مقاله در مورد بررسی نقش استرس شغلی بر سلامت روانی کارکنان

بخشی از مقاله

بررسی نقش استرس شغلی بر سلامت روانی کارکنان

فصل اول
کلیات تحقیق
طرح تحقیق :
بررسی نقش استرس شغلی بر سلامت روانی کارکنان

واژه هاي كليدي :
استرس ، سلامت روانی ، کارکنان
Stress , Mental Health

مقدمه
ساعت های زیاد كاری، رؤسای بداخلاق، كمی درآمدها و سایر موارد ناخوشایند از جمله مواردی هستند كه برخی از كارمندان امروزی هر روزه با آن در محیط های كاری مواجه می شوند. این موارد از نظر همه نامطلوب و آزار دهنده اند. اما آیا آنها واقعاً می توانند اثرات بدی بر روی افراد داشته باشند؟

ساعت های زیاد كاری، رؤسای بداخلاق، كمی درآمدها و سایر موارد ناخوشایند از جمله مواردی هستند كه برخی از كارمندان امروزی هر روزه با آن در محیط های كاری مواجه می شوند. این موارد از نظر همه نامطلوب و آزار دهنده اند. اما آیا آنها واقعاً می توانند اثرات بدی بر روی افراد داشته باشند؟ پاسخ به این سؤال یك بله بزرگ است. از آنجایی كه همگی این موارد در افزایش استرس، اشتراك دارد می توانند سبب بروز نارسایی های روحی و جسمی شده و در نهایت تأثیرات مخربی

بر روی افراد شاغل داشته باشند. اما برای مقابله با استرس در محیط های كاری چه كاری می توان انجام داد. قبل از هر اقدامی باید عوامل استرس زای محیط های كاری را بشناسیم. طبق بررسی های انجام شده سه عامل بیشترین نقش را در استرس افراد شاغل دارند: ناامنی شغلی، ارتباط نامناسب و بی خوابی.

بیان مسئله :
در این پژوهش قصد بررسی رابطه میان استرس شغلی و میزان سلامت روانی کارکنان ها را داریم ، همانگونه که میدانید استرس های شغلی یکی از عوامل موثر در وضعیت بهره وری در سازمان میباشند و.

اهمیت و ضرورت تحقیق :
نقش و تاثیر انکار ناپذیر استرس های شغلی بر وضعیت سلامتی و بهره وری کارکنان امری اجتناب ناپذیر است ، توجه و اهمیت دادن به وضعیت سلامت روحی کارکنان در سازمان امری است که می تواند باعث موفقیت سازمان شود و این امر اهمیت و ضرورت این بحث را نمایان می کند .

هدف های کلی تحقیق :
هدفهای کلی تحقیق را بر اساس این موارد طبقه بندی می نمائیم ،
الف - بدست آوردن یک رابطه صحیح در زمینه تاثیر استرس های شغلی بر وضعیت سلامت روانی کارکنان
ب– بدست آوردن یک راهکار اساسی برای حل این مشکل
ج – ریشه یابی مشکل و بدست آوردن نقطه نظرات و ایده آلهای طرفین

سئوالات تحقیق :
1 – آیا میان استرس های شغلی و میزان بهره وری کارکنان در یک سازمان رابطه معنی داری وجود دارد ؟
2 – آیا میان استرس های شغلی و میزان کارآیی و سلامت روحی کارکنان در سازمان رابطه معنی داری وجود دارد ؟

فرضیه ها :
 فرضيه اول:
میان استرس های شغلی و میزان بهره وری در سازمان رابطه معنی داری وجود دارد .
 فرضيه دوم:
میان استرس های شغلی و میزان بهره وری در سازمان رابطه معنی داری وجود ندارد .

