بخشی از مقاله
بررسي چگونگي ايجاد و حفظ طراوت و شادابي در محيط هاي آموزشي
مقدمه
انسان موجودي اجتماعي است و براي زندگي اجتماعي سالم و سودمند تعليم وتربيت لازم است.در گذشته به جهت سادگي جوامع بشري ،آموزش از شكل ساده و ابتدايي برخوردار بود ،چنانكه اين امر در خانواده صورت مي گرفت. با پيچيده تر شدن زندگي و احتياج به آموزش هاي سطح بالا و كسب مهارت هاي لازم براي ساخت لوازم و وسايل و فراهم كردن امكانات زندگي ، و از طرفي سازگاري با اين محيط پيچيده ،مدارس به شكل امروزي تاسيس شدند .،چنانكه ادامه حيات جمعي ،يعني انتقال ميراث فرهنگي يك جامعه و گسترش و پيشرفت آن تا حدود زيادي از طريق مدرسه صورت مي گيرد .
امروزه تحقيقات نشان داده است كه هر مدرسه اي كه از نشاط و شادكامي بيشتري برخوردار باشد از كيفيت و كارآيي بالاتري نيز برخوردار است . ايجاد و حفظ طراوت و شادابي كه تشكيل يافته از رضايت +سطح لذت باعث مسرت ، نشاط ،دل خوشي و خوشبيني افراد در جامعه ، مدارس و ساير نهادهاي كشور مي شود ( براساس نظريه هاي انديشمندان مختلف از جمله برتراند راسل كه اظهار داشته است:"رغبت همگاني ترين و متمايزترين نشانه هاي انسان شاد است ،يعني رفتار توام با اشتياق و رغبت ." و يا پرفسور مك گيل از انديشمندان معاصر معتقد است:"شادي دوست داشتن است.")
بوجود آمدن مدرسه اي شاد و با نشاط و با كيفيت در آموزش و پرورش به عوامل مختلف بستگي دارد . ،اين عوامل عبارتند از :مديران، معلمان ، دانش آموزان و امكانات و تجهيزات آموزشي مناسب .اين عوامل در قالب برنامه درسي و آموزشي از قبل طرحريزي شده (برنامه رسمي )و يا به صورت برنامه درسي پنهان و روابط غير رسمي اثر گذارند ،كه در اين مقاله به تاثير برنامه درسي پنهان و روابط غير رسمي بر طراوت و شادابي دانش آموزان توجه شده است.
تعاريف عملياتي واژه ها و اصطلاحات
• طراوت و شادابي :
- طراوت يعني تر و تازه شدن ،شادابي.
- كاتل معتقد است : زنده دلي يعني شور انگيز ، بانشاط.(سياسي،1354).
- جان لاك معتقد است : شادي بستگي به تعداد لذات زندگي دارد .
- پرفسور مك گيل معتقد است : شادي به لذتها و تمايلات ارضا شده ربط داده مي شود و يا اينكه شادي دوست داشتن است .
- سليگمن معتقد است: شادكامي يعني آسودگي و شادكامي .همچنين عاطفه مثبت كه يك ديدگاه از شادكامي است ، با فعاليت فيزيكي مداوم ارتباط اجتماعي و تلاش براي اهداف باارزش ارتباط دارد.
- پرفسور دينراز دانشگاه مينوسوتا معتقد است : شادكامي يعني راضي بودن از زندگي . به نظر او برخي از موقعيت هاي محيطي منجر به شادكامي شده يا فرصت هايي را به وجود مي آورند كه باعث شادكامي مي شود.
- رايت هيجان هاي مثبت رابراي پيشرفت در زندگي لازم مي داند.
• برنامه درسي پنهان : متخصصان برنامه ريزي درسي ،معتقدند كه علاوه بر برنامه هاي رسمي ، يك برنامه درسي مخفي و پنهان نيز وجود دارد. اين برنامه عبارت است از: مجموعه آموزشهايي كه دانش آموز با قرار گرفتن در معرض فعل و انفعالات جاري در محيط آموزشي مي بينند. اما اين آموزشها نه در كتاب مطرح شده و نه در يك سند آموزشي منعكس است.يادگيري از محيط و مجموعه كنش و واكنش هايي كه دانش آموز به طور روزمره در معرض آنها قرار مي گيرد، يعني يادگيري ازبرنامه درسي مخفي، از يادگيريهاي ناشي از برنامه درسي صريح و رسمي پايدار تراست . بعضي از مولفه هاي اين برنامه عبارتند از : روابط مدير با ديگران ،ويژگي هاي معلم ، ميزان
مشاركت دانش آموزان در كارهاي مدرسه ،جو مدرسه و امكانات مدرسه.
