بخشی از مقاله
چکیده
عدم تخلیه به موقع محتویات چینه دان و انباشته شدن مواد غذایی در داخل آن، انباشتگی چینه دان - crop stasis - نامیده می شود. عوامل مختلفی در ایجاد این اختلال نقش دارد. حضور جسم خارجی در چینه دان، عفونت های باکتریایی و قارچی، انسداد دستگاه گوارش، تغییر ناگهانی غذا و تغذیه با غذایی با کیفیت نامناسب در بروز این عارضه نقش دارد. در پاییز 1396 جوجه عروس هلندی بیست روزه ای به درمانگاه پرندگان زینتی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز ارجاع داده شد. جوجه دارای تاریخچه ای شامل تغییر ناگهانی جیره در دو روز قبل بود که متعاقبا شروع به استفراغ کرده و اشتهای خود را از دست داده بود. در معاینه بالینی، کم آبی شدید و بی حالی پرنده واضح بود. چینه دان به شدت متسع و از سطح خارجی بدن قابل رؤیت بود. محتویات چینه دان تخلیه و مایع درمانی انجام گرفت. از ویتامین ب -کمپلکس، متوکلوپراماید، سیپروفلوکساسین و فلوکونازول نیز بهره برده شد. در نهایت با انجام روش های درمانی و توصیه های مدیریتی، پس از چند روز پرنده بهبود یافت.
کلمات کلیدی: انباشتگی چینه دان، جوجه عروس هلندی، عفونت باکتریایی، عفونت قارچی، درمان
مقدمه
چینه دان قسمتی از دستگاه گوارش پرندگان و در واقع بخش متسع شده انتهایی مری قبل از ورود به مدخل قفسه صدری است. چینه دان در اکثر پرندگان و نه همه آنها دیده می شود. پرندگانی مانند مرغابی ها فاقدچینه دان هستند. چینه دان به زیر پوست ناحیه انتهای گردن چسبیده و براحتی قابل مشاهده و ملامسه است. این بخش، وظیفه خیساندن مواد غذایی و ذخیره موقتی آب و غذا قبل از ورود به پیش معده را بر عهده دارد. زمانی که پیش معده و سنگدان پر باشند غذا در چینه دان ذخیره، نرم و متورم می شود و آماده فرایند هضم می شود. در چینه دان هیچ گونه فعالیت هضمی بر روی مواد غذایی انجام نمی شود و شروع هضم تحت تأثیر ترشحات غدد پیش معده، در پیش معده و سنگدان صورت می گیرد.
پرندگان نوزاد به دلیل نیاز بیشتر به تغذیه و سرعت رشد بالاتر، از چینه دان بزرگتری نسبت به پرندگان بالغ برخوردار هستند. 2 - ، - 1 یکی از مشکلات تغذیه ای در پرندگان بخصوص جوان ترها، تجمع مواد غذایی و انباشتگی غذا در چینه دان - crop stasis - است. وقتی غذای ذخیره شده در چینه دان، تخلیه نشود و باقی بماند انباشتگی چینه دان را باعث می شود. 4 - ، - 3 این عارضه غالبا در پرنده همراه با علائمی مانند بی اشتهایی، کم آبی، کسلی و افسردگی و یا بوی بد از دهان همراه است. انباشتگی چینه دان، عمدتا در پرندگان نوزاد تغذیه شده به روش دستی رخ می دهد. عوامل مختلفی از جمله عوامل محیطی، تغذیه ای و سیستمیک در ایجاد انباشتگی غذا و عدم تخلیه آن از چینه دان نقش دارند.
فاکتورهای مدیرتی شامل پایین بودن دمای محیط، تغییر ناگهانی غذا، سرد بودن و غلظت نامناسب غذا و رعایت نکردن اصول بهداشتی در تهیه غذای دستی در ایجاد انباشتگی چینه دان مؤثرند. عفونت های باکتریایی و قارچی چینه دان، بلع اجسام خارجی غیر خوراکی و انسداد مجرای گوارشی در قسمت های پایین تر از چینه دان نیز می تواند مسبب بروز انباشتگی چینه دان شود. عوامل سیستمیک مانند سپتی سمی ها و ویروس پولیوماویروس نیز از عوامل دیگر ایجاد کننده این بیماری است. 5 - ،3، - 1 در ادامه انباشتگی چینه دان، محتویات چینه دان فاسد شده، قارچ و باکتری ها به میزان زیاد رشد می کنند و منجر به تولید ترشیدگی چینه دان - crop sour - می شود؛ که در این حالت، محتویات چینه دان متعفن می شود.
