بخشی از مقاله
مدیریت تعارض و اولویت استراتژی دانشجویان در هنگام تعارض با اساتید
چکیده
این پژوهش به بررسی استراتژیهای مدیریت تعارض دانشجو با استاد میپردازد. جامعه آماری این پژوهش توصیفی، شامل کلیه دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه شهید چمران اهواز است که به روش نمونه گیری خوشهای چند مرحلهای 220 نفر از آنها به طور تصادفی انتخاب شدند. ابزار این پژوهش پرسشنامهی محقق ساختهای بود که بر اساس سبک های تعارض توماس((1977 و استراتژی های مدیریت تعارض پونتام و ویلسون طراحی، و ضریب آلفای کرونباخ آن0/75 بود. در تجزیه و تحلیل داده ها از آماره های توصیفی و آمار استنباطی ( شامل: آزمون فریدمن، آزمونT و آزمون F یا واریانس یک طرفه آنوا) استفاده گردید. بر اساس نتایج این پژوهش، به ترتیب استراتژی راه حل گرایی با میانگین 2/68در اولویت اول کاربرد بوسیله دانشجویان، و پس از آن استراتژی عدم مقابله با میانگین 2/31 و استراتژی کنترل با میانگین1/01 در اولویت بعدی استفاده بوسیله دانشجویان قرار داشتند. همچنین در سطح 0/05 بین دانشجویان دختر و پسر از لحاظ انتخاب و اولویت استراتژی مدیریت تعارض تفاوت معناداری وجود نداشت، اما بین سن و انتخاب استراتژی تفاوت معنا دار بود . تفاوت معنی داری نیز بین دانشجویان با مقاطع تحصیلی مختلف در انتخاب دو استراتژی راهحل گرایی و عدم مقابله وجود داشت.
کلید واژگان: تعارض، استراتژی تعارض، سبک تعارض، مدیریت تعارض،تعارض دانشجو با استاد
100
مقدمه
تعارض1نتیجهی طبیعی ارتباطات انسانی است و محیط سازمانهای آموزشی محل تعامل و ارتباطات فراوانی است؛ از این رو بروز مساله تعارض در محیط های آموزشی امری طبیعی و اجتناب ناپذیر است(ستین2 و هسی 3، (2004 ؛ تعارض می تواند بین دانشجویان با اساتید، دانشجویان با مدیریت دانشگاه یا کارمندان، دانشجویان با یکدیگر و.... روی دهد. تعارض بین دانشجویان و اساتید بسار مهم تر است، زیرا اساس رابطهی دانشجویان و اساتید بر محور تدریس و آموزش است و نتیجهی چنین ارتباطی بر دانشجویان به عنوان برون داد دانشگاه تاثیر میگذارد (میکلاس4 و کلینر5، 2003؛ گلیسپی6، 2004، آنگ7، 2005 ؛ فری میر8 و هوسر9،.(2000 تا زمانی که تعارض بین دانشجویان و اساتید به طور صحیح و درست مدیریت نشود، نتایج منفی چنین تعارضی به جامعه منتقل میشود و از تحقق اهداف آموزش عالی کشور جلوگیری میکند. از طرفی کاربرد صحیح و مناسب استراتژی و سبک مدیریت تعارض10 باعث می شود تا ضمن پیشگیری از نتایج منفی تعارض، شاهد جامعهی علمی و خلاق باشیم که در آن دانشجویان و اساتید با همکاری و هماهنگی و استفاده از نتایج مثبت تعارض موجب تحقق اهداف دانشگاه میشوند. در این زمینه تعارض دانشجو با استاد تحقیقات کمی صورت گرفته است. مطالعهی تحقیقات و پژوهشهایی که به بررسی سبک مدیریت تعارض دانشجویان و اساتید پرداخته اند نشان میدهد که عمدهی این تحقیقات موضوع را از سه دیدگاه دانشجویان، اساتید و یا دانشجویان و اساتید به صورت همزمان بررسی کردند( تانتلیف11، 2000؛ مامچور12 و مایریک13، .(2003 در کل مرکزیت و محوریت همهی تحقیقات و پژوهش هایی که به بررسی سبک مدیریت تعارض دانشجویان با اساتید پرداخته اند این است که روابط استاد و دانشجو را به نحوی اداره کنند که باعث رضایت هر دو طرف و بوجود آمدن جو سالم و مناسب برای یادگیری شود(کانتک14 و گزر15،.(2008 این تحقیق هم راستا با تحقیقات انجام گرفته شده در تلاش برای رسیدن به این مهم است و به بررسی سبک تعارض دانشجویان با اساتید از دیدگاه دانشجویان می پردازد.