• تعريف روابط غيررسمي: در هر سازماني گذشته از روابط رسمي ميان افراد كه بر اساس سلسله مراتب سازماني وجود دارد،يك سلسله روابط غيررسمي حاكم است كه در جايي نوشته نشده ولي دقيقاٌ برروي رفتار و عملكرد آنان اثر مي گذارد .
• تعريف مدرسه : بر اساس ماده يك آيين نامه اجرايي آموزش و پرورش همگاني ، مدرسه سازماني است كه : " بر مبناي معيارهاي رسمي تاسيس مي شود و با نظارت ادارات آموزش و پرورش مسئوليت اجراي برنامه هاي مصوب پرورشي و آموزشي كشور را در سطح تحصيلي معين عهده دار مي گردد" .
• تعريف جوسازماني : در هر سازماني ، جو سازماني به وسيله محيط، فضاي فيزيكي ، روشهاي تعامل كاركنان با يكديگرو ارتباطات سازما ن با محيط خارجي ايجاد مي شود .
• امكانات و تجهيزات آموزشي : منظور از امكانات و تجهيزات آموزشي در مدارس ،تعداد ساختمانهاي آموزشي ، تعداد كلاس درس ، آزمايشگاهها، كارگاهها، كتابخانه ، وسايلي مانند كتاب ، گچ، تخته سياه و تجهيزات آزمايشگاهي و غيره مي شود ( مشايخ ،1374 ).
اهميت و ضرورت انجام بررسي در اين زمينه
يكي از ويژگي هاي هر نظام آموزشي پويا، ارزشيابي مستمر از فرايندآموزش و پرورش مي باشد زيرا به كمك ارزشيابي مي توان از نقاط قوت وضعف آن نظام مطلع شد و با بازنگري و تجديد نظر در نظام آموزشي به اصلاح فرايند تعليم و تربيت همت گماشت .يكي از ابعاد ارزشيابي از كار مدارس شناخت عوامل موثر در كيفيت آنهاست چون تحقيقات نشان داده است، وجود شادي و نشاط و شادكامي در مدرسه رابطه مستقيم با اثر بخشي و عملكرد و بهره وري مدارس دارد ،پس شناخت عوامل به وجود آورنده آن كمك مي كند كه با اجراي آن در مدارس محيط شادي حكمفرما شود و وضعيت رضايت بخشي در آنها به وجود آيد .
اهداف اين مقاله
هدف از نوشتن اين مقاله از يگ سو شناخت عوامل موثر در شادي و نشاط در مدارس و تاثير آنها بر پيشرفت تحصيلي دانش آموزان و عملكرد نظام آموزش و پرورش مي باشد. در مرحله بعد دادن پيشنهاد هايي براي ايجاد و حفظ جنبه هاي مثبت و نشاط برانگيز در مدارس به دست اندركاران نظام آموزشي كشور است .
بررسي تاثير روابط مناسب مدير در مدرسه بر طراوت وشادابي دانش آموزان و معلمان
يكي از مهمترين وظايف مديريت درهر سازماني ( خصوصا آموزش و پرورش)ايجاد ميل، اشتياق و علاقه به انجام دادن كار ،تشويق، جلب رضايت و خشنودي كاركنان از طريق ارضاي نيازهاي منطقي مادي ، اجتماعي و رواني آنها است.
در همين راستا وظيفه مديريت آموزشي در هر مدرسه اي عبارت است از : شناخت و درك نيازها، رفتار و شخصيت دانش آموزان ، معلمان و كاركنان و هدايت رفتار آنها به سوي رفتاري مطلوب براساس احترام ،ارزش ، خود پنداري مثبت ، شناخت ، خودآگاهي ، عدالت و پي بردن به استعدادها و نيروهاي افراد است . در اين راه معلمان ،دانش آموزان و كاركنان نيز مي توانند با پي
بردن به نيازها و استعداد هاي نهفته و بالقوه خود، رفتار و شخصيت خود را به سوي كمال مطلوب هدايت كنند و آنها را بارور و شكوفا سازند .در اين راستا ، مديريت پس از شناخت نيازها ، زمينه هاي تامين آنها را فراهم مي سازد و دانش آموزان ، معلمان و كاركنان نيز با شوق وشادي و جديت از انرژي هاي خود در راه رشد و كمال خود و دستيابي به اهداف سازمان بهره مي گيرند .
