بخشی از مقاله
راهکارهای جدید در پیشگیری و درمان کوکسیدیوز
با وجود آمدن مرغداری‌های متراکم وصنعتی به شکل امروزی ، کوکسیدیوز نیز به عنوان یکی از بیماریهای مهم از نظر اقتصادی شناخته شد.علیرغم پیشرفت های زیادی که در رابطه با پیشگیری و درمان کوکسیدیوز از ۶۰ سال گذشته صورت گرفته است معهذا این بیماری در حال حاضر نیز یکی از علل عمده بروز ضایعات و خسارت در صنعت مرغداری به حساب می آید. با گسترش هر چه بیشتر صنعت مرغداری و از رده خارج شدن تعدادی از داروهای اولیه ، نیاز به بکارگیری روشهای جدیدتر
پیشگیری و استفاده از داروهای موثرتر برای درمان و بالاخره بهبود مدیریت مرغداری و استفاده از ابزارهای جدید مدیریتی برای مهار کوکسیدیوز و کاهش ضایعات اجتناب ناپذیر می باشد. انگل های تک یاخته ای روده از جنس ایمریا ، عامل ایجاد کوکسیدیوز در طیور می باشند.در پرورش طیور به صورت متراکم ، اووسیت ها سریعا در بستر تکثیر یافته و تماس مرغ و وارد شدن تعداد زیادی
اووسیت به درون دستگاه گوارش و روده سبب بروز کوکسیدیوز کلینیکی در طیور می گردد.بر عکس ، در پرورش طیور به صورت غیر متراکم ، چون تعداد اووسیت ها در واحد سطح کم می باشد لذا با وارد شدن تعداد کمتری اووسیت به درون دستگاه گوارش علاوه بر اینکه کوکسیدیوز کلینیکی بروز نمی کند بلکه سبب ایجاد ایمنی بر علیه بیماری نیز می شود.بنابراین با اعمال و یا استفاده از ابزارهای مدیریتی موثر که سبب کاهش تعدادی اووسیت ها در بستر گردند علاوه بر این که از بروز
بیماری کلینیکی جلوگیری خواهد شد ، بلکه گله بتدریج و با کسب ایمنی ، در برابر بیماری کاملا مقاوم و مصون خواهد گردید. پژوهشگران این اصل اساسی یعنی مکانیسم چگونگی ایجاد ایمنی بر علیه کوکسیدیوز را تنها بعد از چندین دهه تحقیق توانستند شناسایی کنند. از آنجا که اووسیت ها را می توان در هر نقطه ای که محل پرورش طیور است یافت ، لذا ریشه کنی بیماری و یا عاری کردن مرغداری از وجود اووسیت امری غیر ممکن می باشد.
●تشخیص و مانیتورینگ کوکسیدیوز در گله های گوشتی کوکسیدیوز در طیور ، ناشی از تهاجم انگل کوکسیدیا به دیوار سلول روده است و درجه ضایعات به وجود آمده در دیواره بستگی مستقیم به تعداد کوکسیدیای مورد تهاجم قرار گرفته دارد.
●تشخیص و مانیتورینگ کوکسیدیوز در گله های گوشتی کوکسیدیوز در طیور ، ناشی از تهاجم انگل کوکسیدیا به دیواره سلول روده است و درجه ضایعات به وجود آمده در دیواره بستگی مستقیم به تعداد کوکسیدیای مورد تهاجم قرار گرفته دارد. علاوه بر تعداد کوکسیدیا ، ضایعات دیواره سلولی بستگی به نوع سلولهای روده نیز دارد.اولین نشانه وجود کوکسیدیوز در گله گوشتی کاهش عملکرد است.کاهش عملکرد و راندمان تبدیل غذایی حتی در کوکسیدیوز خفیف و تحت کلینیکی نیز بسیار محسوس می باشد.در حال حاضر بکارگیری برنامه دایمی مانیتورینگ مطمئن ترین روش برای دانستن وضعیت ابتلاء گله به کوکسیدیوز می باشدبرنامه مانیتورینگ مورد اشاره باید شامل شمارش اووسیت و بررسی ضایعات در دیواره سلولی باشد. با اعمال برنامه مانیتورینگ و شمارش اووسیت ، در درازمدت می توان وضعیت گله ها را با یکدیگر مقایسه کرد و در صورت وجود نشانه های کوکسیدیوز به رفع بموقع مشکل اقدام نمود.
