بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موانع تحقق هدف های آمورش و پرورش در مدرسه وجود تعارض و اختلالات رفتاری دانش آموزان است. مطالعات نشان میدهد که یکی از علل و عوامل بوجودآورنده تعارض دانش آموزی آن است که دانش آموزان همیشه در خصوص اهداف، عقاید، و موارد مشابه توافق ندارند. از طرف دیگر با توجه به پیچیدگی روزافزون برنامه درسی و تفاوت در اندیشه، نگرش و باورهای دانش آموزان، تعارض بهعنوان جزء اجتناب ناپذیر در زندگی دانش آموزی امروز مطرح است. هدف پژوهش شناسایی راهکارهای دفع تعارضهای مخرب در فضای مدرسه بوده است. پژوهش از نوع کیفی و روش تحلیل اطلاعات تحلیل محتوای قیاسی بوده است. حاصل آن که اجتناب ناپذیر بودن تعارض دلیلی بر منفی بودن آن نیست بلکه چهبسا اگر تعارض خوب مدیریت شود، می تواند به افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان و بهبود روابط آنان با یکدیگر بینجامد.
مقدمه
واقعیت این است که در تعلیم و تربیت، همه خوبیها نهفته است. تعلیم و تربیت تنها راه تحقق انسان واقعی و در پی آن وسیله منحصربهفرد دسترسی جوامع به کمال مطلوب است. یکی از خوبیهای نهفته در نظام تربیتی وجود تعارض است مشروط به این که نحوه مواجهه با آن و مهارت مدیریت این پدیده فراگرفته شود. ضرورت مجهز شدن به این مهارت در دنیای دانش آموزی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه تعارض یاتضاد، منشأ تغییر و تحوّل میشود و خلاقیت و نوآوری را پرورش میدهد. فایده دیگر تضاد این است که اهداف و مسائل را روشن میکند. وقتی اختلاف نباشد، افراد درباره اهداف، زیاد بحث نمیکنند؛ ولی باوجوداختلاف، افراد مجبورند، اهداف را کاملاً شفاف و روشن سازند.
هرچند که به اعتقاد - شیری، - 1380 تعارض بهعنوان جزء اجتنابناپذیر و لاینفک از زندگی دانش آموزی قلمداد میشود و اغلب به علت مباحث دانش آموزی پدید میآید؛ میتوان گفت روی دیگر سکه آن است که تعارض یکی از موانع عمده تحقق اهداف مدارس در بین دانش آموزان است؛ چراکه درواقع منفعت مداری محور تعارض است - مشبکی،. - 76 :1387 بههرتقدیر وجود تعارض چه به نحو عام یا تعارض فرهنگی بهطور خاص بین دانش آموزان، بهعنوان امری مطلوب یا امری غیر مطلوب، واقعیتی انکارناپذیر است. واکنش طبیعی پدیده تعارض در میان دانش آموزان این است که میتوان آن را بهعنوان یک نیروی بازدارنده بهحساب آورد که تحت شرایط مشمئزکننده به وجود میآید.
هر موقعیت تعارض به مدارس و دانش آموزان پیشنهاد میکند که از تعارض بهعنوان فرصتهایی برای تحول استفاده کنند. تعارض وضع موجود را به چالش میکشد و زمینهای برای نوآوری فراهم میکند. مدارسی که سعی در حذف تعارض دارند از زمانه خود عقب هستند - رضاییان،. - 1380 مدعای نویسندگان مقاله آن است که اگر مدارس میخواهند در قرن 21 پررونق و شکوفا شوند، به شیوه جدیدی در اندیشیدن به تعارض نیاز دارند. مفید و قابلاستفاده بودن تعارض بستگی به شناخت دانش آموز از ویژگی تعارض، علل شکلگیری آن و همچنین توانایی و آمادگی خود او در حل تعارض دارد. در این مقاله با ارائه مفهوم تعارض فرهنگی از منظرهای مختلف، منشاء و مراحل تعارض، به بررسی رفتارها و نتایج تعارض فرهنگی دانش آموزی و راهبردهای مدیریت تعارض فرهنگی ازمنظرآیات و روایات پرداخته میشود.
مفهوم تعارض
واژه تعارض ازجمله مفاهیمی است که معانی متفاوتی از آن برداشت میشود. در فرهنگ لغات فارسی، تعارض به معنای متعرض و مزاحم یکدیگر شدن، باهم خلاف کردن و اختلاف داشتن معنی شده است. تعارض یک کشمکش واضح، حداقل مابین دو طرف وابسته به هم است که اهداف، مفاهیم، ارزشها و یا اعتقادات ناسازگار از آن درک میشود. در جدول شماره -1 مفاهیم مختلف تعارض دانش آموزی از دیدگاه صاحبنظران مطرحشده است.