متغییر های تحقیق :
متغییر مستقل :
تاثیر یا عدم تاثیر ویژگیهای میزان استرس های شغلی بر سلامت روانی کارکنان

متغییر وابسطه :
عبارت است از میزان تاثیر عامل استرس شغلی .بر وضعیت بهره وری و کارآیی کارکنان در سازمان

تعاریف عملیاتی متغییر ها :
استرس های شغلی
تا چند دهه پيش، غايت خواسته و آرزوي هر جواني كسب يك شغل دولتي يا ادامه حرفه پيشينيان خود بود. شغل دولتي امنيت خاطر لازم را براي مردها و زن‌هاي نسل پيشين فراهم مي‌كرد و شخص با پيشرفت تدريجي در حرفه خود، از حقوق و مزاياي مناسب برخوردار مي‌شد. امروزه چنين مشاغلي چندان مورد توجه نيست، مگر اينكه شخص از پست و مقام و حقوق بسيار بالا برخوردار باشد. مشاغل دولتي با وجود برخورداري از امنيت شغلي، جاذبه چنداني براي جوانان امروزي

ندارند. جوان‌ها حاضرند براي مواجهه با مسائل و مشكلات گوناگون و تجربه ابعاد مختلف زندگي نوين، خطرات عدم امنيت شغلي را به جان بخرند تا بتوانند در جهت پيشرفت خود گام بردارند. البته برخي از مشاغل دولتي نيز مي‌تواند عامل بروز تنش و استرس شود.
به هرحال هر نوع حرفه و شغلي مقداري تنش و اضطراب با خود به همراه دارد و اين مي‌تواند به وظايف يك زن خانه‌دار يا مسئوليت‌هاي اجرايي يك فرد در محيط كار مربوط باشد. اشخاص با كسب آمادگي جسمي و ذهني لازم مي‌توانند حداكثر توان خود را به كار گيرند تا به موفقيت و برتري

مربوط به حرفه خود برسند.
استرس شغلي شديد و مداوم و محيط كار نامناسب، در صورتي كه شخص ظرفيت كافي پذيرش استرس را نداشته باشد تخريب كننده است. شخصي كه تحت چنين شرايطي قرار دارد، به تدريج علائم افسردگي و خستگي مزمن را در خود آشكار مي‌سازد. ممكن است اين شخص پزشك، مدير شركت، كارگر متخصص كارخانه، منشي دفتر يا تاجري پرمشغله يا كارگر ساده‌اي باشد كه كاري خسته‌كننده و يكنواخت انجام مي‌دهد.
استرس تنها زماني مي‌تواند تأثير منفي بگذارد كه انسان به بن‌بست برسد و باور كند ديگر هيچ‌ راه‌حلي وجود ندارد. در صورتي كه آدمي براي رسيدن به هدف خود فقط يك راهكار ندارد، بلكه مي‌تواند با استفاده از روش‌هاي گوناگوني به موفقيت دست يابد و هرگز اجازه ندهد كه مشكلات و مسائل او را از پاي درآورد. بينش عاقلانه و منطقي و توأم با آرامش به آدمي كمك مي‌كند تا بر استرس شغلي غلبه كند. اغلب افراد سخت‌گير، دقيق، تندخو، و عصبي، بيشتر از افراد آرام و خونسرد و انعطاف‌پذير تحت تأثير استرس شغلي قرار مي‌گيرند. زيرا افراد انعطاف‌پذير هميشه آماده سازگاري با شرايط گوناگون را دارند.

اشخاصي كه از حرفه خود راضي نيستند و لذت نمي‌برند بيشتر در مقابل استرس تسليم مي‌شوند. به همين دليل از ناراحتي ناشي از آن رنج مي‌برند كه اين امر با غر زدن‌هاي مداوم و كينه‌توزي نسبت به ديگران همراه بوده و استرس ايجاد مي‌كند. در حالي‌كه انسان‌ها موجوداتي انعطاف‌پذيرند به‌طوري كه مي‌توانند خود را با محيط كارشان سازگار كنند حتي اگر شغلشان با علايق آن‌ها همخوني نداشته باشد با تغيير بينش خود مي‌توانند استرس ناشي از يأس و نوميدي را تا حد زيادي كاهش دهند.