●استفاده از آنتی کوکسیدیال در پیشگیری از کوکسیدیوز در دهه ۱۹۳۰ سولفور معدنی و به میزان ۱۰ تا ۲۰ درصد در دان و بمدت بسیار کوتاه برای جلوگیری از کوکسید یوز به کار رفت.سولفانیلامید نسل بعدی آنتی کوکسیدیال بود که مورد استفاده قرار گرفت اگر چه این دارو بر علیه ایمریا تنلاونکانریکس تاثیری نداشت.در دهه ۱۹۴۰ سولفاگوانیدین و سولفامتازین با اثر کوکسیدیوستاتیک به کار گرفته شدند.با گذشت زمان آنتی کوکسیدیال های موثرتر و بی ضررتر ساخته شد و در
دسترس صنعت مرغداری قرار گرفت ، ضمن آنکه در اثر رقابت بین سازندگان ، هزینه تولید این داروها نیز به تدریج کاهش یافت.
●ایجاد مقاومت بر علیه آنتی کوکسیدیال ها پژوهشگران معتقد هستند که مقاومت دارویی بر علیه تمام آنتی کوکسیدیال ها بعد از مدتی مصرف ، توسط ایمریا بوجود آمده است. مصرف مداوم آنتی کوکسیدیال ها در طیور سبب می شود که ایمریا های زنده مانده در روده به روش پدیده انتخاب طبیعی و موتاسیون بر علیه دارو مقاوم شوند. مقاومت دارویی سبب کاهش تدریجی حساسیت ایمریا نسبت به آنتی کوکسیدیال ها می شود که البته این مقاومت دارویی را نباید با فقدان اثر دارو اشتباه کرد.به عنوان مثال تعدادی از آنتی کوکسیدیال های اولیه هم اکنون بر علیه انواعی از ایمریا ها بی اثر و یا کم اثر می باشندکه می توان اثر ناچیز آمپرولیوم بر علیه ایمریا ماگزیما و آسرولانیا را نام برد. خوشبختانه از آنجا که آنتی کوکسیدیال ها از نقطه نظر چگونگی تاثیر با یکدیگر متفاوت عمل می کنند لذا با اعمال برنامه های Shuttle و Rotation می توان ایجاد مقاومت بر علیه آنتی کوکسیدیال را کند و حتی متوقف کرد. به اعتقاد پژوهشگران ، مقاومت دارویی بسته به نوع آنتی کوکسیدیال می تواند بعد از یک و یا چند موتاسیون بوجود آید که مورد اول یعنی یک موتاسیون ، مقاومت ایجاد شده سریع ولی در مورد چند موتاسیون ، مقاومت بوجود آمده کند و طولانی مدت خواهد بود. Arprinocid آنتی کوکسیدیالی است که با یک موتاسیون سریعا مقاومت دارویی بر علیه آن بوجود می آید ولی بر عکس ، مقاومت دارویی بر علیه monensin نیاز به چند موتاسیون داشته و لذا کند و طولانی مدت است و تاکنون مقاومت کامل در مورد آن نیز گزارش نشده است. در حال حاضر اطلاعاتی را که بتوان بوسیله آن رابطه بین چگونگی مکانیسم اثر آنتی کوکسیدیال و ایجاد مقاومت دارویی را مشخص کرد وجود ندارد. با مصرف هر نوع آنتی کوکسیدیال در مرغداری ، تعداد انگل های مقاومی که در ابتدا بسیار اندک می باشند به تدریج در اثر موتاسیون افزایش پیدا می کنند ، به نحوی که بعد از مدتی جمعیتی از ایمریاهای کاملا مقاوم در برابر آنتی کوکسیدیال بوجود می آید.به عبارت دیگر ، در حالیکه مصرف آنتی کوکسیدیال در مرغداری به منظور جلوگیری از رشد انگل صورت می گیرد معهذا چون قادر به از بین بردن و یا جلوگیری از رشد کامل تمام آنها نیست لذا بعد از مدتی مصرف بتدریج فقط ایمریاهای مقاوم رشد کرده و جمعیت اصلی را همین ایمریاهای مقاوم تشکیل می دهند. در اینجا مسئله مهم این نیست که مقاومت دارویی چگونه بوجود می آید
