بخشی از مقاله
چکیده
از مهمترین اصول اداره امور جامعه و زندگی در اندیشه و سیره امیر مومنان علی - ع - اصل عدالت است . تا استحقاقها در همه ی امور رعایت شود و هر گونه تبعیض از جامعه زدوده شود .
نهج البلاغه به عنوان گرانقدرترین مجموعه آموزه های امیر مومنان علی - ع - راه گشای شناخت عدالت و آموزگار برپایی عدالت فراگیر است؛ و از جمله ملازمات اساسی تحقق عدالت، شناخت حقوق و برپایی و پاسداشت آن است . در این جهت لازم است عدالت بر مبنای آموزه های امیرمؤمنان علی - ع - مفهوم شناسی گردد تا مشخص شود که در پرتو عدالت چه روی می دهد، و نیز لازم است محدوده آن معلوم گردد که کدام حوزه از حقوق، برای عدالت انسانی، لازم است که باید پی گرفته شود و برپا گردد .
این پژوهش از نوع توصیفی و کتابخانه ای است و نتایج تحقیق نشان می دهد، در جامعه ای که عدالت حاکم باشد بدلیل اعتمادی که آحاد جامعه به حکومت خواهند داشت در تمام جوانب پیشرفت حاصل خواهد شد و اصلی ترین کار یک رهبر و زمامدار و حاکم دادگستر بپا داشتن پایه های عدل و داد و جلب خشنودی رعایا و توسعه ی مهر و محبت است . و ارزش هر حکومتی بستگی به میزان اجرای عدالت دارد .
واژه های کلیدی : عدالت، نهج البلاغه، شرایط اجرای عدالت، امیر مومنان علی - ع -
مقدّمه
عدالت یکی از کلمات بسیار زیبا است که همه مسلکها و ادیان و احزاب با هر طرز تفکر و هر فلسفه ای آن را پذیرفته اند و همه مکتبها ی اجتماعی و سیاسی بخصوص در قرن حاضر ، عدالت را شعار و سر لوحه مرام خود قرار داده اند . همه زمامداران، حقوقدانان، قانونگزاران و سیاستمداران از آن دم می زنند و بطور سربسته و به مفهوم کلی عدالت، بر آن اتفاق نظر دارند . گو اینکه هر کسی از آن معنی خاص خود را می طلبد و مصداق عدالت نزد همه یکسان نیست . بسیاری از ظلم و ستم ها و تجاوزها در جهان ، به اسم عدالت بر مظلومان تحمیل شده است . به همین جهت، همه از عدالت دم می زنند و آن را طالبند ولی اگر عدالت به معنی واقعی و مصداق حقیقی آن مطرح شود بدیهی است که همه از آن خوششان نیاید .
عدالت اگر به نفع کسی باشد حتما خوش آیند و اگر به ضررش باشد حتما ناخوشایند است و حتی کسانی بی عدالتی را عدالت می نامند تا از این نام زیبا سوء استفاده کنند به همین جهت عدالت با همه حسن و زیبایی و مفهوم کلی مورد اتفاق آن، نیاز به تفسیر دارد - واعظ زاده خراسانی, زمستان . - 1366از مهمترین اصول اداره امور در اندیشه و سیره سیاسی امیر مومنان - ع - اصل عدالت است . عدالت به عنوان یک معیار اینست که استحقاقها در همه ی امور رعایت شود و هرگونه تبعیض از جامعه زدوده شود - دلشاد تهرانی, ,1377 ص. . - 189 عدالت از موضوعاتی است که در اندیشه دینی از زوایای گوناگون به آن پرداخته شده است .
