بخشی از مقاله
اطلاع يابي در اينترنت : نياز جوامع اطلاعاتي امروز
ظهور اينترنت و سپس رشد و گسترش روز افزون « شبكه جهاني وب » فرصتها و چالشهاي نويني را در فرايند اطلاع يابي پديد آورد . امكان جستجو و دسترسي به حجم زيادي از اطلاعات از طريق اينترنت ، فعاليت هاي آموزشي ، تحقيقاتي ، تجاري و .. را تحت تاثير خود قرار داده است مشكل اصلي فرايند اطلاع يابي در اينترنت بازيابي حجم كم از اطلاعات ومنابع اطلاعاتي نيست ، بلكه مشكل جديدي تحت عنوان «بازيابي بيش از حد اطلاعات » پديد آمده است در گذشته كاربران نهايي نياز كمتري به فراگيري مهارتهاي اطلاع يابي داشتند و اغلب از متخصصان اطلاع رساني
براي دسترسي به اطلاعات كمك مي گرفتند ، اما امروزه بايد بدون حضور يك واسط انساني و داشتن دانش كافي درباره اصول و مهارتهاي جستجو و بازيابي اطلاعات به كاوش در اينترنت بپردازند . بتدريج ، با گسترش خدمات در شبكه جهاني وب ، فراگيري اصول و مهارتهاي اطلاع يابي براي جستجو گران مهم وحياتي شد.
ظهور در اينترنت و سپس رشد و گسترش روز افزون «شبكه جهاني وب » تغيير و تحول شگرفي در فرايند اطلاع يابي به وجود آورد و باعث شد كه تعداد بسيار زيادي از استفاده كنندگان براي اولين بار از خانه يا محل كار خود به تنهايي از طريق كامپيوتر شخصي ، امكان جستجو و دسترسي به حجم زيادي از اطلاعات را پيدا كنند از يك طرف ، استفاده از محيط گرافيكي شبكه جهاني وب
، بسيار جذاب وساده به نظر مي رسيد واز سوي ديگر ، قيمت كامپيوتر هاي شخصي وهزينه اتصال به اينترنت دائما كاهش يافت . همين امر باعث شد تا بسياري از افراد بتوانند جستجوي اطلاعات در اين محيط ديجيتالي را تجزيه كنند . به اين ترتيب ، برخلاف گذشته كه استفاده كنندگان ،نياز كمتري به فراگيري مهارتهاي اطلاع يابي در خود احساس مي كردند از اين رو سواد اطلاعاتي كه مجموعه اي از تواناييها و مهارتها براي جستجو ، ارزيابي واستفاده موثر از اطلاعات است . به يكي از مهم ترين عناصر اطلاع يابي در اينترنت مبدل شده است .
رشد فزاينده ي اطلاعات واستفاده كنندگان از وب :
شبكه جهاني وب در اوايل دهه ي 1990 در آزمايشگاه فيزيك ذرات اروپا واقع در سوئيي به خود گرفت و به عنوان يكي از مهم ترين رسانه هاي قرن بيستم مطرح شد . همراه با افزايش حجم اطلاعات قابل دسترس از طريق اين محيط ، تعداد استفاده كنندگان آن نيز به طور فزاينده اي زياد شد ، به طوري كه بر آورده شده است تا ماه مارس 2001 حدود 430 ميليون نفر در سراسر جهان به اينترنت متصل بودند . رشد تعداد سايت هاي وب نيز بسيار شگفت اور ارزيابي مي شود بررسيهاي آماري نشان مي دهد كه در ژوئن 1993 تنها 130 سايت وب قابل دسترسي بودند وپس از گذشت دو سال يعني ژوئن 1995 اين تعداد به 23500 سايت وب رسيد .