بهره وری کارکنان :
بهره‌وری که یکی از مفاهیم اقتصاد است اینگونه تعریف می‌شود: "مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرِِِِژی و یا کار هزینه شده بدون کاهش کیفیت". به دیگر سخن بهره‌وری عبارتست از بدست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد ومهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان و…به منظور ارتقاء رفاه جامعه.

فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق
• ادبیات و پیشینه تحقیق

مقدمه :
در گذشته، اوضاع طوری بود كه می شد روی خیلی چیزها حساب كرد. اگر به طور منظم كار می كردی، كارت را خوب انجام می دادی و با كارفرما بحث نمی كردی، می توانستی روی ترفیع، افزایش منظم حقوق و یك میهمانی خداحافظی و هدیه بازنشستگی حساب كنی. اما این روزها دیگر این طور نیست. شما هر چقدر هم كه خوب تلاش كنید دیگر نمی توانید مانند گذشته با خیال مطمئنی به كارتان ادامه دهید. این روزها اتفاقات، مشكلات و حوادث پیش بینی نشده زیادی افراد را محاصره كرده اند و ترس از نداشتن آمادگی برای مقابله با آنها سبب شده كه استرس های ناشی از دست دادن ناگهانی شغل به شدت افزایش یابد. اما چه می شود كرد؟ آیا باید اجازه دهیم كه ترس از دست دادن شغل ما را بكشد؟ آیا اصولاً راه حلی برای مقابله با استرس ناشی از بیكار شدن وجود دارد؟

بله- امروزه با خود «راحت بودن» و از خود «رضایت داشتن» امتیاز و ویژگی روانی مثبتی محسوب می شود كه هركسی از آنها برخوردار باشد استرس كمتری را احساس می كند. اما چگونه می توان با خود راحت بود و از خود رضایت داشت؟ هر فرد به عنوان انسان دارای یك سری ارزش ها و توانایی های مثبت بی قید و شرط است، اما در گیرودار مسایل و مشكلات روزمره از وجود این ارزش ها و توانایی ها غافل می شود. به مرور زمان غفلت از توانایی هایمان باعث می شود كه دیگر پشتوانه درونی محكمی برای تكیه كردن در هنگام مواجه شدن با مشكلات نداشته باشیم و به همین علت اولین جوانه های استرس در وجود ما ریشه می كنند. برای مقابله با استرس باید

مجدداً به سراغ توانایی ها و نقاط قوت خود بروید و به خاطر همین ویژگی های مثبت به خود احترام بگذارید و برای خود ارزش قائل شوید. در چنین شرایطی حتی اگر باور شما از ارزش ها و توانایی هایتان چندان قوی نباشد، باز می توانید روی آن حساب كنید و با تقویت آن، به مقابله با استرس در محیط كار بروید. فراموش نكنید كه احترام به خود در واقع بازتاب آگاهی به ویژگی های فردی خود است كه مولد اعتماد به نفس در انجام همه كارها خواهد بود. اگر برای خود به اندازه كافی ارزش قائل باشید، دیگر هیچ نوع استرسی نمی تواند تأثیر نامطلوبی بر روی كار شما داشته باشد و هرگز از مبارزه نمی ترسید.

ارتباط كاری نامناسب
یكی از بزرگترین زمینه هایی كه كارمندان امروز باید در آن مهارت خاصی داشته باشند توانایی در برقراری ارتباط های كاری مناسب است. اگر شما از این توانایی خدادادیتان استفاده نكنید، كیفیت روابط شما در محیط كار و خانواده روز به روز بدتر شده؛ به طوری كه نهایتاً دیگران علناً از شما، رفتار و عملكردتان انتقاد می كنند. اگر كمی دقت كنید متوجه می شوید كه بی توجهی نسبت به این مورد می تواند باعث بروز استرس در شما شود. امروزه چنین به نظر می رسد كه ما با زندگی