از جمعبندی تعاریف مذکور این نتیجه حاصل میشود که تعارض بین دانش آموزی زمانی حاصل میشود که دو یا چند ارزش یا هدف یا عقیده بهطور طبیعی باهم متناقض میشوند و هنوز در مورد آنها توافقی صورت نگرفته است. بر این اساس میتوان گفت تعارض بین دانش آموزی وضعیتی اجتماعی است که در آن دو یا چند دانش آموز درباره موضوعهای اساسی مربوط به مدرسه یا باهم توافق ندارند یا نسبت به یکدیگر خصومت اساسی نشان میدهند.
در باب مقوله فرهنگ نیز بهاختصار میتوان بیان داشت که »فرهنگ مجموعهای از دانشها، بینشها، نگرشها، منشها، باورها، ارزشها، آداب وسنن، سبک زندگی، تاریخ و هویت یک ملت محسوب میشود که به آنان هویت می بخشدوازسایرملل متمایزمی کندومنشاپیوستگی آنان دریک فرآیند تاریخی میشود وبه تعاملات، روابط واکنشهای آنها جهت می دهد و زمینهساز نظم، انسجام و پویایی ملل میگردد. - علیزاده، - 24 :1389 به عقیده تورستین سلین - 1938 - تعارض فرهنگی معرف کشمکش میان ارزشهای اخلاقی و معیارهای رفتاری متضاد با یکدیگر و یا معرف عدم انطباق آنها میباشد. بنابراین امکان دارد بسیاری از افراد این ارزشهای جدید را نفی کنند و آنها رااصولاً موردتوجه قرار ندهند گاهی نیز ممکن است تعارضبین دو رفتار کاملاً اخلاقی ایجاد شود. در این حالت تعارض فرهنگی ایجاد میشود که هریک مبتنی بر ارزشهای متفاوت و خاص خویش میباشند.
ریشهیابی تعارضهای دانش آموزی
مقوله ارتباطات بین دو دانش آموزی از اهمیت زیادی برخورداراست. چراکه آموزش و یادگیری موثر به استفاده صحیح از مهارتهای ارتباطی بستگی دارد. همچنین ارتباط درفرآیندآموزشی بهصورت تبادل افکارواطلاعات در یک تعامل دوطرفه بین دودانش آموزانجام میگیرد. در ادامه عواملی که در بروز تعارض نقش دارند بیان میشود.
-ادراکی - شناختی - : هر فرد حوادث مربوط به خود را برحسب زمینه فرهنگی و اجتماعی و روانی مختص به خودش درک میکند. بنابراین هنگام برقراری ارتباط هرکسی به تصور خود به حادثه یا نقشه ذهنی خود رجوع کرده درنتیجه موجب پیدایش موانع ارتباطی میشود زیرا نقشههای ذهنی افراد باهم متفاوتاند.
-اجتماعی: افراد به نقش خود در محیط های اجتماعی خو گرفتهاند. چنانچه مجموع لغات اصطلاحات و محدودیتهای گروه اجتماعی به رفتار و نیازهای اجتماعی متفاوت آنها در برقرار کردن ارتباطات اثر گذارده نوع ارتباط را مشکل میسازد.
Bعلائم غیرکلامی و متناقض: کیفیت صدا، بیان فیزیکی و وضعیت جسمانی میتواند به ارتباط کمک کند، یا آن را به تاخیراندازد. - رضاییان:. - 296 :1382
-ویژگیهای شخصی: در فرایند ارتباطات-گیرنده پیام-با توجه به نیازها انگیزهها تجربهها زمینههای مشارکتی و سایر ویژگیهای شخصی همان چیزهایی را که علاقه دارد میبیند و میشنود. همچنین گیرنده پیام انتظارات و آنچه را که موردعلاقهاش است در شبکه اجتماعی القا میکند و بر همان اساس پیام را از رمز خارج میکند.
-عواطف نوع احساس گیرنده پیام به هنگام گرفتن پیام به تفاسیری که او از محتوای پیام میکند اثر میگذارد. دانش آموزی به هنگام گرفتن پیام خشمگین است اگر او همین پیام را در حالی دریافت کند که شاد و خوشحال است، به گونه دیگری پیام را تفسیر خواهد کرد.
