بخشی از مقاله
چکیده
جامعه شناسی ورزش به مطالعه ارزش ها ، هنجارهای فرهنگی وتعامل مؤثر نهاد اجتماعی ورزش با سایر نهادهای جامعه پرداخته است. مطالعات و پژوهش در زمینه مراسم، آیین ها، نمادها، ارزش های مشترک، ابزار سلطه، خشونت گرایی، تجاری شدن، سرمایه اجتماعی و فرهنگی، سیاسی شدن، رسانه ای شدن از مهمترین موضوعات جامعه شناسی ورزش است. جامعه شناسی ورزش با پارامترهایی چون بسیج منابع انسانی و مالی، تشکیلات سازمان یافته، گسترش روابط بین الملل، نوعی سرگرمی و تفریح رسانه ای، ارتقای آگاهی محوری، سلامت روانی و جسمی، افزایش اعتماد ،رشد توریسم، تخلیه هیجانات و انفعالات روحی، پرورش اخلاق انسانی و اجتماعی و... رابطه دارد.
مسائل جامعه شناختی در حوزه ورزشی با نوعی آگاهی با کنش های ورزشی، شناخت رفتارهای ارزشمندانه، پرخاشگرانه، خشونت طلبانه، استفاده از داروهای مجاز و غیر مجاز، انگیزه های روانی در میادین ورزش، افزایش حرمت، اعتماد به نفس، کمک به بهبود دورنمای اشتغال، پیامدهای نامطلوب انحرافی- اقتصادی و اجتماعی تیم های ورزشی، گسترش تجارت و بازاریابی کالاهای ورزشی، مسائل خصوصی سازی ورزش، سیاست زدگی در حوزه ورزش، می تواند همراه باشد.مهمترین کارکردهای تعریف جامعه شناسی ورزشی شامل"شرایط فیزیکی،مهارتهای فیزیکی،جنبه های نهادی و رقابتی و برانگیخته شدن مشارکت افراد" می باشد.
جامعه شناسی ورزش در حوزه فرهنگ موقعیت ورزش را در سلسله مراتب علمی و فرهنگی مانند سایر عناصر فرهنگی از قبیل دین، هنر، ادبیات و... مورد بررسی قرار می دهد. ورزش از منظر جامعه شناختی امری بیرونی و نوعی فرایند اجتماعی است، و می تواند در حوزه تقویت و ارتقاء سرمایه های - اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی - مورد اهمیت قرار گیرد؛ و به عنوان یک پدیده مؤثر بر روی سیاست، وفاق و تعادل اجتماعی اثر گذارد. از سوی دیگر علل رشد از خودبیگانگی و مافیای اقتصادی که در ورزش وجود دارد و جامعه را دچار انحطاط اخلاقی کرده است. در جامعه شناسی ورزش قابل بررسی پژوهشی است. جامعه شناسی ورزش هدفش علاوه بر رابطه متقابل ورزش با سایر نهادهای اجتماعی، شناخت زمینه های فرهنگی، اجتماعی به کاربرده شده در ورزش کاربردها، پیامدهای اجتماعی، آسیب های فرهنگی، انحرافات ورزشی، تحولات و دگرگونی های اجتماعی است.
جامعه شناس ورزشی شیوه ها و روش های تحقیق منظم و دقیق علمی جامعه شناسی را در جهت تأثیری که کنش ها و روابط متقابل افراد بر فعالیت های ورزشی در محیط های ورزشی می گذارد، مورد بررسی قرار می دهد. جامعه پذیری از طریق ورزش یا در ورزش بر مکانیسم یادگیری، شکل گیری باورها، مهارت ها، رفتارها، عادات، نقش ها و هویت های جنسی تأکید می کند.رویکرد کارکردگرایی جامعه پذیری ورزش نوعی هماهنگی با اهداف جامعه است که از سوی نهادهای اجتماعی شکل می گیرد. رویکرد تضاد در حوزه جامعه پذیری ورزشی این پدیده را نوعی بی عدالتی و نابرابری بین طبقات جامعه، و این پدیده را در خدمت جامعه سرمایه داری می داند. بر اساس چنین حوزه مطالعاتی بین رشته ای در علوم انسانی با تاکید بر روش کتابخانه ای و اسنادی راهکارهایی را برای اشاعه اجتماعی و فرهنگی این پدیده در جامعه بیان می کنیم.
