بخشی از مقاله
آتش نشانی
سازمان آتش‌نشاني مشهد بعنوان يكي از سازمانهاي تابعه شهرداري مشهد طبق شرح وظايف خود در خدمت همشهريان عزيز مي‌باشد. (بطور كلي در ايران و خيلي از ديگر كشورها نيز آتش‌نشاني و خدمات ايمني زير نظر شهرداريها اداره مي‌شود.) و اين سازمان از نظر تعداد ايستگاهها و گستردگي بعد از تهران دومين آتش‌نشاني كشور است كه بخاطر ماموريتهاي بسيار زياد و خطرناك همواره در رده‌هاي بالاي ديگر سازمانهاي امدادي كشور قرار دارد. خطر و حادثه
همواره جزئي تفكيك ناپذير از اين حرفه پر استرس مي‌باشد و سلامت روحي و بدني آتش‌نشانان در طول خدمت صدمان جبران ناپذيري را متحمل مي‌شود. نمونه بارز آن شهادت 4 نفر از بهترين آتش‌نشان مشهد در حادثه انفجار قطار نيشابور مي‌باشد. و تعداد زيادي زخمي كه در اثر اتفاقها
ي گوناگون در حين كار هر سالي روي مي‌دهد. اگر بخواهيم نگاهي به سازماندهي، تشكيلات و فعاليتهاي آتش‌نشاني داشته باشيم. بايستي تقسيم‌بندي كاري و حيطه وظايف هر كدام را از نظر بگذرانيم:
الف) سازماندهي و تشكيلات آتش‌نشاني مشهد:
1- مدير عامل و معاونين وي: در حال حاضر مدير عامل آتش‌نشاني مشهد آقاي مهندس كريمي‌نيك مي‌باشند كه داراي معاونتهايي در بخشهاي آموزش و پيشگيري، عملياتي و اداري و مالي مي‌باشند.
بخش آموزش و پيشگيري:
در اين قسمت مهم سازمان‌ها عمدة كار بر آموزش همگاني از سنين كودكي تا بزرگسالي و كليه اقداماتي كه به نحوي در جلوگيري از بروز آتش سوزي و حادثه نقش دارند استوار است، و اين مهم با حضور تعداد زيادي كارشناس با تجربه كه هر يك در زمينهاي خاص داراي تخصص مي‌باشند، انجام
مي‌شود. در معاونت آموزش و پيشگيري گروهي از كارشناسان در طول سال با برگزاري كلاسهاي آموزشي در مهد كودكها، مدارس ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان، كارگاهها، كارخانجات و .... سعي مي‌كنند تا جائي كه امكان دارد همشهريان عزيز را با نحوة جلوگيري از بروز حوادث مختلف آشنا كرده و همچنين به آنها بياموزند كه در صورت بروز آتش‌سوزي و هر نوع حادثه چگونه از خود و
ديگران محافظت كنند و در صورت در دسترس بودن كپسولهاي دستي آتش‌نشاني چگونه از اين خاموش كننده‌ها و از هر يك در چه مواردي استفاده كنند. علاوه بر اين آموزش مستمر و هميش
گي آتش‌نشانان و نجاتگران مشهد در طول سال نيز بر عهده اين معاونت مي‌باشد و همواره همكاران را با جديدترين روشهاي امداد رساني و نحوة كار با تجهيزات جديد و مدرن آشنا مي‌سازد.
در كنار موارد بالا با توجه به گستردگي و رتبة بالاي آتش‌نشاني مشهد در كشور، معاونت آموزش و پيشگيري مشهد بعنوان مركز آموزش كلية آتش‌نشانان استانهاي گلستان، خراسان شمالي و جنوبي، سمنان، سيستان و بلوچستان و هرمزگان مي‌باشد و آتش‌نشانان اين استانها در بدو استخدام دوره‌هاي مختلف آتش‌نشاني و امداد رساني را در مشهد گذرانده و سپس جهت انجام وظيفه به استانها و شهرهاي خود اعزام مي‌شوند. در حال حاضر نيز كتاب آموزش مقدماتي آتش‌نشاني تاليف شده در مشهد بعنوان يكي از جزوات كامل و معتبر در كلاسهاي آموزشي آتش‌نشانان تدريس مي‌شود.