مطالعات ديگر نمايانگر آن است كه در خلال سالهاي 1997 لغايت 2000 تعداد سايت هاي وب تقريبا سه برابر شده است طبق طرح مطالعاتي « اندازه گيري اينترنت » تعداد صفحات وب تا دهم جولاي 2000 در حدود 1/2 ميليارد بر آورد شده بود اين مطالعه هم چنين نشان مي دهد كه روزانه بيش از 7 ميليون صفحه جديد به شبكه وب افزوده مي شود .
به اين ترتيب ، پيش بيني مي شود كه تا اوايل سال 2001 حجم اطلاعات موجود در محيط وب دو برابر شده واز مرز 2/4 ميليارد صفحه بگذرد .
سير تحول تاريخي ابزارهاي كاوش اينترنت :
شبكه جهاني اينترنت در اواخر دهه 1960 پا به عرصه ظهور گذاشت اما تا سال 1990 ابزاي براي كاوش اطلاعات موجود در آن وجود نداشت با مروري اجمالي بر تاريخچه ابزارهاي كاوش اينترنت مي توان دريافت كه تقريبا كليه پيشرفتها در اين زمينه توسط دانشجويان وطرحهاي پژوهشي آنها صورت گرفته است در سال 1990 اولين ابزار كاوش اينترنت توسط آلان را متيچ در دانشگاه مك گيل تحت عنوان آركي توسعه يافت . وي ابتدا قصد داشت اسم اين ابزار كاوش را آركا يوز بگذ
ارد اما بعد به دليل مطابقت با استاندارد يونيكس از مخفف آن يعني آركي استفاده كرد.
آركي از طريق نمايه سازي فايل هاي موجود در سايت هاي FTP يا پروتكل انتقال فايل امكان جستجو و بازيابي فايل ها در محيط اينترنت را براي كاربران فراهم مي ساخت به تعبير ديگر اين ابزار كاوش تنها مي توانست فايل هاي اينترنتي نه متن واسناد موجود در اينترنت را بازيابي كند .
در سال 1993 دردانشگاه نوادا براي بازيابي اسناد و متون وسرورهاي گوفر نظامي
مشابه آركي طرحي شد كه ورونيكا نام داشت در واقع ،ورونيكا برا ي اولين بار امكان جستجو و بازيابي متن واسناد ساده ( بدون تصوير يا پيوندهاي فرامتني ) را در اينترنت فراهم
كرد .
يكي ديگر از ابزارهاي كاوش مشابه و ورونيكا براي جستجو در سرورهاي گوفر ، جاگ هد نام داشت . در واقع مي توان گفت كه آركي و ورونيكا پدر ومادر همه ابزارهاي كاوش امروزي به شمار مي آيند كمي قبل از ارائه ورونيكا يعني در سال 1992 تيم برنرزلي در آزمايشگاه فيزيك ذرات اروپا محيطي گرافيكي و فرامتني مبتني بر اينترنت ، تحت عنوان شبكه جهاني وب را اختراع كرد .
يكي از ويژگي هاي اين محيط توانايي ارائه اطلاعات چندرسانه اي ونيز استفاده ازنظام فرامتني براي ايجاد ارتباط با ديگر صفحات مرتبط بود . پس از گذشت يك سال از ظهور شبكه جهاني وب دو ابزار كاوش براي جستجوي اطلاعات درمحيط وب توسعه يافتند كه عبارت بودند از الي وب ورلدوايد وب واندرر ورلد وايد وب واندرر كه توسط ماتئو گري در دانشگاه MIT توسعه يافت از روبات هايا به تعبير ديگر برنامه هاي كامپيوتري براي جستجو ونمايه سازي صفحات وب استفاده مي كرد به اين ترتيب ، اولين موتور كاوش وب مبتني برنمايه سازي خود كار وماشيني پايه عرصه ظهور گذاشت و اولين پايگاه يا نمايه موتور كاوش تحت عنوان وندكس شكل گرفت .
