بخشی از مقاله
بوته ميري جاليز
مقدمه
بوته ميري گياهان جاليزي شامل خيار، انواع خربزه، هنداونه و كدو از ديرزمان در ايران و بخصوص در اصفهان و ساير مناطقي كه كشت اين گياهان بيشتر معمول مي باشد شايع بوده است.
ارشاد و مستوفي پور (1348) مي نويسند كه بوته ميري با پوسيدگي ريشه جاليز اولين بار در سال 1323 به وسيله قوام الدين شريف در اصفهان روي خربزه ديده شده كه عملاً از خيلي قبل از آن هم وجود داشته است. بيماري بوته ميري احتمالاً در كليه نقاط كشور بويژه خوزستان، اصفهان،فارس، كرمان، يزد، تهران، گرمسار، ورامين، كاشان، ساوه، قزوين، همدان، خراسان، بندرعباس، مازندران، آذربايجان، شيراز و مشهد انتشار داشته و به نام هاي محلي گوناگون بوته ميري، بيماري سبز خشك، داغزدگي، گلوله و آب زدگي معروف مي باشد. علوي (1352) خسارت بيماري را 20 تا 25 درصد محصول تخمين زده است. در اصفهان در زراعت هاي بهاره و كرتي خسارت بوته ميري حتي در صد درصد كل بوته هاي مزرعه نيز برآورد شده است (بهداد، 1359).
آماربرداري هايي كه در سال 1355 از 60 مزرعه جاليزكاري در منطقه ورامين و گرمسار به عمل آمد، نشان داد كه 35 درصد بوته هاي طالبي در اثر بيماري از بين رفته بود. در مزارع خيار درصد
آلودگي به بيماري تا 25 درصد و در خربزه كاري ها حداكثر تا 12 درصد مشاهده گرديد. ميزان آلودگي در مزارع هندوانه و كدو در منطقه گرمسار به ترتيب از 3 و 1 تجاوز نكرده بود (اعتباريان، 1357).
نشانه هاي بيماري
عامل بيماري در تمام مراحل رشد در صورت وجود شرايط مساعد مي تواند بوته ها را مورد حمله
قرار دهد و سبب مرگ و از پاي درآمدن بوته ها شود. در صورتي كه عامل بيماري در مرحله گياهچه گياه را مورد حمله قرار دهد، محل حمله قارچ باريك و نرم مي گردد و گياه از بين مي رود.
در مرحله بعدي رشد، علائم اوليه بيماري روي ريشه تقريباً شبيه به آنچه كه در مورد گياهچه ذك
ر شد مي باشد، ولي پس از مدتي موقعي كه بوته ها رشد كردند، بوته هاي مورد حمله ناگهان پژمرده شده و در حالتي كه برگ ها سبز هستند، مي خشكند كه آن را به اصطلاح سبز خشك مي نامند. البته اين حالت زماني روي مي دهد كه قارچ ريشه بوته را در مقطع عرضي كاملاً اشغال كرده باشد. اين عارضه يعني مردن ناگهاني بوته ها اغلب 2 الي 3 روز بعد از آبياري روي مي دهد، زيرا فراهم شدن رطوبت كافي به رشد و نمو قارچ كمك فراوان مي كند و در نتيجه حمله شديد
قارچ، آوندها كه سبب رسيدن آب و مواد غذايي به گياه هستند از بين مي رود.
ميوه ها نيز در صورت قرار گرفتن روي خاك مرطوب مورد حمله قرار گرفته و در ابتدا لكه كوچك، گرد، فرو رفته، آبكي و به رنگ سبز تيره با قطر حدود يك سانتيمتر ظاهر مي شود و سپس آلودگي به سرعت پيشرفت كرده و به صورت يك ناحيه وسيع آبكي قهوه اي متمايل به قرمز ظاهر مي گردد (اعتباريان، 1357).
ميوه هاي پوسيده خيار در اثر قارچ P. aphanidermatum بوي نامطبوعي ايجاد نمي كند در صورتي كه بوي ميوه هاي پوسيده در اثر قارچ P. drechsleri بسيار نامطبوع و زننده مي باشد.
عامل بيماري
طبق بررسي هاي به عمل آمده بيماري سه گونه قارچ از خانواده Pythiaceae و از رده Oomycetes به نام هاي Phytophthora drechsleri Tucker، Pythium. Aphanidermatum (Edson) و Phytophthora capsici Leonian مي باشد.
بني هاشمي در سال 1348 قارچ P. drechsleri را به عنوان عامل بيماري بوته ميري جاليز در شيراز گزارش كرده است. نگارنده هر سه گونه را از روي جاليز در مناطق ورامين، گرمسار و كرج جدا و بيماري زايي آنها را به اثبات رسانيده است كه ويژگي هاي هر سه گونه قارچ در زير ذكر مي شود (اعتباريان، 1357).