کلید واژه: پدیده اجتماعی تام، جامعه شناسی ورزش، جامعه پذیری، فرهنگ، منافع اجتماعی
مقدمه
ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی از دهه 80به بعدِ قرن بیستم به این سمت در حوزه مطالعات اجتماعی و فرهنگی به بررسی ارزش های اجتماعی و هنجارهای فرهنگی یک جامعه پرداخته و به صورت ارتباط متقابل و مؤثر در قالب یک حوزه بین رشته ای بین علوم تربیت بدنی و علوم اجتماعی از زوایای مختلف و ابعاد نو و تازه مورد توجه قرار گرفته است. این پدیده از دیدگاه مکاتب اجتماعی و فرهنگی نقش مؤثری در تبیین و تفسیر مسائل اجتماعی، به عنوان یک رشته نوپا دارد. مطالعات اجتماعی در حوزه ورزش در قالب پژوهش های جامعه شناختی و انسان شناسی یکی از حوزه های نوپای محققان و اندیشمندان علوم اجتماعی محسوب می شود؛که پژوهشگران اجتماعی عصر حاضر را به کاوش فرا خوانده است. ورزش به عنوان پدیده اجتماعی همراه با فرایند جامعه پذیری در هر جامعه ای مکانیسم های اجتماعی و فرهنگی را به دنبال دارد. و این آموخته های فرهنگی و اجتماعی زمینه های دیگر زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد، براثر ایجاد چنین فرایندی اشاعه ای می توان فعالیت های جمعی و گروهی یک جامعه را به صورت موفقیت آمیزی در نظر گرفت.
طرح مسأله
ورزش در حوزه مطالعات اجتماعی به عنوان پدیده اجتماعی که کنش متقابل مشارکت کنندگان اعم از ورزشکاران، مربیان، هواداران، و سازمان های اجتماعی درگیر را به همراه دارد؛ و همچنین به عنوان نوعی تولید دانش علمی در جهت تفسیر، فهم، تبیین الگوهای رفتار انسانی و حل مسائل اجتماعی قابل بررسی است. از منظر اجتماعی و فرهنگی مطالعه بررسی مسائل ورزشی در هر جامعه ای را باید نوعی آگاهی به کنش های ورزشی و مسائل عمومی دانست، شناخت رفتارهای ارزشمندانه، پرخاشگرانه، خشونت طلبانه، استفاده از داروهای مجاز و غیر مجاز ، انگیزه های روانی در میادین ورزش، پیامدهای نامطلوب انحرافی- اقتصادی و اجتماعی تیم های ورزشی، گسترش تجارت و بازاریابی کالاهای ورزشی، مسائل خصوصی سازی ورزش، سیاست زدگی در حوزه ورزش، و... می تواند از مهمترین مسائل بارز بین رشته ای مطالعات فرهنگی و اجتماعی - انسان شناختی، جامعه شناسی - با ورزش باشد، بر این اساس در مقاله حاضر سعی بر این داریم که نقش ورزش را به عنوان یک پدیده جامعه شناختی در عصر حاضر مورد واکاوی قرارداده و با ارائه راهبردها و راهکارهای اجتماعی و فرهنگی به اهمیت این حوزه بین رشته ای بپردازیم.