، زیرا خواه ناخواه در اثر موتاسیون مقاومت دارویی در فارم بوجود خواهد آمد ، بلکه مسئله مهم این است که انتخاب نوع و مدت مصرف آنتی کوکسیدیال چگونه باید باشد که بتوان ایجاد مقاومت دارویی را تا حد امکان به تعویق انداخته و طولانی کرد.هم چنانکه اشاره شد ، در عمل برای تعویق انداختن مدت ایجاد مقاومت دارویی در کنترل کوکسیدیوز ، می توان از برنامه های Shuttle و Rotation استفاده کرد.Rotation عبارت از تغییر نوع آنتی کوکسیدیال مصرفی در گله های مختل
ف است Shuttle یا جابجایی ، عبارت از تغییر نوع آنتی کوکسیدیال مصرفی در یک گله و یا بعبارت دیگر استفاده از دو نوع آنتی کوکسیدیال متفاوت در گله می باشد. ولی قبل از بحث درباره این برنامه ها ، انواع آنتی کوکسیدیال های موجود امروزی را از نظر چگونگی مکانیسم اثر به اختصار بررسی می کنیم . در حقیقت امروزه وجود انواع مختلف آنتی کوکسیدیال های با مکانیسم اثر های متفاوت را می توان ابزاری بسیار ارزنده برای پیشگیری از کوکسیدیوز در گله های طیور دانست که ضمنا با مصرف بجا و به موقع آنها می توان ایجاد مقاومت دارویی را نیز به حداقل رسانید.
آنتی کوکسیدیال ها از نظر چگونگی مکانیسم اثر به چهار گروه عمده تقسیم می شوند که عبارتند از: گروه ۱ : آنتی کوکسیدیال های با مشتقات quinolone نظیر Staty سبب جلوگیری از انتقال الکترون در انگل می شوند.ایمریاها سریعا بر علیه این ترکیبات مقاوم می شوند. گروه ۲ : آمپرولیوم ، سبب اختلال در سنتز تیامین می شود.مقاومت دارویی بر علیه آمپرولیوم کند وطولانی مدت می باشد. گروه ۳ : سولفونامیدها ، این ترکیبات سبب اختلال در سنتز اسیدفولیک می شوند.ایجاد مقاومت بر علیه سولفونامیدها نیز بطئی می باشد. گروه ۴ : آنتی کوکسیدیال های inophore نظیر Monensin ، این ترکیبات سبب جلوگیری از انتقال یونها در انگل می شوند.مقاومت دارویی در مورد inophore کند و وقتی بوجود می آید که تغییراتی از نظیر قابلیت نفوذ در دیواره انگل بوجود می آید.مسئله مهم در مورد آنتی کوکسیدیال های inophore بوجود آمدن مقاومت دارویی متقابل بین انواع ترکیبات آن می باشد. در صورت اجرای برنامه Shuttle یعنی استفاده از دونوع آنتی کوکسیدیال مختلف در یک گله ، می توان بصورت زیر عمل کرد : برنامه ۱ : مرحله اول آنتی کوکسیدیال غیر inophore –مرحله دوم آنتی کوکسیدیال inophore برنامه ۲ : مرحله اول آنتی کوکسیدیال inophore –مرحله دوم آنتی کوسیدیال غیر inophore برنامه ۳ : مرحله اول آنتی کوسیدیال inophore نوع A –مرحله دوم آنتی کوسیدیال inophore نوع B. برنامه ۴ : مرحله اول آنتی کوکسیدیال غیر inophore نوع A-مرحله دوم آنتی کوسیدیال غیر inophore نوع B از میان ۴ برنامه Shuttle اشاره شده ، کمترین اثر مثبت را برنامه سوم یعنی استفاده از دو نوع آنتی کوکسیدیال inophore در یک گله خواهد داشت. در سال ۱۹۹۹ در آمریکا ، ۲۵ درصد مزارع مرغ گوشتی برنامه Shuttle اول یعنی در مرحله اول استفاده از آنتی کوکسیدیال inophore را اجراء کرده اند. یادآوری این نکته نیز ضروری است که به اعتقاد پژوهشگران ، اجرای برنامه های Shuttle به تنهایی و بدون اجرای برنامه Rotation قادر به جلوگیری از ایجاد مقاومت دارویی نخواهد شد.مسئله مهم دیگر در مورد برنامه های Shuttle و Rotationعبارت از اجرای این برنامه ها قبل از ایجاد مقاومت دارویی است ، چه در غیر اینصورت نتایج مطلوب از اجرای آنها عاید نخواهد شد.