الي وب به جاي بكارگيري روبات ها از شيوه ديگري براي نمايه سازي سايت هاي وب يعني فرستادن اطلاعات سايت ها توسط خودطراحان آنها استفاده كرد به اين ترتيب افراد مي توانستند خود به توصيف محتواي سايت هاي وب بپردازند و در فرايند نمايه سازي اطلاعات در اينترنت نقش فعالي داشته باشند در اوايل سال 1994 دو دانشجوي دوره دكتري مهندسي برق دانشگاه اسنانفورد به نامهاي ديود فيلو و جري يانگ فهرستي از سايت هاي وب مورد علاق
ه و منتخب را تهيه و در محيط وب ارائه كردند سپس به منظور جستجو در پايگاه اطلاعاتي گرد آوري شده از سايت ها ، نرم افزار كاوشي به آن افزودند و آن را ( WWW. yahoo! .COM) yahoo! نام نهادند پس ازمدتي حجم اطلاعات موجود در yahoo! افزايش يافت و روزانه هزاران نفر به آن مراجعه كردند امروزه yahoo! يكي از رايج ترين و عامه پسيند ترين ابزارهاي كاوش اينتر
نت محسوب مي شود كه روزانه دهها ميليون جستجو از طريق آن صورت مي گيرد .
دراوايل 1994 اولين ابزار كاوش با قابليت نمايه سازي كليه واژه هاي متن كامل صفحات وب توسط دانشگاه واشنگتن تحت عنوان ( www. Crawler . com ) web crawler در دسترسي قرار گرفت روبات اين ابزار كاوش برخلاف روبات هاي قبلي كه تنها عنوان ، نشاني دسترسي سايت يا 100 كلمه اول موجود درمنابع اينترنت را در پايگاه خود نمايه مي كردند قادر بود صفحات وب را به صورت تمام متن نمايه كند به اين ترتيب امكان جستجو در متن كامل صفحات وب فراهم شد در سال 1994 موتورهاي كاوش ديگري ابداع شدند كه هم از نظر بازيابي اطلاعات وهم ازنظر پوشش منابع در شبكه جهاني وب ، قابليتها وامكانات بهتري داشتند مانند ( www. Open text . com ) open text , ( www . infoseek . com ) In fosee K( www. Lycons . com) lycons رقابت برسرطراحي و توسعه ابزارهاي كاوش اينترنت بتدريج واردعصر تازه اي شد وهم اينك نيز شاهد اين رقابت در قابليتهاي بازيابي اطلاعات وحجم اطلاعات نمايه شده در پايگاه ابزارهاي كاوش هستيم .
در دسامبر 1995 ( WWW.Altavista . com ) Altavista به عنوان يكي از شناخته شده ترين موتورهاي كاوش ظهور پيدا كرد و به دليل ويژگيها ونو آوريهايي كه در آن پيش بيني شده بود به سرعت به عنوان يكي از بهترين ابزارهاي كاوش اينترنت مطرح شد به طوري كه توانايي انجام روزانه ميليونها جستجو را بدون كاهش سرعت بازيابي اطلاعات به همراه داشت Altavista اولين موتور كاوشي بود كه از زبان طبيعي ( مانند جستجوي جمله آب و هواي تهران چطور است ؟ ) و عملكردهاي بول براي بازيابي اطلاعات در محيط وب استفاده كرد .
در ماه مي 1996 ( www. Hotbot. Com ) HotBot به عنوان يكي ديگر از ابزارهاي كاوش مهم ابداع شد كه روبات آن قادر بود روزانه حدود 10 ميليون صفحه در محيط وب را درپايگاه خود نمايه كند برخي از طراحان ابزارهاي كاوش به دنبال انجام جستجوهاي جامعتر بودند .
وبه اين ترتيب در سال 1995 اولين ابر موتور كاوش توسط اريك سلبرگ ، تحت عنوان ( www. Metacrawler . com ) Metacrawler ظهور پيدا كرد .