بخش معاونت عملياتي:
با توجه به وسعت زياد شهر مشهد و تعداد زياد ايستگاههاي آتش‌نشاني در سطح شهر اكنون سازمان آتش‌نشاني مشهد به دو معاونت عملياتي تقسيم شده كه حوزة يك معاونت عملياتي (منطقه غرب مشهد) و حوزه دو (منطقه شرق مشهد) را تحت پوشش داشته و در رأس هر يك، يك نفر بعنوان معاون عملياتي قرار دارد. وظيفه يك معاون عملياتي نظارت وسازماندهي كليه امور مربوطه به فعاليتهاي امداد رساني و اطفاء حريق از تأمين نيروي متخصص و كارآزموده تا فراهم آوردن كليه تجهيزات مورد نياز؛ چيدمان نيروها، تعيين ايستگاه محل خدمت، معرفي فرماندهان شيفت و معاونين آنها و سرپرستان ايستگاهها و همچنين علت‌يابي آتش‌سوزيها مي‌باشد.
(در مورد علت‌يابي حريقها، در هر منطقه عملياتي مشهد تيم علت‌يابي وجود دارد كه اين تيم تشكيل شده است از معاون عملياتي منطقه، چند نفر از سرپرستان ايستگاهها، و چند نفر متخصص علت‌يابي كه هر يك در زمينه‌هايي چون برق، شيمي و ... تخصص دارند و اين تيم علت‌يابي پس از شرح لحظات اوليه حادثه از حادثه ديدگان، اظهارات فرمانده شيفت ايستگاه عمليات كننده و نشانه‌ها و علامتهاي بجا مانده از آتش‌سوزي، علت حادثه را تعيين مي‌كنند.)
بخش معاونت اداري ومالي:
در اين حوزه نيز، همان طور كه از نامش پيداست، معاون مالي اداري مربوطه به همراه كليه نيروهاي تحت پوشش كليه هزينه‌ها و درآمدهاي سازمان را زير نظر داشته و علاوه بر تعيين بودجه سالانه سازمان، در طول هر سالي و براي سال بعد آنچه را كه از تجهيزات عملياتي و ... مورد نياز سازمان مي‌باشد در ليست خريد قرار داده و با درخواست بودجه مناسب از شهرداري اقلام به خريد آن ميكند.
فعاليتها و ماموريتهاي آتش‌نشاني مشهد:مي‌شوند كه هر يك در موارد خاصي به كمك همشهريان عزيز مي‌شتابند:
1- گروه نجات:
بطور كلي در حوادثي كه احتياج به نجات جان باشد گروهي از همكاران دوره ديده تحت عنوان گروه نجات به محل حادثه اعزام مي‌شوند كه دوره‌هاي خاص و گوناگون امداد و نجات را گذرانده و تجهيزات مخصوص اين كار را نيز در اختيار دارند. هم اكنون در سه منطقه شهر مشهد ايستگاه نجات وجود دارد كه ايستگاه يك در محل ميدان مادر قاسم‌آباد، ايستگاه دو در پنجراه پايين خيابان و ايستگاه سه نجات در آخر سناباد در حوادث مختلف به مأموريت اعزام مي‌شوند. در اين گروه يك نفر بعنوان فرمانده نجات وجود دارد كه معمولاً ماهرترين و با تجربه‌ترين فرد گروه نيز مي‌باشد و ساير نفرات زير نظر ايشان و با دستورات مستقيم وي عمليات نجات را انجام مي‌دهند.
لباس عملياتي نجاتگران:
اين گروه داراي لباس يكسره زرد رنگ با قسمتهاي مختلف كه در واقع لزوم بتوانند طناب و چنگكهاي مخصوص را جهت بالا و پايين رفتن از مكانهاي گود و مرتفع در آن قرار دهند، كلاه ايمني مخصوص با چراغهاي باطري خود نصب شده روي قسمت جلوي آن و ديگر تجهيزات انفرادي مانند كفشهاي ايمني، دستكشهاي مخصوص و.... مي‌باشند.
موارد مختلف مأموريت‌هاي گروه نجات:
اين گروه از آتش‌نشانان داراي مأموريت‌هاي بسيار متنوع مي‌باشند و در مواردي مانند: سقوط در چاه، ماندن زيرآوار، ماندن در خودرو پس از تصادف، حيوانات وحشي، مار، زنبور، گير كردن در اتاقهاي در بستهف سقوط از كوه، گير كردن اعضاي بدن در ميان دستگاههاي مختلف برقي و مكانيكي، و هر موردي كه سلامت و جان همشهريان گرامي را با خطر مواجه كند به كمك آنان مي‌شتابند. مانند آسانسور، غرق شدگي، اگر از نظر آماري و نگاهي به فعاليتهاي اين دسته از آتش‌نشانان بپنداريم در فصولي گرمتر سال بيشتر مواردي، مانند زنبور، مار، آوار و در فصول سردتر مواردي مانند گازگرفتگي (گاز منواكسيد كربن CO كه حاصل از سوخت ناقص گاز شهري و مسدود بودن دودكشها مي‌باشد) و گير كردن در اتاقهاي در بسته، بيشتر مأموريتها را بخود اختصاص داده و ديگر موارد مانند تصادفات رانندگي و ..... در طول سال چندان تفاوتي بين فصول گرم و سر
د سال ندارند.