ضرورت ورزش به عنوان نهاد اجتماعی
ورزش به عنوان نهاد اجتماعی در عصر حاضر می تواند در زمینه ارتباط توانایی های بدنی مورد اهمیت و مطالعه قرار گیرد. در واقع در عصر حاضر در جامعه صنعتی امروز ورزش بخشی از روند تحولات کلی جامعه را با خود به همراه می آورد و افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می دهد. بر این اساس ورزش در جامعه دارای رنگ و بوی فرهنگی است و هر جامعه ای از این پدیده مطابق با فرهنگ حاضر دریافت خاص دارد. چنین نسبیت فرهنگی از پدیده ورزش در حوزه مطالعات اجتماعی که ناشی از خلاقیت های اجتماعی و فرهنگی ملت هاست، بیانگر این است که پدیده ورزش به عنوان یک محصول فرهنگی، اجتماعی مستقل از جامعه نیست و در متن نظام اجتماعی تکامل پیدا می کند. هر جامعه ای دارای مبنای ارزشی و هنجارهای خاص است بر این اساس سهیم شدن درضایت اجتماعی در ورزش قاعدتاً بر مبنای نظام ارزشی و هنجاری در یک جامعه معین انجام می شود.
پس» ورزش بیان نظام اجتماعی، فرهنگی و تصویری از نظام ارزشی و هنجاری جامعه است که در آن ورزش انجام می شود، ورزش بازتاب بحران های اجتماعی، گرایش ها، مدها، شیوه های نگرش و... در یک جامعه است. خلاصه هرچیزی که در جامعه است در ورزش نیز وجود دارد. ورزش دنیای کوچک شده دنیای جامعه است. - « ویس، - 16 :1379 نهاد ورزش را در جامعه باید نوعی نظام سازمان یافته و پایداری از الگوهای اجتماعی دانست که برخی از رفتارهای تائید شده و یکنواختی را در اعضای مشارکت کننده ورزشی در جهت برآورده کردن نیازهای بنیادی جامعه بوجود می آورد. با توجه به این امر هر نهاد اجتماعی در جامعه دارای چند ویژگی است» نخست اینکه هر نهادی هدف اصلی اش برآورده شدن نیازهای اجتماعی خاصی است..... دوم: اینکه نهادها ارزش های غایی اعضایشان را متبلور می سازند. سوم: اینکه نهادها به نسبت پایدارند، چندان که الگوهای رفتاری جا افتاده در نهادها، به صورت بخشی از سنت فرهنگی یک جامعه در می آیند.
چهارم: مبانی اجتماعی نهادها چندان گسترده اند که فعالیت هایشان پهنه وسیعی از جامعه را می پوشانند؛ ره تغییر چشمگیری در یک نهاد، احتمالاً دگرگونی هایی در نهادهای دیگر به بار می آورد. پنجم: اینکه گرچه همه نهادهای یک جامعه به هم وابسته اند، ولی هر نهادی بر محور یک رشته هنجارها، ارزش ها و الگوهای رفتاری مورد انتظار، به شدت ساختارمند و سازمان یافته است. ششم:اینکه آرمان های یک نهاد معمولاً پذیرفته اکثریت عظیمی از اعضای جامعه است، حال آنچه آن ها در این نهادها عملاً مشارکت داشته باشند و چه نداشته باشند. - « کوئن، - 110- 11 :1381 بر اساس این اهداف نهاد اجتماعی ورزش درجوامع امروزه هدفش رسیدن به انسجام اجتماعی، بیانگر هویت ملی و ارزشی جوامع، نهادی برای گذاران اوقات فراغت، رشد ناخالص درآمد ملی،هدایت و تربیت صحیح افراد جامعه و.. می باشد.
در نهاد اجتماعی ورزش منش ها، الگوهای اخلاقی و ارزشی، رفتارهای پهلوانی، همیاری و حمایت، افتادگی و جوانمردی و.. به عنوان ارزش هایی غایی به ورزشکار آموخته می شود. نهاد ورزش به عنوان یک نهاد پایدار در جامعه امروز با توجه به آداب و سننی که در جامعه حاکم است در فرهنگ یک جامعه ریشه داونیده است و در طی زمان و مکان دگرگون شده، اما به عنوان نهاد اثرگذار در فرهنگ ملت ها باقی مانده است. این نهاد اجتماعی در عصر حاضر سایر نهادهای اجتماعی را تحت تاثیر خود قرار داده است، وحتی برخی از کارکردهای نهاد خانواده، اقتصاد، آموزش و... را برآورده می کند.چنین نهاد اجتماعی در دنیای امروز پیروان و طرفداران بسیاری را چه آنان که مشارکت ورزشی در این نهاد دارند و یا ندارند، به خود جذب کرده و به صورت علاقه وافر افراد جامعه و حتی دنیا پیگیر مسائل آن می باشند.