تعارض به علل گوناگونی بین افراد و گروه ها ظاهر میشود؛ تفاوت های ادراکی، شخصیتی، اعتقادی، سیاسی و مانند آن از یک طرف و استنباط های مختلف در مورد هدف های فرد، سازمان و جامعه از سوی دیگر، تعارضات گوناگونی را در محیط های اجتماعی ایجاد میکند (رحیم، 1986؛ نجف بیگی، 1383، امیری،1385، به نقل از اسمعیل خانی و همکاران،.(1389تعارض در دانشجویان نیز ممکن است به دلایل گوناگونی روی دهد. در پژوهشی توسط آدرین تیلور(2007)16 مهمترین علت های بروز تعارض در دانشجویان با اساتید شامل: نبود جو باز، محدودیت زمان و نبود بازخورد و بر آورده نشدن انتظارات دلایل تعارض گزارش شد؛ در تحقیق(اوسینچاک17،(1995 وجود مشکلات ارتباطی18، مغایرت رفتار با قوانین و ارزش های اجتماعی، بروز مساله اختیار19 و قدرت، آزردگی20 و عصبانیت، عملکرد1 پایین، عدم مسولیت پذیری ، نافرمانی و سرپیچی سرپیچی از قوانین و سیاست ها دلایل تعارض بین استاد و دانشجو شمرده شده است ( به نقل از کانتک و گزر،.(2008
102
تعارض می تواند نتایج مثبت و منفی به دنبال داشته باشد ( رحیم،2000؛ کاشوال2 و کاونتس3،(2006 تحقیقات زیادی به بررسی نتایج منفی تعارض پرداختند و مهمترین آنها را شامل: برقراری روابط ضعیف انسانی، فشار و استرس زیاد، کاهش موفقیت و عملکرد دانشجویان،افزایش غیبت آنها دانسته اند ( موریس4 و براس5، 2006؛ تنتلیف ، .(2002 مرور تحقیقات دیگر نتایج مثبت تعارض را شامل: افزایش خلاقیت دانشجویان، مشارکت آنها در تصمیم گیری، افزایش کیفیت محتوا، کمک بهبود درک دوجانبه استاد و دانشجو میدانند (لون گراتی6 و ویلسون7،2000،به نقل از چان و لئو8، (2014 و (رحیم ،2000؛ مامچر9
و ماریک10،2003؛). اما تعارض منفی و مثبت به این بستگی دارد که دانشجویان و اساتید چگونه تعارض را مدیریت کنند (پارک11 و آنتیونی12،.(2007 مدیریت تعارض13 می تواند اثرات تعارض منفی را در ارتباط با جو دانشگاه، خانواده و دانشجویان کاهش و تعارض مثبت را افزایش دهد ( کاشوال و کووانتس،.(2006 همچنین مدیریت تعارض عمل شناخت و بررسی تضادها در یک موقعیت معقول و قابل پیش بینی، به صورت منصفانه و به روش موثر است(بیگ زاده و شفایی،1387، به نقل از شریفی
و اسلامیه،.(1391 در تعریفی دیگر مدیریت تعارض عبارت است از عمل شناسایی و ادارهی تعارض با یک شیوهی معقول، عادلانه و کاراست( سازمان یو.اس.دی.ای14،2002، به نقل از شریفی و اسلامیه،.(1391 رحیم (2000) مهمترین فاکتور تاثیر گذار در مدیریت تعارض بین فردی و فردی را مهارت حل تعارض می داند. به طورکلی در جریان فرآیند اجتماعی شدن، افراد مهارت ها و سبک تعارض خود را بر اساس شخصیت، تجارب شخصی، فرهنگ و ارزش ها و آموزش و پرورش توسعه و رشد می دهند. کاریپ(2000)15 عنوان میکند که برای ارزیابی سبک های تعارض افراد روش ها و رویکردهای مختلفی وجود دارد(به نقل از اسمعیل خانی و همکاران،.