اين ابر موتور كاوش مي توانست در پايگاه شش موتور كاوش وراهنماي موضوعي به طور همزمان به جستجو بپردازد .
در اواخر سال 1997 يكي از بزرگترين و مهم ترين ابزارهاي كاوش امروزي يعني موتور كاوش ( www. Google . com ) Google از طريق طرح تحقيقاتي دانشگاه استانفورد ظهور يافت .
Google تلاش كرد كه در نظام رتبه بندي نتايج كاوش خود مبتني بر ميزان ارتباط آنها با كليه واژه هاي جستجو ، تحول اساسي به وجود آورد كه از طريق استفاده از معيار ميزان استناد به يك صفحه يا سايت مشخص توسط سايت هاي ديگر صورت
مي‌گيرد.
همراه با رشد افزون اطلاعات در محيط اينترنت ، تعداد ابزارهاي كاوش نيز به طور فزاينده اي افزايش يافت به طوري كه تاژوئن 2001 يكي ازراهنماهاي ابزارهاي كاوش اينترنت به نام Serch Enginc Guide مدعي است 2500 موتور كاوش و راهنماي موضوعي در زمينه هاي موضوعي مختلف را در پايگاه خود نمايه كرده است .
جستجو در شبكه جهاني وب : چالشها و فرصتها
درحال حاضر ، ميليونها نفر در سراسرجهان درباره قابليتها وامكانات شبكه جهاني وب صحبت مي كنند وتعداد زياد ديگري علاقه دارند جستجوي اطلاعات در اين محيط راهر چه زودتر تجربه كنند حال سوال اينجاست هنگامي كه ما ممكن است در پيدا كردن يك « فايل » كه چند ماه قبل در كامپيوتر شخصي خود ذخيره كرديم ، با مشكل مواجه شويم و زمان نسبتا زيادي را صرف پيدا كردن آن كنيم ، چگونه خواهيم توانست در ميان « چند ميليارد صفحه وب » كه بدون هيچ ساختار نظامند
و منطقي درمحيط وب قرار گرفته اند اطلاعات مورد نظر خود را شناسايي كنيم به آنها دست يابيم ؟
آيا راهكارهاي مناسبي براي جستجو ومرور اطلاعات در اين حجم فزاينده از اطلاعات وجوددارد؟ آيا ابزارها و امكانات موجود براي جستجو و بازيابي اطلاعات از جامعيت و دقت لازم برخوردارند؟
آيا مي توان فرايند اطلاع يابي در اينترنت را مانند پايگاههاي اطلاعاتي سنتي تحت كنترل در آورد و به نتايج مطلوب دست يافت ؟
پاسخ به سوالاتي از اين قبيل ، به طور مستقيم يا غير مستقيم با ابزارهاي و امكاناتي تحت عنوان « ابزارهاي كاوش اينترنت » ارتباط دارد كه به عنوان تنها فناوري حال حاضر براي رويارويي با حجم فزاينده اي از اطلاعات ديجيتال ودسترسي به محتواي آنهامطرح هستند .
شبكه وحشي وب يا شبكه جهاني انتظار :
متخصصان كتابداري واطلاع رساني ، سالهاي متمادي تلاش كردند براي سازماندهي اطلاعات يك نظام منطقي راتوسعه دهند ، تابه اين ترتيب بتوان به طور مناسب و كار آمد به اطلاعات مورد نظر دست يافت از اين رو ، نظامهاي رده بندي ( مانند ديويي و كنگره ) در بسياري از كتابخانه ها مورد استفاده قرار گرفتند و بشر توانست انواع اطلاعات را تحت كنترل خوددر آورد با رشد فزاينده اطلاعات سازماندهي نشده در وب چالشهاي جديدي براي دسترسي مناسب و كار آمد به منابع اطلاعاتي در اين محيط پديد آمده است .