روزمره اطراف خود بیش از حد خو گرفته ایم. ما شاهد از هم پاشیدن لحظه به لحظه بسیاری از ازدواج ها، اخراج از كار، اعتیاد گسترده جوانان و بسیاری از مسایل بدیهی زندگی روزمره ایم كه به ندرت به خود آمده و از خودمان می پرسیم «آیا این روند روزی متوقف خواهد شد؟» احتمالاً نه- در واقع، یكی از عللی كه باعث به وجود آمدن چنین مشكلاتی شده، عدم توجه به برقراری ارتباط مناسب است. بعضی افراد معتقدند كه دنیا بدون وجود تعدادی از افرادی كه از آنها خوششان نمی آید، بهشت خواهد شد! امروز رقابت در محیط های كاری به شدت افزایش یافته ولی متأسفانه افراد برای رسیدن به موفقیت از روش های نامناسبی استفاده می كنند. آنها به جای این كه

سعی كنند از توان خود برای رسیدن به موفقیت استفاده كنند سعی می كنند تا طرف مقابل خود را به هر طریقی كه شده حذف كنند. با چنین تفكری، آنها هیچ وقت نمی توانند ارتباط كاری مناسبی با رقبای خود برقرار كنند و همیشه در استرس ناشی از شكست دست و پا می زنند. این افراد بدون این كه خود متوجه باشند در حال ساختن جهنمی برای خود هستند، اما دیگران به خاطر آن كه از ما نیستند، جهنم ما را نمی سازند. آنها وقتی جهنم را می سازند كه نتوانیم رابطه ای هماهنگ و موزون با آنها برقرار كنیم و آنها نیز همین عدم توانایی را در رابطه با ما داشته باشند. به راستی چرا درباره چنین موضوع مهمی كه نقش زیادی در افزایش استرس در انسان دارد آموزش ندیده ایم؟ و در حالی كه متوجه چنین موضوعی هستیم باز زندگی را بدون این مهارت می گذرانیم؟

زنگ خطر بی خوابی

ترس از بیكاری، ناتوانی در برقراری ارتباطی مناسب، ترس از عدم موفقیت، ترس از پیدا نكردن كاری خوب در آینده، ترس به دلیل موقعیت های مالی و... همگی ذهن و روح افراد شاغل امروز را آزار می دهند. متأسفانه تعدادی از افراد سعی می كنند تا این ترس ها را به درون برده و آشكار نكنند. همین درونی كردن ترس ها و افزایش شدید استرس به تدریج سبب می شود نوعی اضطراب در روح و روان آنان ریشه بگیرد. این اضطراب در شكل نوعی بی خوابی كه در برابر هر معالجه ای

مقاومت می كند، ظاهر می شود. در دنیای پرجنب و جوش امروز، مشكل بی خوابی تقریباً همه را دامنگیر كرده است. این مشكل باعث شده تا افراد زیادی به سمت استفاده از قرص های خواب آور و آرام بخش بروند. بی خوابی نشانه به وجود آمدن عدم تعادل و ناهماهنگی در سلامتی است كه با بی توجهی به آن مسلماً مشكل جدی تر می شود و تا جایی پیش می رود كه ممكن است ما را برای همیشه اسیر داروهای رنگارنگ و مختلف خواب آور كند. اما آیا می توان كاری كرد؟

بله- یك سوم عمر هر انسانی در خواب می گذرد و این مدت، برخلاف تصور بعضی ها اصلاً تلف شده محسوب نمی شود چرا كه خواب به اندازه هوا و غذا برای بدن لازم است. هرگز از خواب شبانه خود غافل نشوید و به آن به چشم زمان از دست رفته و تلف شده نگاه نكنید. متأسفانه این برداشت و تصور نادرست! مورد پذیرش بسیاری از انسان ها قرارگرفته و باعث شده كه آنها به خواب زیاد اهمیت ندهند. اگر به خواب شبانه و نقش آن در حفظ سلامت عمومی خود اهمیت ندهید، هرگز نخواهید توانست به مدت طولانی در فعالیت های روزانه خود موفق، مؤثر و شاداب باشید چرا كه استرس ناشی از بی خوابی بدترین تأثیرات را بر روی زندگی شما خواهد گذاشت. فراموش نكنید توانایی خوابیدن از جمله نعمت هایی است كه خداوند به همه انسان ها ارزانی داشته است. خوابی كه ضامن نشاط و موفقیت روز بعد در زندگی ماست.