(1389 از آن میان مدل پنج سبکی توماس(1976)16 که در زمرهی کامل ترین مدل های حل تعارض قرار میگیرد مبنای پژوهش حاضر قرار میگیرد و پژوهشگر بر این اساس و در نظر گرفتن استراتژی های مستخرج شده از این مدل توسط پوتنام17 اقدام به طراحی پرسشنامه و اجرای آن و تعیین سبک تعارض دانشجویان خواهد کرد. این مدل که شامل پنج سبک مدیریت تعارض شامل رقابت، سازش، اجتناب، همکاری و مصالحه می گردد. وی ضمن برشمردن این پنج سبک معتقد بود که هر چند هر یک از ما به هنگام مواجهه با موقعیتی تعارض برانگیز و بر حسب شرایط و موقعیت، یکی از این پنج سبک را برای حل تعارض به کار می بندیم اما با این حال معمولا در هر فرد یکی از این سبک ها، سبک غالب است. بنا به تعریف، این پنج سبک به ترتیب عبارتند از: .1 رقابت)18تحکم): تمایل به برآوردن منافع خود بدون توجه به آن که این امر منجر به بروز تضاد و تعارض با فرد دیگری خواهد شد. فرد بدون توجه به دیگران به دنبال علایق و اهداف خویش است. از ویژگی های این روش آن است که غیر مشارکت جویانه و قدرت مدارانه بوده و فرد برای این که در آن موقعیت برد با او باشد دست به هر کاری می زند. .2 سازش)19انطباق): این سبک نقطه مقابل رقابت است. در این سبک فرد از اهداف و علایق خویش جهت تحقق اهداف دیگران چشم پوشی میکند و سبکی مشارکت جویانه است..3 اجتناب)20احتراز): زمانی که فرد نه علایق و
103
اهداف خویش را دنبال می کند و نه علایق و اهداف دیگران را، میگوییم که وی از سبک اجتناب اسفاده میکند. در این سبک فرد سعی میکند تا از تعارض اجتناب کند یا آن را به تعویق اندازد. . 4 همکاری) 1 تشریک مساعی): این سبک نقطه مقابل سبک اجتناب است. در این سبک طرفین برای به دست آوردن منافع، ثابت قدم هستند ولی در عین حال خواهان همکاری با یکدیگر می باشند و منافع طرف مقابل را نیز مورد توجه قرار میدهند. .5 مصالحه)2توافق): موقعیتی است که در آن طرفین دعوا و تعارض توافق میکنند تا از بخشی از مواضع خود عقب نشینی نمایند و مقداری امتیاز به حریف مقابل بدهند و در برابر آن مقداری امتیاز بگیرند. در اینجا هدف یافتن راه حلی قابل قبول برای هردو طرف است. این سبک، سبکی بینابین رقابت و سازش میباشد و نسبتا مشارکت جویانه است(هورنانگ3،2002، به نقل از اسمعیل خانی و همکاران،.(1389
پوتنام و ویلسون بر اساس سبک های بالا سه استراتژی را برای مواجهه با تعارض پیشنهاد می دهند که مبنای پژوهش حاضر قرار گرفته است.
الف. استراتژی عدم مقابله:4 شامل شیوه های اجتناب و تطبیق یا سازش می شود.
ب. استراتژی راه حل گرایی:5 شامل شیوه های همکاری و مصالحه است.
ج. استراتژی کنترل:6 این استراتژی با شیوه رقابتی یکسان است.
