بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه: نقش و جایگاه روستاها در فرآیندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقهای و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده، نابرابری فزاینده و رشد سریع جمعیت بیکاری، مهاجرت و حاشیهنشینی موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن به توسعه شهری شده است. مهمترین و کلیترین هدف بیان شده برای برنامهریزی روستایی، ایجاد تحول و دگرگونی در بخش روستایی در جهت مطلوب و مورد نظر جامعه میباشد. این دگرگونیها بطور کلی با واژه توسعه بیان میگردند و عبارت است از ایجاد تغییرات اقتصادی، اجتماعی، نهادسازی و .... در قالب این هدف، مسیر حرکت جامعه روستایی در آینده مشخص میشود.
هدف: هدف این پژوهش، بررسی توسعه روستایی از دیدگاه معمار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی - ره - میباشد.
روش: این پژوهش، از نظر نوع، نظری و بنیادی و از نظر هدف توصیفی - تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات، روش اسنادی است و با تکنیک تحلیل محتوا، اطلاعات مورد نظر جمعآوری و تجزیه و تحلیل میشود.
یافتهها: نتیجه پژوهش بیانگر این مطلب است که در مجموع همه تأکید حضرت امام - ره - و خط مشیهایی که برای پیشرفت ارائه فرمودهاند حول محور الگو قرار دادن احکام شریعت اسلام در همه ابعاد فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور است که در غایت رسیدن به پیشرفت اسلامی جامعه روستایی و رفاه عمومی است.
محدودیتها/ راهبردها: در این پژوهش چون از روش مطالعه کتابخانهای و مجموعه 22 جلدی کتاب صحیفه امام خمینی - ره - استفاده شد لذا با محدودیتی روبرو نبودیم.
اصالت و ارزش: در این پژوهش با تحلیل محتوای مسائل اقتصادی مطرح شده کشور ایران در بیانات امام خمینی - ره - در مجموعه 22 جلدی صحیفه پرداخته شد که با توجه به اهمیت موضوع اقتصاد و بحث اقتصاد مقاومتی مطرح شده از سوی رهبری، حضرت آیت االله العظمی سید علی خامنهای - مدظله العلی - ، راهحلهای ارائه شده توسط امام میتواند به عنوان راهحل عملی برای برون رفت از معضل فعلی باشد.
واژگان کلیدی: توسعه، توسعه روستا، برنامهریزی،حضرت امام - ره -
.1 مقدمه و بیان مسئله
توسعه قدمتی به درازای عمر بشر دارد. از زمانی که انسان پا به عرصه هستی نهاد، برای تأمین نیازهای مادی و معنوی و ادامه زندگی دست به تغییر و تحول محیط و اطرافش زده و برای زندگی بهتر همراه با آسایش و رفاه کماکان در حال تغییر محیط اطراف خود است. حدود پنجاه سال از پیدایش علم اقتصاد توسعه میگذرد. در این مدت مفهوم توسعه و راهبردهای آن تغییرات چشمگیری داشته است. در دهههای 1950 و 1960 توسعه همواره به نوانع یک پدیده صرفاً اقتصادی ملاحظه شد و ابعاد اجتماعی آن؛ یعنی فقر، بیکاری و توزیع، نسبت به بعد اقتصادی آن؛ یعنی رشد در درجه دوم اهمیّت قرار گرفت. در خلال دهه 1970، توسعه اقتصادی بر حسب کاهش یا از بین بردن فقر، نابرابری و بیکاری در چارچوب یک اقتصاد در حال رشد، مجدداً تعریف شد، پس از آن نیز واژههایی از قبیل توسعه انسانی و توسعه پایدار در ادبیات توسعه وارد شد.
تا پایان پیش از دهه هفتاد میلادی، نقش جهانبینی و ارزشها در مفهوم رایج توسعه و راهبردهای آن انکار میشد و توسعه امری صرفا اقتصادی تلقی میگشت - میرمعزی، 1382؛ ص . - 211. بعد از جنگ جهانی دوم و به دنبال بحثهای اساسی درباره بازسازی کشورهای آسیب دیده از جنگ، توسعه با مفهومهای جدیدی چون استعمار - آبادسازی - ، اصلاح، عمران و بهسازی به خود گرفت. در راستای بازسازی کشورهای آسیب دیده جنگ جهانی دوم، اصطلاح عمران و ترویج مطرح شد. اصطلاح نخست بیشتر به بهبود فیزیکی اطلاق میگردید و به ایجاد و گسترش راهها، اصلاح شبکههای حمل و نقل، راه اندازی برخی تأسیسات و ایجاد پارهای فعالیتها محدود میشد.