از یک سو ، بعنوان صفتی از صفات حق تعالی معرفی شده و در علم فلسفه و کلام مورد بحث قرار می گیرد و از سوی دیگر، در علومی مانند علم فقه و علم اخلاق به عنوان یکی از ویژگیهای فردی انسان مورد اهتمام فقها و علمای اخلاق می باشد .چنانکه نقش محوری بحث از عدالت در حوزه علوم اجتماعی و سیاسی بر کسی مخفی نیست .قران کریم هدف از ارسال پیامبران و انزال کتاب های اسمانی را اقامه عدل و قسط یاد نموده» ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند1« و در موارد زیادی به انسانها فرمان داده تا رفتار فردی و اجتماعی خود اهل عدالت و دادگری باشند - احمدی س. ج., بهار و تابستان ,1392 ص. . - 38
از دیدگاه امیر مومنان علی - ع - اصلیترین کار یک رهبر و زمامدار و حاکم دادگستر، بپا داشتن پایه های عدل و داد و جلب خشنودی رعایا و توسعه مهر و محبت است که بدون تردید ، دیگر امور در مرحله بعدی قرار دارند و آثاری مترتب بر آن است . چنانکه امیر مومنان علی - ع - در نهج البلاغه نامه 53 چنینوَمیاِنَفرماید:الفَضلُ» قُرَهِعینِ الولاهِستِقامه العَدلفِلادِیالبِوَ ظُهُورُمَوَدَهِالرَعِهُیﱠهِلاواِنﱠتَظهَرُ مَوبِسَلامَهِتدﱠهُاِلا صُدورِهِم » « بهترین مایه روشنایی دیده، و آرام دل والیان و حکمرانان بپا داشتن عدل و داد در بلاد است . آنان با مردم طوری باید رفتار کنند که محبت و مودت ایشان را جلب کنند و مهر و داد وقتی بدست می آید که دلهای مردم بی کینه و سینه ایشان سالم و مالامال از عطوفت باشد . « براستی که آثار مهر و محبت در میان مردم و رفتار مودت آمیز و احترام متقابل بین ایشان و بویژه برخورد عادلانه زمامدار و والی با توده ها ،قابل توجه است - احمدی س. ج., بهار و تابستان ,1392 ص. . - 57
پیشینهی تحقیق
با بررسی بعمل آمده در پژوهش های انجام شده چنین به نظر می رسد که در زمینه عدالت در نهج البلاغه تحقیقات چندانی صورت نگرفته است. لَقَدْ1أَرْسَلْنَا-»رُسُلَنَابِالْبَیﱢنوَأَنزَلْناتِمَعَاهُمُالْکِتوَالْمِیزَانَابَلِیَقُومَالنﱠاسُبِالْقِسْطِ« .حدید.25/
1.استاد مطهری در کتاب سیری در نهج البلاغه به بررسی عدالت و حکومت پرداخته است .
2.اسداالله بیات در کتابی با عنوان »میزان عدالت « در باره مسائل مهمی از قبیل حق و عدالت و مطلق و نسبی بودن و حسن و قبح آن و همچنین آراء و نظرهای اشاعره و معتزله و اخباریون و فیلسوفان بزرگ صحبت به میان امده است .
3.مرجع عالیقدر حضرت ایت االله لطف االله صافی گلپایگانی در کتاب » الهیات نهج البلاغه « به صفات فعلیه خداوند از قبیل عدالت پرداخته است - صافی گلپایگانی, . - 1361
4.سید جواد احمدی در تحقیقی با عنوان اصطلاح شناسی عدالت و پیوند آن با مفاهیم همسو در آموزه های نهج البلاغه ، عدالت را معنا نموده است - احمدی س. ج., بهار و تابستان . - 1392
5.رفیع الدین اسماعیلی در تحقیق خود با عنوان اصول عدالت اجتماعی در مدیریت اسلامی و شاخص های آن ، به محبث عدالت اجتماعی در سیره امامان معصوم - ع - و امیر مومنان علی - ع - پرداخته است - اسماعیلی, اسفند. - 1390
6.علی اصغر احمدی در تحقیقی با موضوع عدالت اجتماعی در نهج البلاغه - زمینه ها ، موانع و دستاوردها آورده - ، به دو پیش نیاز کلی - ایجابی و سلبی - در تحقق عدالت اجتماعی پرداخته است - احمدی ع. ا., عدالت اجتماعی در نهج البلاغه -موانع و دستاوردها, اسفند. - 1390تفاوت پژوهش حاضر با دیگر پژوهشها در این است که در این تحقیق با استفاده از شروح مختلف به مبحث عدالت بصورت گسترده و فقط از منظر نهج البلاغه پرداخته شده است و شرایط اجرای عدالت و عواقب عدم اجرای عدالت به خوانندگان گوشزد گردیده است . و پژوهش های صورت گرفته و ذکر شده فاقد مزایای ذیل می باشد .
1.منحصر در آموزه های نهج البلاغه نبوده است .
2.به صورت اجمالی به تعریف و شرایط عدالت پرداخته شده است .
3.عبارتهای دقیق و سنگین نهج البلاغه در این موارد مبهم اشاره شده است .
طرح مسئله و ضرورت تحقیق
از آنجا که عدل یکی از اصول دینی تشیع می باشد و از دیدگاه امیر مومنان علی - ع - اصلیترین کار یک رهبر و زمامدار و حاکم دادگستر، بپا داشتن پایه های عدل و داد و جلب خشنودی رعایا و توسعه مهر و محبت است بر آحاد جامعه و بالاخص بر زمامداران واجب و لازم است که در زمینه تحقق عدالت در جامعه کوشا باشند . برای رسیدن به این هدف ، اصل عدالت باید به درستی تبیین گردد و زوایای آن و شرایط اجرا و موانع آن مشخص شود و از آنجا که امیر مومنان علی - ع - مظهر عدالت است سیره و شیوه برقرار نمودن عدالت از جانب این حضرت بهترین مصداق و الگو می باشد لذا با توجه به مطالب فوق ضرورت این تحقیق به درستی روشن می گردد.
اهداف تحقیق
الف:هدف کلی
بررسی عدالت از منظر نهج البلاغه
ب: اهداف جزئی
1.ضرورتها و شرایط اجرای عدالت .