2- آتش‌نشانان
در كليه حوادثي كه آتش نقشي در آن داشته باشد نيروهاي دوره ديده و مجهز آتش‌نشان به محل اعزام مي‌شوند. هم اكنون شهر مشهد داراي 22 ايستگاه آتش‌نشاني مي‌باشد كه در طول هر سال بطور متوسط در بيش از سه هزار ماموريت اطفاء حريق انجام وظيفه مي‌نمايند در راس هر ايستگاه آتش‌نشاني سر پرست ايستگاه قرار دارد كه زير نظر معاون عملياتي كار ميكند و
فرماندهان شيفت و معاونين و نيروهاي ايستگاه را تحت پوشش داشته و بر كليه موارد موجود در ايستگاه مانند تجهيزات، ماموريتها، جابجايي نيروها در هر شيفت، كمبود‌هاي رفاهي و اقامتي و.... نظارت كرده و با هماهنگي معاون عملياتي و ديگر بخشهاي سازمان نسبت به رفع كمبود
ها اقدام ميكند.
(با توجه به اين كه نحوة كار سازمان آتش‌نشاني بصورت 24 ساعت مي‌باشد و هر يك از آتش‌نشانان پس از ورود به محل كار بايد 24 ساعت كامل در محل خدمت حوزه حاضر باشند بنابراين بايستي از نظر امكانات تفريحي و رفاهي نيز بطور كامل تامين باشند).
نحوه كار ايستگاههاي آتش‌نشاني بصورت شيفتي و هر شيفت 24 ساعت مي‌باشد كه از 30/7 صبح آغاز و به ساعت 30/7 روز بعد ختم مي‌شود. و پس از آن آتش‌نشانان 24 ساعت زمان استراحت دارند. در رأس هر شيفت فرمانده شيفت قرار دارد كه به همراه معاون خود كليه امور كاري، عملياتي و... شيفت خود را تحت نظارت دارد و در ماموريتهاي اطفاء حريق نيروهاي هر شيفت بطور كامل طبق نظرات و دستورات ايشان انجام وظيفه مي‌نمايند. چيدمان نيروهاي هر شيفت را نيز با توجه به نوع ماموريت فرمانده شيفت بر عهده دارد و ايشان موظف است بر ورود و خروج، انضباط فردي و جمعي، كارايي و مهارت آتش‌نشانان و رفع كمبودها و اطلاع آن به سرپرست ايستگاه و... اشراف و نظارت داشته باشد.
در هر ايستگاه آتش‌نشاني و اطفاء حريق دو گروه آتش‌نشان وجود دارد كه هر يك در موارد تعيين شده‌اي از حريقها به مأموريت اعزام مي‌شوند كه گروه اولي تحت عنوان سري يك و گروه دوم بنام سري دو شناخته مي‌شوند. در آتش‌سوزيهايي كه مربوط به منازل، انبارها، مغازه‌ها، كارخانجات، خودروها و از اين دسته مي‌باشد، سري يك به محل اعزام مي‌شوند و در آتش‌سوزيهاي باغ، جنگل، علوفه، خرمن، و زمينهاي افتاده سري دو به محل اعزام مي‌شوند. نحوة اعزام همكاران نيز بدين شكل مي‌باشد كه پس از تماس شهروندان و اعلام آدرس و نوع آتش‌سوزي به مركز فرماندهي، اين مركز با توجه به محدوده‌بندي هر ايستگاه نزديكترين ايستگاه را به آدرس داده شده گسل مي‌دارد. بدين ترتيب كه با به صدا درآوردن خود را به خودروها رسانده و درون خودرو بوسيله بيسيم آدرس و نوع آتش‌سوزي را از فرماندهي استعلام كرده و راهي محل مي‌شوند.