اندازه گیری بهره وری
برای بشر آگاهی از نتایج تلاشهایش یک نیاز ذاتی است و مدیران نیز باید بدانند سیستم سازمانی که آن را مدیریت می کنندچگونه عمل می کند. اندازه گیری بهره وری ابزاری موثر در تجزیه وتحلیل عملکرد شرکت بوده و ضمن آنکه مشخص می کند تلاشهای بهره وری تاچه حدی مفید بوده است، محلهای قابل بهبود را نیز نشان می دهد. اندازه گیری بهره وری زمانی موثر بوده و به بهبود سازمان کمک می کند که براساس یک سیستم صحیح و اصولی انجام گیــــــــرد. در غیراین صور

ت، یعنی از اندازه گیری های پراکنده و غیرسیستماتیک نمی توان انتظار بهبود مستمر داشت. برای اندازه گیری درست بهره وری باید به نکات زیر توجه کرد:

1 - مدیران و کارمندان باید سیستم بهره وری را درک کرده و به آن اعتماد داشته باشند؛
2 - اندازه گیری بهره وری باید تمام منابع و فعالیتهای کسب و کار را دربربگیرد؛
3 - نتایج اندازه گیری باید منبع سود را مشخص کند. مثلاً اینکه سود حاصل ناشی از بهره وری واقعی است یا تورم قیمتها؛

4 - نتایج حاصل باید نشانه های روشنی برای تصمیمات مدیریت داشته باشد.
درهر موردی می توان براساس ورودی و خروجی آن سیستم، میزان بهره وری آن را اندازه گیری کرد. هدف از این اندازه گیری، مشخص کردن میزان استفاده از ورودیها یا منابع موردنیاز در تولید یک کالا یا ارائه خدمات است که با مقایسه آن با شاخصهای جهانی یا استاندارد، می توان استفاده از منابع را بهینه و موثر کرد که درواقع همان افزایش بهره وری است. به طور کلی نتایج بهره وری را می توان در سطح جزیی و کلی محاسبه کرد. درصورتی که نسبت ستاده را با یکی از عوامل تولید محاسبه کنیم، آن را بهره وری جزیی و اگر این نسبت را برای کل عوامل تولید محاسبه کنیم، آنگــــاه بهره وری کلی را موردمطالعه قرار داده ایم.

برای معنی دار بودن و تحلیل بهتر شاخصهای بهره وری لازم است این شاخصها براساس یک اطلاعات پایه برای همان ورودی و خروجیهای موردنظر برای دوره های مشخص مانند ماهانه، فصلی یا سالانه محاسبه و موردمقایسه قرار گیرند. طول دوره ارزیابی تاحد زیادی به عوامل زیر بستگی دارد.

الف - سهولت دسترسی به اطلاعات؛
ب - ماهیت عملیات تولیدی؛

ج - اهداف مدیریت از ارزیابی بهره وری؛
د- تعداد شاخصهایی که باید تعیین شوند.
بـــه منظور محاسبه به موقع شاخصهای بهره وری لازم است سیستمی با اهداف زیر تدوین گردد:
1 - ایجاد ساختار مناسب اطلاعاتی، جهت دسترسی به اطلاعات بهره وری در مقاطع زمانی مختلف؛
2 - تعیین سیکل زمانی ارسال اطلاعات ازطرف واحدهای مختلف شرکت؛
3 - تدوین رویه های اجرایی انجام فعالیتهای بهره وری.
اندازه گیری شاخصهای بهره وری جهت سنجش عملکرد شرکتها، می تواند به عنوان

ابزار مناسبی جهت برنامه ریزیهای بلندمدت مدیریت در سطح سازمان باشد. به طورکلی هر سازمان برای اجرای برنامه های بهره وری از اندازه گیری بهره وری شروع می کند. شاخصهای به دست آمده از اندازه گیری را براساس یک مبنا که قبلاً توضیح آن داده شد ارزیــــابی کرده و براساس نتایج ارزیابی، برنامه های بهره وری را تنظیم می کند که با اجـــرای آن برنامه ها معمولاً بهره وری بهبود می یابد.