خود ترشیدگی چینه دان سبب انباشتگی بیشتر و در نهایت منجر به افزایش شدت crop stasis، کم آبی و مرگ پرنده می شود. - 5 - با توجه به علاقه مندی افراد جامعه به نگهداری از پرندگان زینتی و پرورش آن ها در شرایطی خارج از شرایط طبیعی، فیزیولوژی بدن پرندهدچار اختلال شده و بیماری های مختلف متابولیک و تغذیه ای که ناشی از سو مدیریت است در پرنده رخ می دهد. انباشتگی چینه دان یکی از این اختلالات بوده که می توان آن را به نارسایی های مدیریتی صاحبان پرنده نیز نسبت داد. در ادامه به بررسی این بیماری در یک قطعه جوجه عروس هلندی پرداخته شده است.
شرح بیمار و اقدامات انجام شده
در پاییز 1396، جوجه عروس هلندی بیست روزه ای با علائم بالینی بی حالی و کم آبی شدید، بی اشتهایی، بسته بودن چشم ها و استفراغ به درمانگاه پرندگان زینتی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شیراز ارجاع داده شد. در تاریخچه اخذ شده از صاحب پرنده، تغییر ناگهانی غذا و استفاده از غذای با ترکیب جدید، مشخص شد. پرنده مورد معاینه قرار گرفت و در معاینات انجام شده، اتساع بیش از حد چینه دان و کم آبی شدید تشخیص داده شد. محتویات چینه دان تخلیه، از محتویات اسمیر تهیه و به روش گرم رنگ آمیزی شد. در اسمیر رنگ آمیزی شده، حضور تعداد زیادی باکتری گرم منفی و مخمر جوانه زده مشاهده شد. از این رو انباشتگی و عفونت قارچی و باکتریای چینه دان تشخیص داده شد. به منظور درمان، ابتدا پرنده در محیط گرم قرار گرفت. سپس جهت برطرف کردن کم آبی و اختلالات الکترولیتی ناشی از استفراغ، مایع درمانی با نرمال سایلین ایزوتونیک و به روش زیر پوستی انجام شد. به مایعات تزریقی، ویتامین ب-کمپلکس 2 - میلی گرم/کیلوگرم - و متوکلوپراماید 0/5 - میلی گرم/کیلوگرم - نیز افزوده شد. همچنین سیپروفلوکساسین 30 - میلی گرم/کیلوگرم - و فلوکونازول 10 - میلی گرم/کیلوگرم - خوراکی به مدت پنج روز برای پرنده تجویز شد. متوکلوپراماید نیز به شکل قطره خوراکی و به مدت سه روز تجویز شد. پرنده با بهبودی نسبی از درمانگاه خارج شد و پس از چند روز پرنده بهبود یافت.
بحث و نتیجه گیری
در این بیماری، چینه دان متورم، بزرگ، متسع و پاندولی شده و در ناحیه انتهایی گردن پرنده قابل مشاهده است. محتوبات موجود در چینه دان تخلیه نمی شود و یا به کندی تخلیه می شود. پرنده در این حالت بی حال، بی اشتها، کسل و افسرده است. بالا آوردن محتویات چینه دان و استفراغ در پرنده مشاهده می شود. پرنده دچار دهیدراسیون و کاهش وزن شده و تعداد دفعات دفع مدفوع نیز در پرنده کاهش می یابد. پوست قسمت بالای چینه دان دچار تغییر رنگ و نکروز می شود. 5 - ، - 4 در این بررسی، پرنده بیمار توان دریافت غذا را از دست داده و کاملا بی حال بود که این نشانه ها را می توان به اختلالات الکترولیتی ناشی از این بیماری نسبت داد. از این رو در روند درمان از مایعات حاوی املاح بهره برده شد.
جهت تشخیص بیماری، چینه دان را از روی سطح بدن به صورت ظاهری بررسی کرده و سپس جهت بررسی شدت بیماری، قوام محتویات و تنیسه عضلات چینه دان ملامسه می شود. محوطه دهانی را جهت بررسی ضایعات و حضور بیماری های باکتریایی و قارچی باید بررسی کرد. 5 - ،4، - 2 به منظور تشخیص این بیماری در پرنده مورد بررسی، از محتویات چینه دان نمونه گرفته، اسمیر باکتریایی تهیه شده و با رنگ آمیزی گرمحضور باکتری و قارچ مورد بررسی قرار داده شد. در حالت طبیعی، حضور حجم زیادی از باکتری های گرم منفی و مخمر در اسمیر غیر طبیعی