●مدیریت پیشگیری از کوکسیدیوز امروزه استفاده از آنتی کوکسیدیال ها وسیله بسیار موثر در پیشگیری از کوکسیدیوز در گله های طیور می باشد ، معهذا علاوه بر مصرف آنتی کوکسیدیال ها ، مدیریت و توجه به موارد زیر سبب موفقیت برنامه کنترل کوکسیدیوز در طیور خواهد شد که عبارتند از : ۱- تمیز کردن و ضدعفونی کامل مرغداری و سالن ها بعد از تخلیه مرغداری . ۲- رعایت نکات بهداشتی و تهویه در مرغداری در طول دوره پرورش گله. ۳- جلوگیری از افزایش رطوبت بستر. ۴- در صورت امکان استفاده از آب خوری پستانکی. ۵- رعایت بیوسکیوریتی در مرغداری ۶- افزایش مد
ت بین دو جوجه ریزی. ۷- استفاده از برنامه واکسیناسیون مناسب و پیشگیری از بروز سایر بیماریها. ۸- معدوم کردن جوجه های وازده و مریض. ۹- آزمایش دان برای تعیین مقدا آنتی کوکسیدیال مصرفی ۱۰- استفاده از حداکثر دز مجاز آنتی کوکسیدیال در دان. ۱۱-توجه به برنامه های جیره بندی دان و روشنایی ، اجرای این برنامه ها می توانند سبب اختلال در کنترل کوکسیدیوز شوند. ۱۲-عدم استفاده از یک نوع آنتی کوکسیدیال برای مدت طولانی. ۱۳-استفاده از برنامه های
Shuttle و Rotation. ۱۴-مانیتورینگ بستر از نظر تعداد اووسیت و تغییر نوع آنتی کوکسیدیال در صورتیکه تعداد اووسیت از ۵۰،۰۰۰ در یک گرم بستر تجاوز کند. ۱۵-کالبدکشایی مکرر گله و آزمایش روده ها از نظر وجود ضایعات ناشی از کوکسیدیوز. آنتی کوکسیدیال های بی ثبات (transient anticoccidials) در دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ تعدادی آنتی کوکسیدیال تولید و به بازار عرضه گردیدند که فقط به مدت محدودی مورد استفاده قرار گرفته و سپس از رده خارج شدند و یا در صورت ادامه مصرف ، می بایستی توام با آنتی کوکسیدیال دیگری مورد استفاده قرار می گرفتند. methyibenzoquate به اسم تجارتی Statyl ، clopidol به اسم تجارتی Coyden ،dinitro-ortho-toludine به اسم تجارتی Zoalene یا DOT و arprinocid به اسم تجارتی Aprocoxجزو این گروه از آنتی کوکسیدیال ها می باشند.علت از رده خارج شدن این ترکیبات ایجاد مقاومت سریع ایمریاها بر علیه آنها بود.از میان این آنتی کوکسیدیال ها clopidol در حال حاضر مخلوط با methyl benzoquate مورد استفاده قرار می گیرد.