لباس و تجهيزات انفرادي آتش‌نشانان:
هر آتش‌نشان براي حفظ ايمني و جان خود در مأمورتهاي بسيار خطرناك آتش‌سوزي آتش‌سوزي داراي كلاه ايمني ضد انفجار، اوركت و شلوار مخصوص حريق، دستكشهاي نسوز، كفشهاي ايمني مخصوص، دستگاههاي تنفسي و... مي‌باشد كه در هر ماموريت و پس از سوار شدن خودرو اين تجهيزات انفرادي را پوشيده و بصورت كاملاً مجهز در محل حادثه از خودرو پياده مي‌شود.
نحوه تماس شهروندان با سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني مشهد و درخواست كمك:
هر نوع حادثه‌اي كه جان و مال همشهريان گرامي بخطر بيفتد و نياز به كمك فوري داشته باشند، در صورت بروز بايستي در كمال خونسردي فقط با شماره تلفن (125 مركز فرماندهي آتش‌نشاني) تماس گرفته و پس از شرح نوع حادثه و يا آتش‌سوزي و آدرس دقيق و كامل و در صورت وجود شماره تلفن خود درخواست امداد رساني نمايند، نيروهاي متخصص و كاركشته اين مركز بلافا
صله پس از اطمينان از چگونگي و نوع ماموريت نيروهاي ايتسگاه مربوطه را به طريقي كه گفته شد به محل اعزام ميكند.
تعريف سوختن
تركيب شيميايي مادة قابل اشتعال با اكسيژن هوا، در درجه حرارت مورد نياز را سوختن گويند.
مثلث آتش (بدون شعله)
آتش هنگامي بوجود مي‌آيد كه سه عنصر اصلي ايجاد آن، اكسيژن، حرارت، مواد سوختني به اندازه كافي موجود باشد. سه عامل فوق سه ضلع مثلثي را تشكيل مي‌دهند كه آن را مثلث آتش مي‌نامند. حال اگر بتوان به وسيله‌اي فقط يك عامل از اين سه عامل را از صحنه خارج نماييم. ارتباط آنها با هم قطع گشته و آتش خاموش مي‌گردد.
سوخت (مواد قابل سوختن):
بطور كلي مواد موجود در طبيعت به دو دسته تقسيم مي‌شوند.
الف) مواد غير قابل سوختن:
اين مواد در شرايط معمولي قابل سوختن نمي‌باشند و با اكسيژن هوا تركيب نمي‌شوند مانند: خاك رس، ماسه، سنگ و بسياري از سنگهاي آهكي و خاكها و مواد معدني طبيعي خاكستر استخوان و غيره ........... وجود اين مواد نه تنها موجب بوجود آمدن هيچگونه احتراقي نمي‌شوند، بلكه در پاره‌اي از مواقع خود كمكي براي خاموش كردن نيز به حساب مي‌آيند مانند شن، ماسه و خاك.
ب) مواد قابل سوختن:
مواد قابل اشتعال در طبيعت به سه حالت وجود دارند:
1- مواد سوختني جامد: مانند چوب، ذغال، كاغذ، پارچه و...
2- مواد سوختني مايع: مانند فرآورده‌هاي نفتي، الكلها و...
3- مواد سوختني گاز: مانند متان، اتان، پروپان و.... (گاز طبيعي) و استيلن، اتيلن، پروپلين و.... (گاز مصنوعي)
حرارت:
احتراق هنگامي صورت مي‌گيرد كه درجه حرارت بر حسب نوع و جنس مواد تركيب شونده با جسم سوزنده به حد كفايت رسيده باشد.
اكسيژن:
بايد دانست كه عمل سوختن به وسيله اكسيژن موجود در هوا ايجاد مي‌شود تركيب هوا عبارتند از: 1/78% نيتروژن، 21% اكسيژن، 9% ارگن و گازهاي ديگر.
در عمل سوختن، ماده قابل سوختن در هوا بايد در كنار هم قرار گيرند. هر چه سطح جسم قابل سوختن تماس بيشتري با اكسيژن هوا داشته باشد. عمل سوختن آسانتر و سريعتر انجام مي‌گيرد. بنابراين هر چه ذرات جسم سوزنده ريزتر باشد. چون سطح تماس آن با هوا (اكسيژن) زيادتر است، زودتر مشتعل مي‌گردد به همين دليل گازها زودتر از مايعات و مايعات زودتر از جامدات، آتش مي‌گيرند.
راههاي مختلف انتقال حرارت:
چون در بررسي و مطالعه چگونگي به وجود آمدن آتش‌سوزي و طريقة اطفاء آن روشهاي مختلف انتقال حرارت جهت جلوگيري از توسعه آتش‌سوزي اهميت زيادي دارد. بنابراين راههاي مختلف اين انتقال را بيان مي‌نماييم.