درمحيط وب ، هيچ استاندارد مشخصي ( مانند فهرست نويسي ، رده بندي كنترل كتابشناختي و كنترل واژگان ) براي ذخيره سازي و بازيابي منطقي اطلاعات نظير آنچه در دنياي چاپي يا پايگاههاي اطلاعاتي سنتي با آنها آشنا هستيم ، وجود ندارد بسياري از صفحات وب حتي مولف ناشرو تاريخ انتشار ندارند .
فرض كنيد در بزرگترين كتابخانه جهان حاوي چند ميليارد صفحه به دنبال اطلاعات هستيد كه بدون هيچ نظم منطقي روي قفسه هاي الكترونيكي مجازي يا به عبارت ديگر سايبر اسپيس قرار گرفته اند از طرف ديگر شبكه جهاني وب بر خلاف كتابخانه هاي چاپي ، يك فهرست پايگاه مركزي مشخص ثابت و پايدار ندارد وهركس مي تواند هر مطلبي را با هر محتوايي در آن منتشر كند ،بدون آنكه هيچ گونه نظارت كيفي و كمي براطلاعات منتشر شده وجود داشته باشد .
مشكل اساسي ترين اين است كه صاحبان سايت هاي وب هيچ گونه الزام و تعهدي براي در دسترس قرار دادن صفحات يا سايت هاي خود در مدت زمان طولاني ندارد بنابراين سايت يا صفحه وبي كه براي مثال ، امروز قابل دسترس بوده است فردا شايد ديگر وجود نداشته باشد .
يكي ديگراز مشكلات محيط وب ، تغيير نشاني سايت ها به منابع است كه به دلايل مختلف روي مي دهد نشاني دسترسي به صفحات يا سايت هاي وبي كه قبلا به آنها مراجعه كرديم ، بدون هيچ گونه اطلاعي تغيير كند وهيچ مكانيسمي هم براي دسترسي به نشاني جديد پيش بيني نشود اين موضوع مانند اين است كه محل نگهداري يك كتاب در قفسه كتابخانه بدون هيچ اصول منطقي تغيير كند كه خود به معناي عدم دسترسي به آن منبع است .
وبا وجود مشكلاتي از اين قبيل ، دور از انتظار نيست كه برخي از معتقدان شبكه جهاني وب به چنين محيط بي نظم بي ثبات و غير قابل كنترلي ، عنوان « شبكه وحشي وب » اطلاق مي كنند.
واما يكي ديگر از مشكلات دسترسي به اطلاعات از طريق وب بويژه در كشورهاي در حال توسعه سرعت پايين خطوط ارتباطي و مخابراتي براي ارسال و دريافت داده ها از طريق اينترنت است شايد شما هم تجربه چند دقيقه منتظر ماندن براي مشاهده يك صفحه ب را داشته باشيد .
سرعت پايين اينترنت مي تواند بر رفتار اطلاع يابي استفاده كنندگان تاثيرات منفي داشته باشد به طوري كه ممكن است اشتياق جستجو در اين محيط را از دست بدهند يا فرايند جستجو را
تهيه كاره رها كنند « شبكه جهاني انتظار » عنواني است كه در برخي متون به منظور اشاره به سرعت پايين خطوط اينترنت براي ارسال ودريافت داده ها به كار رفته است وهم اينك نيز كشورهاتا حدود زيادي از آن رنج مي برد .
فرصتهاي اشاعه و دسترسي به اطلاعات از طريق وب :
با وجود محدوديتها و مشكلات اطلاع يابي در وب كه به طور مختصر به آنها اشاره شد ، فر
وجود آمده است .