ويژگي هاي قارچ Phytophthora drechsleri Tucker
روئيده كلني اين قارچ روي محيط كشت هاي مورد استفاده با مقايسه Pythium داراي رشد نسبتاً كند و داراي حاشيه صاف مي باشد.
عرض ريسه هاي جوان بين 5/2 تا 5/9 ميكرومتر متغير است زاويه انشعابات آنها حاده و قائم مي باشد. ريسه ها معمولاً يكنواخت هستند. در بعضي اوقات بخصوص در محيط كشت مايع (آب گل) برآمدگي هايي در ميسليوم ديده مي شود (شكل 2-5) و به عبارت ديگر رشته هاي ميسليوم متورم مي شوند. اسپورانژهاي اين قارچ در محيط كشت جامد مثل CMA خيلي كم و ديرظاهر مي گردند.
طول متوسط اسپورانژهايي كه پر از زئوسپور هستند، در آب گل بين 19 تا 53 و عرض آنها از 11 تا 36 ميكرومتر متغير است. آنها معمولاً به شكل گلابي و يا تخم مرغي مي باشند (شكل 2-5). اسپورانژها پاپيل (Papilla) ندارند. قطر ااگون (Oogonium) يا تخمدان قارچ از 19 تا 37 ميكرومتر متغير است.
طول متوسط آنتريدي (Antheridium) يا اندام جنسي نر حدود 46/20 و متوسط عرض آن 3/17 ميكرومتر مي باشد. شكل آن معمولاً مستطيلي، مستطيلي يا بيضوي است. آنتريدي از نوع آمفيژن است (شكل 2-5). آنتريدي و ااگون پس از 15 روز در محيط كشت هويج آگار مشاهده شده و 2 يا 3 روز پس از ظهور آنها تخم يا ااسپور بوجود مي آيد. قطر خارجي ااسپور از 16 تا 36 ميكرومتر متغير است و قطر ديواره آنها از 5/1 تا 6 ميكرومتر تغيير مي كند. دماي بهينه براي رشد قارچ بين 28 تا
32 مي باشد و رشد آن از 5/7 درجه سانتيگراد شروع مي شود. دماي بيشينه براي رشد قارچ حدود 38 درجه سانتيگراد اسا.
ويژگي هاي قارچ Phytophthora capsici Leonian
ريسه هاي قارچ داراي عرض متوسط 45/5 و بين 3 تا 5/7 ميكرومتر متغير است. ريس ها در ابتدا يكنواخت و سپس داراي برآمدگي هاي نامنظمي مي شوند.
اسپورانژ (Sporangium) در محيط CAM محيط كشت هويج و آب گل ظاهر مي شود، ولي تعداد اسپورانژها در محيط آب گل خيلي زيادتر از محيط كشت CAM مي باشد و در روي محيط كشت هويج تعداد اسپورانژها نسبتاً زياد است. شكل اسپورانژها بسيار متنوع مي باشد و به شكل گلابي، تخم مرغي، بلند و كشيده و گاهي متمايل به كروي ديده مي شوند و طبق مشاهداتي كه به عمل آمده، معمولاً داراي يك پاپيل نسبتاً بزرگ هستند و گاهي داراي دو و به ندرت يه پاپيل بزرگ نيمه كروي مي باشند. طول اسپورانژها بين 23 تا 98 ميكرومتر تغيير مي كند و ميانگين طول و
عرض آنها به ترتيب 04/54 و 10/31 ميكرومتر مي باشند (شكل 3-5).
ااگون قارچ در روي محيط كشت هويج تقريباً پس از 6 روز ظاهر مي گردد. قطر آن بين 18 تا 41 ميكرومتر مي باشد. شكل آن كروي است (شكل 3-5).
آنتريدي (Antheridium) به اشكال مختلف مستطيلي، مثلثي و گاهي بدون شكل هندسي ديده مي شود و آنتريدي از نوع آمفيژن (Amphigynous) و اندازه طول آن بين 13 تا 23 ميكرومتر مي باشد و عرض آنتريدي بين 9 تا 16 ميكرومتر اندازه گيري شده است.
آنتريدي گاهي به صورت مياني (Intercalar) و گاهي ابتدايي ديده مي شود. ااسپور (Oospore) تقريباً كروي مي باشد و كاملاً ااگون را دربر مي گيرد. قطر آن بين 17 تا 40 ميكرومتر تغيير مي كند. قطر ديواره آن هم بين 5/1 تا 3 ميكرومتر اندازه گيري شده است (شكل 3-5).
ويژگي هاي قارچ Pythium aphanidermatum (Edson) Fitzp.
عرض ريسه هاي جوان قارچ بين 8/2 تا 3/7 ميكرومتر متغير است. اسپورانژهاي قارچ معمولاً شكل بسيار نامنظم دارند و اندازه آنها بسيار متغير است، به طوري كه طبق اندازه گيري هايي كه به عمل آمده طول آنها بين 20 تا 100 و عرض آنها از 11 تا 37 ميكرومتر متغير بوده است كه اين اندازه نمي تواند براي تشخيص مورد استفاده قرار گيرد. اسپورانژها پس از 8 روز در آب گل ظاهر مي شوند. Duffus & Whitney (1986) طول شكل اسپورانژها را بين 50 تا 1000 ميكرومتر گزارش كردند.