سبک و استراتژی های مدیریت تعارض در تحقیقات و پژوهش های زیادی توسط محققان مورد استفاده قرار گرفته است؛ از آن جمله کانتک و گزر( 2008)7 با انتخاب 151دانشجوی دانشگاه پزشکی ترکیه و استفاده از سبک مدیریت تعارض (ROCI II8) -که به مدل و سبک توضیح داده شده فوق بسیار نزدیک است- دریافتند که بیشترین سبک تعارض استفاده شده بوسیله دانشجویان به ترتیب سبک همکاری9 با 3/82، سبک سازش10 با 3/81 و کمترین سبک مورد استفاده سبک کنترل11 با3/02 امتیاز است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بین استفاده دانشجویان از سبک های تعارض در کلاس اختلاف معنا داری وجود دارد؛ بدین صورت که دانشجویانی که خود را موفق میدانستند از سبک های همکاری و سازش، و دانشجویانی که خود را ناموفق میدانستند از سبک های مصالحه و اجتناب استفاده بیشتری میکردند. در پژوهشی مشابه چان12 و لئو(2013) 13 نیز با انتخاب 568 دانشجوی رشته پزشکی به بررسی تعارض دانشجویان با اساتیدشان در کلینک ها و دانشگاه پرداخت. این پژوهش نیز با مدل پنج سبکی تعارض((ROCI II صورت گرفت و نتایج همانند پژوهش کانتک و گزر((2008 حاکی از آن است که دانشجویان در روابط خود با اساتید بیشتر از سبک همکاری و سازش استفاده میکنند و از سبک های کنترل و رقابت کمتر استفاده میکنند. این پژوهش ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی را نیز به عنوان متغییر مورد استفاده قرار داد و نشان داد دانشجویان با هوش هیجانی بالا به ترتیب از سبک های همکاری، راه حل گرایی و کنترل استفاده میکردند و دانشجویان داری هوش هیجانی پایین، بیشتر از استراتژی های عدم مقابله استفاده میکردند.
بالی((2006 در تحقیقی جهت بررسی استراتژیهای مدیریت تعارض معلمان و مدیران به این نتیجه رسید مدیران بیشتر از معلمان از سبک اجتناب و مصالحه استفاده می کنند؛ با این وجود هر دو در مدارس خصوصی بیشتر از مدارس دولتی تمایل به استفاده از سبک رقابت و اجتناب و مصالحه دارند(به نقل از دهقانی فیروز آبادی، .(1389 همچنین در پژوهشی مشابه نتایج نشان میدهد که مدیران در هنگام تعارض به ترتیب تمایل به استفاده از سبک های سازش، همکاری، اجبار و اجتناب داشتند
104
در حالی که دبیران به ترتیب از سبک های سازش، اجبار، همکاری گذشت و اجتناب استفاده می کردند(سخایی قلعه رودخانی،1377، ، به نقل از افشار و همکاران،.(1390 در پژوهشی توصیفی نیز که با مشارکت 365 معلم و 385 دانش آموز به منظور تعیین سبک تعارض معلمان در برخورد با دانش آموزان پرخاشگر انجام گرفت مشخص شد که معلمان به ترتیب از سبک های تشریک مساعی(همکاری)، سبک سازش، سبک مدارا، اجتناب و تحکم استفاده میکنند(مهرداد و همکاران،.(1391 سلیمانی(86 ،به نقل از شریفی و اسلامیه،(1391 به بررسی نگرش کارکنان مدارس نسبت به تعارض و رابطه آن با شیوهی برخورد کارکنان با تعارض پرداخت؛ نتایج بدست آمده نشان میدهد که افرادی که به تعارض نگرش منفی دارند در مقایسه با افرادی که نگرش مثبت دارند به اجتناب و کناره گیری از تعارض تمایل بیشتری دارند. اسکولینگ(1998 )1 با پژوهشی که در دبیرستان های پنسیلوانیا 2 انجام داد عنوان میکند که هرچه جو مدرسه بازتر باشد میزان تعارض کمتر است. و مدارسی که مدیر آنها آمرانه و توام با خشونت و بیتوجهی با معلمان رفتار میکند تعارض بیشتر است(شریفی و اسلامیه،.