به منظور نهادینه کردن بهره وری و تبدیل آن به یک فرهنگ، حمایت بی چون و چرای مدیران ارشد و اتحادیه های کارگری (درصورت وجود) قبل از هر چیز امری لازم و ضروری است.

فصل سوم
روش انجام تحقیق

مواد و روشها :
اين مطالعه بصورت توصيفي مقطعي در سال1387 انجام گرفت. 200 نفر از دانشجويان دوره روزانه و شبانه به عنوان نمونه مورد مطالعه به روش نمونه گيري تصادفي طبقه اي انتخاب شدند . ابزار گردآوري داده ها پرسشنامه محقق ساخته بود . به منظور بررسي روائي پرسشنامه پس از مطالعه جهت نظرخواهي به تعدادي از اعضاي هيات علمي در دانشگاه آزاد اسلامی ارائه گرديد . پايايي نيز از طريق دو نيم كردن و با استفاده از آزمون آلفاي كرونباخ 86% بدست آمد . به منظور تحليل يافته هاي ، از آزمون كاي دو ، تحليل واريانس ، انحراف معيار و ميانگين استفاده شد .

يافته هاي پژوهش :
در بررسي توصيفي گزاره ها بيشتر دانشجويان (3/59 درصد ) در كارگاه روش تحقيق شركت نداشتند . در محور نگرش به موانع اجرايي ، تواناييهاي علمي و شخصي ، تأثير برنامه آموزش در پژوهش ، فعاليت جمعي پژوهش و جايگاه محقق در جامعه ;گرايش اكثريت پاسخها به سمت متوسط و نگرش دانشجويان در مورد منابع و امكانات كتابخانه ضعيف بود . بين متغير جنسيت و

نگرش به موانع اجرايي ،فعاليت جمعي پژوهش و پايگاه محقق در جامعه رابطه معني دار وجــود داشت (05/0P< ) .همچنين در بررسي رابطه بين متغير رشته تحصيلي ونگرش به موانع اجرايي ، تواناييهاي علمي ، تأثير برنامه ريزي آموزش در پژوهش ، منابع و امكانات كتابخانه و جايگاه محقق در جامعه ، ارتباط معني دار وجود داشت .

جامعه آماری :
اين مطالعه از نوع توصيفي مقطعي است كه در سال1387 و از جمعيتي تعريف شده (دانشجويان اشتغال به تحصيل در سال 87) و با متغيرهاي مشخص وابسته و مستقل به انجام رسيد . در اين تحقيق ، از روش نمونه گيري تصادفي طبقه اي استفاده شد . در اين روش ، كل جامعه آماري به تعداد 360 نفر (به استثناي دانشجويان ترم اول) محاسبه گرديد ، سپس اسامي دانشجويان بر اساس حروف الفبا و به تفكيك رشته تحصيلي ، مقطع تحصيلي و دوره تنظيم گرديد . و با توجه به جمعيت دانشجويان سهمي از نمونه به هر رشته ، مقطع و دوره تحصيلي اختصاص داده شد .

حجم نمونه با استفاده از فرمول كوكران 199 نفر تعيين گرديد . ابزار گردآوري داده ها پرسشنامه اي مشتمل بر 25 سئوال بر اساس طيف ليكرت بود . جهت دست يابي به اهداف پژوهش از آزمون كاي دو ، تحليل واريانس ،انحراف معيار و ميانگين استفاده شد .

