای سنتی و آزادیهای بیشتر جنسی بوده است - محمدی و قایینی ج5، . - 160 :1390 فروید نیز دلیل موجهی برای این علاقه بیان میکند؛ از دیدگاه او، کودکان با پشت سر گذاشتن یک دورهی نهفته، در ابتدای نوجوانی وارد مرحلهی جنسی میشوند و علاقه به جنس مخالف، از مشخصههای این دوره است - شاملو،. - 39:1390 در تحلیل متنهای ادبی، عشق را میتوان از زوایای مختلف بررسی کرد؛ چنانکه در متنهای مختلف، از انواع عشق حقیقی و مجازی، عشق به خدا و معنویات، عشق به اشیاء، عشق به طبیعت، عشق به سرزمین، عشق به والدین و فرزندان سخنها گفته شده است. اما در این مقاله منظور از عشق، عشق به جنس مخالف است که در دیدگاه فروید به عنوان یکی از مشخصههای مرحلهی نوجوانی از آن صحبت شده است. متأسفانه این گونهی عشق، در ادبیات نوجوان-که مخاطب، تشنهی شناخت عشق و تجربهی آن است- به شکل تابو درآمده، کمتر نویسندگان ایرانی جسارت پرداختن به آن را دارند.
1؛.2 ضرورتهای پژوهش
از دیدگاه کارشناسان، داستانهای عاشقانهی مناسب نوجوانان، به دلایل مختلف، از اهمیت زیادی برخوردارند. شاهآبادی معتقد است که عشق به هر چیزی یا شخصی باعث میشود که از حوزهی خودخواهی صرف، خارج شویم و حصارهای وجود خودمان را آنقدر بزرگ کنیم که کسان دیگر یا چیزهای دیگر در آن جا بگیرند - شاهآبادی، نشست انجمن نویسندگان،. - 16: 1380 بنابراین طرح عشق در یک داستان مناسب نوجوان، میتواند هم نشان دهندهی رشد شخصیت ادبی درون داستان باشد و هم با آموزش غیرمستقیم و همذاتپنداری با آن شخصیت ادبی، باعث تربیت و رشد روانی شخصیت مخاطب نوجوان شود. شاهآبادی اهمیت پرداختن به مقولهی عشق در ادبیات نوجوانان را به شکل دو هشدار مطرح میکند: اول آنکه در ادبیات نوجوان، هیچ برنامهای برای نوجوانی که نیازهای جنسی دوران بلوغ را احساس میکند، تدارک دیده نشده است - همان . - 17: و دوم؛ »ما برای بچهها و نوجوانان، به تمام موضوعات میپردازیم، جز موضوع دوران بلوغ که همه با آن دست به گریبان هستند و اگر ما در ادبیات جای این را خالی بگذاریم، بسیار کسان دیگر و چیزهای دیگر میتوانند جایگزین آن شوند - «همان:. - 19
بهعبارتی نویسندهای که نیازهای مخاطب خویش را نمیشناسد یا به آنها توجهی ندارد، نباید انتظار داشته باشد که مخاطب، روی خوشی به آثارش نشان دهد؛ زیرا چنین آثاری مانند بیگانگانی هستند که مخاطب نوجوان، گاه حتی بدون نیمنگاهی به سادگی از کنار آنها گذر میکند. از سوی دیگر، وقتی مخاطب نوجوان ایرانی، نیازها و علایق خود را در آثار بومی نیابد، با توجه به امکانات جدید و پیشرفتهای که در اختیار دارد، برای ارضای کنجکاوی و نیازهای خویش، به آثار ترجمه، فیلمهای بیگانه و منابع نامناسب روی میآورد که این امر به نفع جامعه تمام نخواهد شد. هدف این پژوهش، زیر سؤال بردن کیفیت آثار ترجمه نیست ولی این آثار مطابق با فرهنگ جامعهی مبدأ نوشته شدهاند و نمیتوان انتظار داشت که بتوانند نیازهای نوجوان مقصد را بهدرستی براورده کنند و البته در طرح موضوعاتی مانند عشق، این امر، اهمیت بیشتری مییابد.
»نویسندگان ادبیات داستانی نوجوانان در ایران در برابر این نیاز طبیعی مخاطبان خود سکوت کرده و به دلایل متعددی از جمله ترس از بدآموزی، بلوغ زودرس و انحراف نوجوانان، کمتر به طرح این موضوع پرداختهاند؛ حتی میتوان گفت پرداختن به آن، به نوعی تابو تبدیل شده است - «فاضلی و علیپور،همایش شیراز،. - 812 این نویسندگان حتی قبل از اینکه پدیدهی سانسور گریبان آثار را بگیرد، دست به انکار وجود عشق میزنند. این درحالی است که عشق یک غریزه است. »غرایز جنسی جزء غرایز انسان است که با او متولد میشود. چیزی که با انسان متولد میشود، عین طبیعی بودن است، پس چیزی که به عنوان غریزه در انسان نهاده شده، نمیتواند پلید و منحرف باشد - « قزل ایاغ، نشست جایگاه عشق:. - 15 بهطور قطع، پروردگار حکیم، آن را برای بقای نسل بشر ضروری دانسته است؛ پس چنین چیزی را نمیتوان کریه و ناپسند نامید و از پرداختن به آن اجتناب کرد. از سویی، درونمایههای عاشقانه علاوه براینکه میتواند به نوجوان کمک کند تا برخی تابوهای جامعهی سنتی را پشت سر بگذارد، باعث میشود تجربه های نو و پرهیجانی را در پیوند با ویژگیهای روانی مرحلهای که در حال گذران است، بیاندوزد.
1؛.3 اهداف، پرسشها و روش پژوهش