در گذشته تصور مي شد كه مسائل مادي بيشترين اثر را بر رضايت و شادي و علاقمندي افراد در محيط كا ر و در نتيجه بالا رفتن كارآيي دارد ا ما بعد ها تحقيقات نشان داد كه برقراري روابط انساني ،جو دوستانه، مشاركت ، پذيرش و اعمال روش هاي انساني اثر عميقي بر رضايت شغلي و كارايي افراد دارد (آزمايشهاي معروف به هاثورن) .
راه كارهاي مناسب جهت ايجاد و حفظ طراوت و شادابي در بين كاركنان و معلمان و دانش آموزان به وسيله مديريت مدرسه عبارتند از :
• درك نيازها ، استعدادها و مشكلات ديگران و پوشش براي تامين ، شكوفايي و حل آنها.
• پذيرش تفاوت هاي فردي ،يعني احترام به افكار و عقايد ديگران كه مطابق نظرات و ميل ما نيست .
• دوست داشتن ديگران يعني اعتقاد به اينكه هر معلم يا دانش آموزي داراي ارزش است و ميتواند در مدرسه منشا خدمتي گردد .
• خوب گوش دادن و پذيرفتن افراد يعني خوب شنيدن كه از اساسي ترين عوامل ارتباط و برقراري روابط انساني است.
• برقراري بهداشت رواني در محيط آموزشي ،زيرا هرچه جو سازمان مثبت تر باشد برقراري روابط انساني راحت تر است .
بررسي تاثير برقراري روابط مناسب معلم و ويژگي هاي شخصيتي او بر طراوت و شادابي دانش آموزان
امروزه كيفيت كار معلم، به عنوان يكي از عوامل تعيين كننده كيفيت آموزش و پرورش قلمداد مي شود.
در كيفيت كار معلم نيز عوامل بسياري دخالت دارند. از جمله: ميزان تحصيلات،آموزش هاي لازم براي تعليم، علاقه و انگيزه تدريس و بالاخره شناخت ويژگيهاي دانش آموزان.
با شناخت دانش آموزان ميسر است ، يعني معلم نمي تواند بدون توجه به ويژگيهاي شاگردان، آنان را به كار كردن وادارد و به عبارتي ديگر كار را بر آنان تحميل كند. فعاليت و كار مدرسه بايد مورد علاقه و دلخواه شاگردان باشد. آنها خود شخصا بايد عامل باشند نه اينكه اعمال و وظايف از طرف معلم بر آنان تحميل شود. قانون علاقه و شادابي يا رغبت كه بر كاركرد فكري بزرگسالان حاكم است به طريق اولي درباره كودكان و شاگردان مدارس نيز صادق است .
راهكارهاي مناسب جهت ايجاد و حفظ طراوت و شادابي در بين دانش آموزان به وسيله معلم
برقراري ارتباط صحيح : در فرآيند تدريس و يادگيري وقتي ارتباط برقرار مي شود كه محتواي پيام از معلم به دانش آموز منتقل شود و برعكس. به قول ديويي: " تدريس را مي توان با فروش اجناس مقايسه كرد. هيچ فروشي بدون در پي داشتن خريد تحقق نمي يابد. مردم، فروشنده اي را كه ادعا مي كند تعداد زيادي كتاب فروخته است، ولي كسي آنها را نخريده است، مسخره مي كنند. به همين منوال شايد معلماني باشند كه صرف نظر از اينكه كسي چيزي ياد گرفته است يا خير، تصور مي كنند كه روز خوبي را از نظر تدريس، پشت سر گذاشته اند."
لئو تولستوي معتقد است بهترين معلم كسي است كه داراي قابليت خلق روشهاي تازه است و بهترين روشها هرچه بيشتر فعال نمودن دانش آموزان در امر تدريس است.