●آنتی کوکسیدیال ها و رابطه آنها با ایجاد ایمنی در مقابل انواع ایمریا سال ها تصور بر این بوده است که مصرف آنتی کوکسیدیال ها سبب اختلال در ایجاد ایمنی بر علیه انواع ایمریاها می شوند ، ولی مشاهدات اخیر نشان می دهد که این تصور اشتباه می باشد و در حقیقت فقط تعداد معدودی از آنتی کوکسیدیال ها می توانند سبب جلوگیری از تکثیر ایمریا در روده شوند.در سال های اخیر اهمیت ایمنی در گله های گوشتی نیز مورد توجه قرار گرفته است.بعنوان مثال در حال حاضر در تعدادی از مزارع پرورش مرغ گوشتی در آمریکا یکی از انواع inophore را در پیشدان و با دز کمتر از حد پیشنهاد شده مصرف می کنند تا تعدادی از اووسیت ها امکان رشد داشته و ایمنی در گله بوجود آید.در مراحل بعدی یعنی در رشد دان و پس دان ، با افزایش دز آنتی کوکسیدیال ، مانع از بروز علائم کلینیکی کوکسیدیوز می شوند. از آن جا که آنتی کوکسیدیال ها و از جمله inophore نسبت به سال های اولیه تولید و مصرف تاثیر خود را به تدریج از دست داده اند ، لذا برنامه ای که بتواند در گله های گوشتی سبب ایمنی شود امروزه از اهمیت بیشتری برخوردار است.ایجاد ایمنی در گله های گوشتی از جنبه دیگری نیز دارای اهمیت می باشد و آن عبارت از عدم امکان رشد یافتن و تکثیر سویه های مقاوم کوکسیدیا در برابر آنتی کوکسیدیال ها است ، چه با فرصتی که در گله برای ایجاد ایمنی فراهم می شود سبب می شود که هم سویه های حساس و هم سویه های مقاوم به یک اندازه در اثر ایمنی بوجود آمده حذف شوند.به عبارت دیگر . امکان رشد فقط جمعیتی از سویه های مقاوم کوکسیدیا کمتر شده و لذا مقاومت دارویی نیز به آسانی بوجود نمی آید.توجه به این نکته نیز ضروری است ، برنامه ای که فرصت ایجاد ایمنی در گله گوشتی را فراهم می کند باید با احتیاط و فقط در گله های سالم که از مدیریت بالایی برخوردار هستند و احتمال بروز کوکسیدیوز کلینیکی در آنها وجود ندارد اجراء شود.
●کوکسیدیوز و رابطه با آن با سایر بیماریها الف-بیماریهای ویروسی ۱-گامبورو : مهمترین بیماری ویروسی است که سبب افزایش شدت بروز کوکسیدیوز و تلفات ناشی از آن می شود.آزمایش نشان داده است که تماس جوجه در یک روزگی با ویروس گامبورو و قبل از تماس با ایمریاتنلا ، سبب افزایش فوق العاده تلفات ناشی از کوکسیدیوز در ۷ روزگی می گردد که علت آن اختلال در ایجاد ایمنی می باشد. ۲-مارک و رئوویروس ها : Biggs و همکاران نشان داده اند که سویه ای از ویروس مارک سبب افزایش تعداد اووسیت ها می شود.تماس جوجه های گوشتی فاقد ایمنی مادری در یک روزگی با ویروس رتیکولواندوتیلوز ، سبب افزایش تلفات ناشی از کوکسیدیوز در ۷
روزگی شده است.در این تحقیق به نظر رسید که کوکسیدیوز سبب افزایش شدت عفونت رئوویروسی نیز گردیده است.کاهش وزن بورس و تیموس در این آزمایش نشان دهنده تضعیف ایمنی نیز بوده است. ب-بیماری باکتریایی عفونت ناشی از اکثر ایمریاها سبب افزایش Clostridium
Perfringens در روده و افزایش تلفات ناشی از آن می شود.آنترتوکسین تولید شده توسط کلستریدی ها سبب ایجاد ضایعات شدید نکروتیک در روده و افزایش تلفات نیز می شود.تشخیص تفریقی ضایعات روده ای ناشی از کلستریدی ها از کوکسیدیا ، فقط بوسیله آزمایش میکروسکپی امکان پذیر می باشد. آنتی کوکسیدیال های inophore اثر مهارکنندگی در رشد کلستریدی ها دارند و لذا جایگزینی واکسن کوکسیدیوز با این آنتی کوکسیدیال ها به منظور پیشگیری از کوکسیدیوز ، می تواند سبب افزایش عفونت ناشی از این عوامل در طیور گردد.