آرتورسي كلارك نويسنده مشهور داستانهاي علمي – تخيلي – در مصاحبه تلويزيوني با شكبه خبري CNN به مناسبت آغاز سال 2000 ميلادي توجه مخاطبان را به ظهور يك پديده اسرار آميز و شگفت آور در قرن بيستم يعني در شبكه جهاني وب جلب كرد كه درگذشته نه چندان دور هيچ يك از نويسندگان ، حتي تصور آن راهم نمي كردند وي كه عمدا از طريق خدمات كنفرانسي و يدوئي مبتني بر اينترنت در اين مصاحبه شركت كرده بود اين موضوع را مورد تاكيد قرار داد كه شبكه جهاني وب بيشتر وعميق تر از تصورات نويسندگان داستانهاي علمي – تخيلي درباره تسخير فضا توسط انسان زندگي روزمره ما را تحت تاثير نفوذ قرار داده است .
شبكه جهاني وب نه تنها فرايند دسترسي به منابع اطلاعاتي را آسان كرده است بلكه فرصتهاي جديدي نيز براي اشاعه و انتشار اطلاعات در اختيارقرار داده است .
درحال حاضر ، هر سازمان يا فردي مي تواند داراي سايت و مشخصي باشد واز طريق حجم وسيعي از اطلاعات را در اختيار قرار دهد .
با ظهور خدمات رايگاني كه فضاي رايگان براي طراحي سايت ها در اختيار مي گذارند هر كس بدون پرداخت هزينه مي تواند صفحه يا سايت وب شخصي خود را طراحي كند و اطلاعات مورد نظر را در دسترس كليه افراد در جهان قرار دهد .
موتور كاوش ( www. Av. Com ) Alta Vista
يكي از شناخته شده ترين و بزرگترين ابزارهاي كاوش وب است كه در دسامبر سال 1995 ظهور پيدا كرد اين موتور كاوش به دليل ويژگيها ونو آوريهايي كه در آن پيش بيني شده بود خيلي زود در ميان كاوشگران حرفه اي اينترنت مطرح شد به طوري كه امكان انجام روزانه ميليونها جستجو را بدون كاهشي در سرعت بازيابي اطلاعات به همراه داشت .
AV اولين موتور كاوشي بود كه براي جستجوي اطلاعات از زبان طبيعي استفاده كرد .
Alta Vista در ميان ابزارهاي كاوش اصلي همواره چه از لحاظ حجم پايگاه اطلاعاتي و چه از لحاظ قابليتهاي جستجو و بازيابي اطلاعات دررده هاي اول تا سوم قرار داشته است .
اين ابزار كاوش امكانات مناسبي براي جستجوي اطلاعات چند رسانه اي دارد واز جايگاه ويژه اي دركاوشهاي جامع و دقيق برخوردار است .
قابليت هاي جستجو :
Alta Vista را مي توان از نظر قابليتهاي جستجو و بازيابي اطلاعات بهترين موتور كاوشي به شمار آورد اين موتور كاوش امكان اجراي عملكرد هاي بول و رياضي ، جستجوي عبارتي و تركيبي كوتاه سازي و نزديك يابي ، جستجو در فيلد هاي مختلف و محدود كردن فرايند كاوش را به شيوه هاي مختلف ارائه مي دهد .
عملگرهاي بول و رياضي :
عملگرهاي بول شامل AND NOT , OR ,
AND بايد در بخش جستجوي ساده با حروف بزرگ درج شود اما دربخش جستجوي پيشرفته مي توان آنها را با حروف كوچك ( and not , or , and نير به كاربرد اخيرا مي توان عملگر AND را در بخش جستجوي ساده با حروف كوچك يا بزرگ اجرا كرد .
تنها در بخش جستجوي ساده مي توان از عملگرهاي رياضي + و – به ترتيب به عنوان عملگرAND,NOT , AND و بهره جست استفاده از پرانتز در هر دو بخش امكان پذير است در بخش جستجوي پيشرفته مي توان از علامت & به جاي AND علامت 1 به جاي OR و علامت ! به جاي AND NOT استفاده كرد براي اجراي كاوشهاي دقيق و پيچيده بايد از جستجوي پيشرفته استفاده كرد .