حال آنکه اصطلاح دوم در زمینه اقتصادی،عمدتاً شامل معرفی و گسترش شیوهها و روشهای کاشت، داشت و برداشت و بکارگیری صحیح نهادهای تولیدی در فعالیت کشاورزی میشد و در زمینه اجتماعی توصیههای زیستی - بهداشتی را در بر میگرفت - مطیعی لنگرودی،1390؛ص. . - 59 توسعه روستایی تعاریف متعددی دارد که این تعاریف از یک سو مؤلفههای مشترک فراوانی دارند و از سوی دیگر تفاوتهایی دارند که این اختلاف ناشی از بینش نظری و سطح تحلیل و بررسی موضوع است.میتوان گفت که توسعه روستایی باید دارای خصیصههایی چون تغییر در جهت بهبود شرایط برای اکثریت مردم باشد، با نیازهای مردم هماهنگ بوده و باعث تشویق خوداتکایی و نیز بهبود مستمر و طولانی را به ارمغان آورد ضمن آنکه نباید باعث تخریب محیط زیست گردد - آسایش، 1383؛ ص. . - 90
مهمترین و کلیترین هدف بیان شده برای برنامهریزی روستایی، ایجاد تحول و دگرگونی در بخش روستایی در جهت مطلوب و مورد نظر جامعه میباشد. این دگرگونیها بطور کلی با واژه توسعه بیان میگردند و عبارت است از ایجاد تغییرات اقتصادی، اجتماعی، نهادسازی و .... در قالب این هدف، مسیر حرکت جامعه روستایی در آینده مشخص میشود - رضوانی، 1391؛ص . . - 43 تعریفی که مهاتما گاندی از توسعه روستایی کرد تمامی جنبههای مذکور را در خود دارد، او توسعه روستایی را تبدیل روستاها به مکانهای قابل زیست و متناسب با رشد و تعالی انسان معرفی میکند - پاپلی یزدی و ابراهیمی،1391؛ ص. . - 54
نقش و جایگاه روستاها در فرآیندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقهای و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده، نابرابری فزاینده و رشد سریع جمعیت بیکاری، مهاجرت و حاشیهنشینی موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن به توسعه شهری شده است - ازکیا و غفاری، 1388؛ ص. . - 19-14 از آنجایی که خودکفایی در تأمین نیازهای اساسی نشان از استقلال و قدرت هر کشوری است و روستاها نقش موتور محرک اقتصاد، در این زمینه را ایفا میکند، اهمیت پرداختن به مطالعات توسعه روستایی را روشن میسازد. مسئله اصلی این پژوهش این است که دیدگاه حضرت امام به عنوان طرّاح سیستمی نو در جهان به توسعه چیست؟
هدف این پژوهش، بررسی توسعه روستایی از دیدگاه معمار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی - ره - میباشد. امام خمینی - ره - به عنوان معمار و پایه گذار انقلاب اسلامی ایران، همواره در بیانات و سفارشات خود به مسئولین، رهنمودها و خط مشیهایی برای توسعه کشور و خصوصا توسعه مناطق محروم و روستایی و رسیدگی به قشر فقیر جامعه عرضه داشتهاند. هر چند که برنامهریزان کشور همواره رهنمودها و سیره عملی حضرت امام خمینی - ره - را به عنوان مینای اساسی در برنامهریزی توسعه مورد توجه قرار دادهاند، اما به علت فقدان پژوهشهای علمی و جامع پیرامون موضوع توسعه، در عمل در استفاده از چنین منبع ارزشمندی از بهره کامل بینصیباند. در این راستا در پژوهش حاضر به چهار مطلب ذیل پرداخته میشود:
-1 مفهوم توسعه، واژه متداول توسعه، و توسعه روستایی از دیدگاه امام خمینی - ره -