نمونه آماری و نحوه گزینش آن :
نمونه آماری در این پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تاکستان میباشد ، استان قزوین دارای چندین دانشگاه دولتی و آزاد و موسسات آموزش عالی میباشد که در مجموع جمعیتی دانشجویی بالغ بر 250000 نفر را شامل می گردد که در این بین سهم دانشگاههای آزاد و غیر انتفاعی بسیار بالاتر از دانشگاههای دولتی و نمه دولتی میباشد .

روش های تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات :
در پژوهش به كمك تحليل داده هاي گردآوري شده، واقعيات و سوالهاي علمي تحقيق را جستجو مي‌نمائيم. داده ها به اطلاعات خام گردآوري شده از طريق مصاحبه، پرسشنامه يا مشاهده و يا پايگاه هاي داده هاي دسته دوم اشاره دارد. باسازماندهي داده ها به طريقي معين، تحليل آنها و نتيجه گيري از انها جواب مسئله اي را كه در جستجوي آن هستيم پيدا مي‌كنيم. گاهي پژوهشگر ممكن است بخواهد رابطه ميان دو متغير اسمي يا مستقل بودن آنها از يكديگر را بررسي كند. در

اينصورت مي‌توان از آزمون ناپارامتريك مثل استفاده نمود. آزمون معني دار بودن كاي دو به ما كمك مي‌كند تا بتوانيم روابط بين متغيرهاي اسمي را پيدا كنيم (سكاون 1381، 353-354). شايد در عمل، متداولترين نوع تجزيه و تحليل دو متغيره طبقه بندي متقاطع دو متغير اسمي، آزمون توان دوم كاي ( ) باشد. البته مقدار كاي دو رابطه يا عدم رابطه (استقلال) متغيرها را نشان مي‌دهد. اگر بخواهيم درجه يا ميزان رابطه را بدانيم يكي از شاخصها استفاده از شاخص كرامر است كه در ذيل فرمولهاي كاي دو فرمول آن ارائه گرديده است. ضريب كرامر يكي از شاخصهاي ارتباط متغيرهاس

ت كه درجه يا ميزان ارتباط را نشان مي‌دهد و براي جداول توافقي با طبقات بيشتر از دو در دو به كار مي‌رود.

محاسبه كاي دو طبق مراحل زير انجام مي‌پذيرد:
الف) محاسبه فراواني مورد انتظار براي هر خانه يا سلول : فراواني مورد انتظار (Fei) را مي‌توان از حاصلضرب جمع سطر i در جمع ستون j تقسيم بر n تعداد هر سلول محاسبه نمود. كه فرمول آن به شرح زير است (آذر و مؤمني 1380، 223):

 ب) به توان رساندن هر واريانس (تفاوتهاي بين فراواني هاي مشاهده شده و مورد انتظار براي هر خانه)
 ج) تقسيم مقادير به دست امده در مرحله (ب) بر مقادير فراواني مورد انتظار و جمع كردن تمام مقادير. با گذر از مراحل فوق فرمول ذيل به دست مي‌آيد تا بتوان تعيين نمود كه آيا تمايز بين فراواني هاي مشاهده شده و مورد انتظار كوچك يا بزرگ ( آذر و مؤمني 1380، 223).

در معادله مرحله (ج)، Fei,Foi به ترتيب فراوانيهاي مشاهده شده و مورد انتظار در خانه هاي جدول كاي دو هستند.
 د) محاسبه درجه آزادي : به صورت زير درجه آزادي كي دو محاسبه مي‌شود.
d.f=(r-1)(c-1)

در اين معادله r(تعداد رديف ها ) و C (تعداد ستونها) مي‌باشد.
 ه)نتيجه گيري (تصميم گيري ) : پس از محاسبه فرمول مرحله ج (به دست آوردن آماره آزمون )، اگر تمايز بين Fei , Foi بزرگ باشد نشان دهنده عدم استقلال بين متغيرهاست. در پايان مقدار بحراني را با توجه به سطح آنها (5درصد ) و درجه آزادي به شرح ذيل با رجوع به جدول به دست مي‌آوريم. كه در آن a يك عدد فرضي است.
مقدار بحراني =