1- روش مستقيم يا هدايت:
در اين طريق جسم به علت مجاورت با يك كاتون آتش گرم مي‌شود.
يعني حرارت از يك جسم كه داراي درجه حرارت بالاتر مي‌باشد به يك جسم ديگر كه داراي درجه حرارت پايين‌تر است منتقل مي‌گردد. مانند گرم شدن فلزي در سقف يا پايه ساختمانها از اتاقي به اتاق ديگر گسترش يابد مگر اين كه اين ستونهاي فلزي از ميان ديوارهاي مقاوم در برابر آتش عبور كرده باشند.
2- روش غير مستقيم يا جابجايي:
در اين طريق به علت جابجايي و حركت هوا گرم حرارت انتقال مي‌يابد. در آتش‌سوزيها بعلت گ
رم شدن بخارات و گازهاي زيادي به وجود مي‌آيد كه اين گازهاي گرم از طريق پلكانها و كاتالهاي آسانسورها به طرف بالا حركت كرده و باعث گسترش حريق در طبقات مختلف سازمان مي‌گردد. معمولاً قريب 75% حرارت يك حريق بوسيله هواي محيط و گازهاي توليدي دور مي‌شود زيرا بر اثر حرارت زياد هواي كانون حريق گرم، و باعث گرم كردن كليه مواد و اجسام مسير خود شده و بعضي را ممكن است به درجه احتراق برساند همچنين تداوم صعود هواي داغ موجب مي‌شود كه هواي تازه از زير كشيده شده جاي آن را بگيرد. كه در نتيجه به شدت و توسعه حريق كمك مي‌گردد.
3- روش تشعشع:
در اين طريق حرارت بصورت امواج حرارتي (نوراني) انتقال مي‌يابد امواج نوراني در مسير خود تا به مانع برخورد نكرده‌اند حركت مي‌كنند. مانند گرماي حاصل از جذب اشعه خورشيد. در تشعشع هر چه جسم بيشتر قابليت جذب داشته باشد زودتر گرم مي‌شود. (يك جسم سياه زودتر جذب حرارت مي‌نمايد تا يك جسم صيقلي و روشن)
عوامل ايجاد آتش:
عوامل ايجاد كننده اغلب آتش‌سوزيها را مي‌توان به شرح زير تقسيم‌بندي كرد.
1- تماس مستقيم با شعله يا مواد مشتعل
2- وجود درجه حرارت كم براي مدت زياد
3- گرم شدن خودبخود و سوختن
4- انفجار با انتشار سريع شعله
5- صاعقه (رعد و برق)
6- انفجار ذرات معلق در هوا
7- الكتريسيته
8- فعل و انفعالات شيميايي
9- مالش، فشار، ضربه به علت سقوط اجسام
10- الكتريسيته ساكن
در حالات مذكور به محض اينكه حرارت ماده به نقطة اشتعال رسيد، شروع به سوختن ميكند به شرط آنكه به اندازه كافي اكسيژن موجود باشد. البته بايد توجه داشت كه نقطه اشتعال هر ماده تابع شرايط و وضع خاصي است كه در آن شرايط وضع ماده قرار گرفته باشد. مثلاً اگر ماده خشك باشد آسانتر مي‌سوزد و اگر مرطوب باشد مشكلتر خواهد سوخت.
تفاوت گاز و بخارات قابل اشتعال:
تفاوت گاز و بخار در اين است كه، گاز ماده‌اي است كه هميشه در درجه حرارت و فشار عادي به حالت گاز است در صورتيكه بخار گازي است كه از جسمي كه بر اثر گرم شدن آن متصاعد شده
است و اين جسم در درجه حرارت معمولي و عادي بحالت مايع يا جامد است.
روشهاي اطفاء حريق:
1- سرد كردن: سرد كردن در حقيقت از بين بردن ضلع حرارت مي‌باشد. همانطوريكه ذكر گرديده يك جسم قابل اشتعال در يك درجه حرارت بخصوص شروع به سوختن مي‌نمايد. حال اگر بوسيله سرد كردن درجه حرارت يك ماده قابل اشتعال را پايين آوريم يكي از اضلاع مثلث آتش را از بين برده و در نتيجه آتش خاموش مي‌گردد. بايد توجه كرد كه سرد كردن بعد از اينكه درجه حرارت جسم به پايين نقطه اشتعال رسيد. جهت اينك دوباره مشتعل نشود بايد ادامه پيدا كند، سرد كردن به طرق مختلف صورت مي‌گيرد.