ورزش از منظر اجتماعی و فرهنگی در جامعه صنعتی با اصولی از انصاف، عینیت، برابری یا نابرابری فرصت ها، قابلیت اندازه گیری و مقایسه پذیری دارد؛ و همراه با دستاوردها و توانمندی ها برای همه افراد جامعه قابل فهم است. در کنار این اصول، فعالیت های ورزشی بازتابی از ارزش های پذیرفته شده و قابل درک در تعامل متقابل است که می تواند زمینه سازگاری اجتماعی را بیان کند. در واقع در جریان کنش ورزشی که نشات گرفته از همان ساختارهای ارزشی در روند جامعه پذیری است این امر شکل می گیرد. و حتی تاثیر و دگرگونی نظام ارزشی و هنجاری جامعه در پیدایش مدل های ورزش اثرگذار است. ورزش را باید یک نوع ضرورت رفتار اجتماعی و جامعه تلقی کرد که می تواند رقابت و مهارت جسمانی را در جامعه به عنوان نوعی رفتار تقویت کند بر این اساس » ورزش رفتاری اجتماعی است که هسته اصلی آن را رقابت مبتنی بر مهارت جسمانی را تشکیل می دهد.
این رفتار شامل طیف وسیعی از بازی های کودکان تا مسابقات ورزشکاران حرفه ای می شود. ورزش یکی از پدیده های اجتماعی جهانشمول، یکی از مهمترین نهادهای جوامع صنعتی است، جمعیت زیادی در ورزش های تفننی - تفریحی - یا رقابتی و یا در تربیت بدنی شرکت می کنند و یا نظاره گر مسابقات ورزشی، از طریق حضور در ورزشگاه ها و یا زا طریق تلویزیون هستند، بنابراین علاقه به ورزش بسیار فراگیر تر از انجام فعالیت های ورزشی است. - « منفرد، - 1 :1386 ورزش در دنیای اجتماعی خود تاکید بر فعالیت ها و الگوهای سازمانی و گروهی می کند، چون الگوهای مشارکتی متمرکز است، باید بر اساس شناخت از جامعه به صورت حرفه ای این الگو را بسط و اشاعه داد. روند اشاعه چنین الگویی از طریق ورزش می تواند فرایند مثبت اجتماعی را جهت حل معضلات اجتماعی در سطح خرد - فرد،خانواده ها، محلات و.. - و سطح کلان - ملی،منطقه ای، بین المللی - مورد توجه قرار دهد؛ بنابراین مشارکت در ورزش توسط گروه های اجتماعی و تشویق جامعه بیانگر این است که » ورزش به عنوان زمینه ای موثر برای یادگیری ارزش ها و باورهای مورد قبول و برای کسب و یژگی های منش مطلوب، امری ارزشمند نگریسته می شود.
و علیرغم وجود انتقادات مداوم بخاطر وجود این باور که ورزش ارزش های مناسب نظیر خود انظباطی، رفتار جوانمردانه و قدردانی کار سخت، رقابت و نیل به هدف را آموزش می دهد، حمایت اجتماعی بسیار قوی برای مشارکت ورزشی وجود دارد. اکثریت ادعاها صورت گرفته درباره ارزش مشارکت ورزشی برای نقش ورزش به عنوان یکی از کارگزاران جامعه پذیری تأکید دارند. اما علیرغم وجود باورهای فرهنگی قوی شواهد اندکی برای حمایت از ادعاهای صورت گرفته در مورد نقش ورزش در فرایند جامعه پذیری وجود دارد... و یا حتی اینکه مشارکت ورزشی منجربه ساخت منش، توسعه اخلاقی، به جهت گیری رقابتی یا تیمی شهروندی خوب یا ویژگی های ارزشمند شخصیتی می شود. می توان کمتر مشاهده کرد. - « تیموری آسفچی، - 31 :1389