(1391 پندهارلر(1995)3 عنوان میکند که آموزش حل تعارض به دانش آموزان موجب میشود تا نگرش آنها نسبت به تعارض مثبت گردد(به نقل از شریفی و اسلامیه،.(1391 در پژوهشی که به بررسی رابطه ی بین استرس شغلی دبیران و استراتژی های مدیریت تعارض در قوچان صورت گرفت مشخص که ارتباط معناداری بین این دو وجود ندارد و مشخص شد که دبیران بیشتر از استراتژی های اجتناب استفاده میکنند(علی شاد و منفردی راز،.(1386 قربانی (1378) هم به بررسی استراتژیهای مدیریت تعارض در اثربخشی مدارس پرداخت؛ نتایج این تحقیق نشان داد از بین سه استراتژی راه حل گرایی، عدم مقابله و کنترل، استراتژی راه حل گرایی بیشترین همبستگی را با اثربخشی مدارس دارد( به نقل از قوی اندام،.(1386 در پژوهشی مشابه حیدری نیز نشان داد که مدیران مدارس گرایش بیشتری به استفاده از استراتژیهای راه حل گرایی(همکاری و سازش) و از سبک اجتناب کمتر استفاده میکنند(، به نقل از افشار و همکاران،.(1390 همچنین در تحقیقی در مدارس متوسطه شهرستان بروجرد در مورد مدیریت تعارض نشان داد که مدیران از میان سه استراتژی تعارض شامل راه حل گرایی، عدم مقابله و کنترل بیشتر تمایل به استفاده از استراتژی راه حل گرایی دارند(به نقل از مهرداد و همکاران،.(1391
در پژوهشی که توسط افشار و همکاران((1390 با هدف بررسی سبکهای مدیریت تعارض توسط مدیران کتابخانههای دانشگاهی و با انتخاب 145 مدیر انجام شد مشخص شد که سبک غالب استفاده شده توسط مدیران همکاری است و سبک های اجبار، سازش، گذشت و اجتناب در اولویت های بعدی هستند. از دیگر نتایج این پژوهش می توان به عدم تاثیر جنسیت، رشتهی تحصیلی و عضو هیئت علمی بودن بر انتخاب سبک های تعارض اشاره کرد. همچنین با افزایش سابقهی مدیریت تمایل مدیران به استفاده از سبک اجتناب کمتر میشود .در پژوهشی که در دبیرستانهای شهر اصفهان انجام شد مشخص شد که مدیران تمایل بیشتری به استفاده از سبک همکاری دارند و سبک های سازش واجبار در اولویت های بعدی آنها هستند(صابری،1375، به نقل از افشار و همکاران،.( 1390 توماس((1977 در پژوهشی دریافت که مردان روش اجبار را ترجیح میدهند در صورتی که زنان گرایش به روش سازش و همکاری دارند( به نقل از افشار و همکاران،.(1390
پژوهش های انجام گرفته، اهمیت تعارض و مدیریت آن را در سازمانهای مختلف نشان میدهد. در پژوهش های ذکر شده محققین به بررسی متغیرهای تاثیر گزار بر مدیریت تعارض نیز پرداختند؛ از آن جمله: نوع فرهنگ( کوک،2009؛ کیم،(2013؛ ویژگی های شخصیتی، جنسیت، رشته تحصیلی، هوش هیجانی، استرس( علی شاد و منفردی راز،1386؛ افشار و همکاران ، (1390؛ نگرش( سلیمانی،86، شریفی و اسلامیه، (1391؛ جو مدرسه( اسکولینگ،.(1998 در این تحقیق نیز متغیرهای تاثیر گزار بر مدیریت تعارض شامل جنس، مدرک تحصیلی و سن بررسی خواهند شد. محقق با مطالعه ادبیات پژوهش و تحقیقات انجام گرفته در زمینهی تعارض، سه نوع استراتژی کلی را که بوسیلهی پوتنام و ویلسون از مدل توماس استخراج شد را برای سنجش مدیریت تعارض دانشجویان، به عنوان مبنای نظری پژوهش حاضر قرار داد. بر این اساس، استفاده از استراتژیها و سبک های مدیریت تعارض در سازمانهای آموزشی و غیر آموزشی بررسی شد. در اکثر تحقیقات استراتژی راه