ثرندايك معتقد است در امر تدريس بايد سعي شود ميان موضوع تدريس با يادگيريهاي قبلي شاگردان رابطه منطقي برقرار شود .
براي يادگيري بهتر بايد به گونه اي تلاش شود كه شاگرد حتي الامكان از اعمالش احساس رضايت كند يعني شاگرد در فرآيند يادگيري، از انجام فعاليت هاي خود احساس فايده، ارزشمندي و لذت كند .
معلم در جريان آموزش به تشويق شاگردان اهميت دهد .
معلم بايد در دانش آموزان انگيزه دروني و ميل به يادگيري را تقويت نمايد. زيرا رغبت محركي است كه نيروي فعاليت را افزايش مي دهد. و از طرف ديگر شاگردان بايد ضمن يادگيري فعال باشند و براي اين منظور بايد به موضوعي كه مي خواهند فرا بگيرند علاقه مند باشند.
بررسي تاثير جو سازماني در مدرسه بر طراوت و شادابي دانش آموزان و معلمان
وقتي كه فردي در يك گروه وارد مي شود كيفيت و نوع رفتار او تحت تاثير جمع قرار مي گيرد .به عبارت ديگر فرد در جمع حال و هوايي را احساس مي كند كه اين احساس در رفتار او اثر مي گذارد. مي توان گفت ساختار سازمان و نوع رهبري آن و ارتباط بين افراد كيفيتي به وجود مي آورد كه به خوبي توسط افراد درك مي شود و روي رفتار آنها اثر مي گذارد . اين كيفيت دروني سازمان را، "جو سازمان" ناميده اند. افراد نمي توانند" جو" را ببينند يا لمس كنند ولي"جو" به خوبي درك مي شود و روي رفتار تاثير مي گذارد. در اين مورد"كيت ديويس" معتقد است كه: فضاي سازماني ميتواند بر انگيزش، كاركرد، خشنودي شغلي اثر بگذارد .
در مدرسه نيز كه يك سازمان اجتماعي است جو سازماني وجود دارد . در اين رابطه مي توان گفت كه تفاوت مدارس فقط به جنبه هاي كمي مثل وسعت فضاي آموزشي، حجم وسايل و امكانات ، تعداد دانش آموز و معلم محدود نمي شود بلكه به جنبه هاي كيفي كه روي كاركرد افراد تاثير مستقيم دارد نيز ارتباط پيدا ميكند . جنبه هاي كيفي كه توسط افراد درك مي شود همان "جوسازماني" است. پس مي توان گفت جو سازماني به كيفيت دروني مدارس اطلاق مي شود كه توسط افراد درك شده و روي رفتار آنها تاثير مي گذارد. اگر درك افراد از وضعيت مدرسه مثبت و شاد و رضايت بخش باشد، روحيه آنها تقويت شده، فعاليتهاي آنها موثرتر و مفيدتر خواهد بود .درغير اين صورت افراد از محيط كار خود راضي نبوده و در نتيجه از عملكرد پاييني برخوردار خواهند بود. (دسلر گري)
هر چه جو سازمان مثبت تر وشادتر باشد، برقراري روابط انساني آسان تر خواهد بود. محيط زندگي انسان نقش اساسي در احساس خوشبختي و شادكامي افراد دارد ،اگر محيطي بتواند به فرد اعتماد به نفس بدهد و بروز استعدادها و احساسات او را ممكن سازد و در نهايت بتواند زمينه هاي دستيابي به نيازهاي فرد را امكان پذير سازد، افراد احساس شادي و خوشبختي خواهند كرد و بالعكس.
بررسي تاثير مشاركت دانش آموزان در مدرسه بر طراوت و شادابي آنان
مشاركت دادن دانش آموزان در امور مدرسه يكي از راههاي ايجاد علاقه و رغبت و نشاط و افزايش انگيزش در آنان است . مديران بايد تا آنجا كه ممكن است امور مربوط به تصميم گيري و اجرايي مدرسه را به دانش آموزان بسپارند.
راهكارهاي مناسب جهت ايجاد و حفظ طراوت و شادابي در بين دانش آموزان به وسيله مشاركت دادن آنان در كارها
ارزش و شان قايل بودن براي دانش آموزان: بايد سعي كرد براي دانش آموزان ارزش قايل شويم به طوري كه فرد فرد آنها احساس كنند كه براي مدرسه ارزش دارند.