شكل
زئوسپورها در محيط كشت مايع از اسپورانژها خارج شده و پس از مدتي تبديل به Encyst zoospore مي شوند كه معمولاً گرد هستند و اندازه آنها بين 5 تا 11 ميكرومتر متغير است. ااگون كروي، قطر آن بين 19 تا 5/34 و ميانگين آن 35/23 ميكرومتر مي باشد.
طول آنتريدي 11 تا 19 و ميانگين طول آنتريدي ها 56/13 ميكرومتر و عرض آنها بين 9 تا 19 و ميانگين آنها 27/11 ميكرومتر مي باشد. آنتريدي به صورت مياني و انتهايي ديده مي شوند. شكل ااگون قارچ گرد و آنتريدي به فرم دي كلين و مونوكلين به صورت بيضوي مستطيلي و مثلثي كه قاعده آن بر روي ااگون قرار گرفته است ديده مي شود.
ااسپور قارچ كروي و معمولاً ااگون را پر مي كند و قطر آن بين 5/22 تا 5/27 و قطر ديواره ااسپور بين 1 تا 5/3 ميكرومتر مي باشد.
زيست شناسي
بيماري بوته ميري در تمام مراحل رشد گياه امكان بروز و ظهور دارد. شدت حمله بيماري آنقدر كه به فراهم بودن شرايط محيطي خاصه دما و ميزان رطوبت وابسته است، به حالت رويشي گياه و قوي يا ضعيف بودن بوته ها چندان مربوط نمي شود. ظهور شديد و غيرقابل تحمل و زيانبار بيماري به ويژه چند روز قبل از برداشت ميوه خربزه خود دليل بارز اين گفتار است. شايد بتوان بهترين و مناسبترين زمان را وقتي دانست كه بوته ها به اندازه كافي رشد كرده، ميوه ها تشكيل شده و كم و بيش د
ر شرف رسيدن باشند. اين زمان براي نواحي معتدل و گرم و بيشتر خاص اين زراعت ها مي باشد. حدود اواخر خردادماه است. در نواحي شمالي ايران ظهور بيماري، كمي ديرتر و در مناطق گرمسير جنوب، ارديبهشت ماه فصل مناسب بوته ميري است. به طور كلي، در كاشت هاي بهاره شدت آلودگي به مراتب بيشتر از كشت هاي پاييزه مي باشد. مهمترين عضو مورد حمله، طوقه و ريشه گياه است. همين اندام ها مي باشند كه چنانچه مورد هجوم قارچ قرار گيرند و شرايط مساعد هم
فراهم باشد، در ظرف مدت كوتاهي كه شايد بتوان آن را حتي به 48 ساعت محدود كرد مزرعه را نابود مي كند.
ديگر اندام هاي گياه چون ساقه، شاخه و حتي در صورت وجود شرايط لازم مورد هجوم قارچ واقع مي شوند. اين حالت خاصه در ميوه هايي كه روي پشته هاي مرطوب و آلوده قرار گرفته اند به طور وضوع مشهود است. ميوه هاي بوته بيمار هرچند ظاهري كاملاً موردپسند ممكن است داشته باشند، اما بي مزه و نامطبوع مي باشند. عامل بيماري مي تواند به داخل ميوه هاي سالم و
زخمي خيار، كدو و حتي هندوانه نفوذ كند، ولي گزارش از آلودگي بذر وجود ندارد (بهداد، 1359).
دماي بهينه براي رشد قارچ Phytophthora drechsleri Tucker بين 28 تا 32 درجه سانتيگراد مي باشد و رشد آن از حدود 5/7 درجه سانتيگراد شروع مي شود. دماي بيشينه حدود 38 درجه سانتيگراد مي باشد.
در مورد قارچ P. cspsici دماي كمينه براي رشد قارچ 5/7، دماي بهينه حدود 28 تا 30 مي باشد و در دماي حدود 35 تا 36 درجه سانتيگراد متوقف مي شود. در مورد قارچ Pythium aphanidermatum رشد قارچ از حدود 5/7 درجه سانتيگراد اتفاق مي افتد، اما در دماي 5/32 به بعد از رشد قارچ كم شده و در 42 درجه سانتيگراد به شدت از رشد آن كاسته مي شود.
مبارزه
بيماري بوته ميري جاليز يكي از بيماري هايي است كه به محصول جاليز ايران خسارت زيادي وارد مي كند. بدين جهت مباره و پيشگيري با اين بيماري بسيار ضروري است. رعايت نكات زير در كاهش خسارت بيماري بسيار موثر است.
1. مبارزه زراعي
الف) انتخاب زمين مناسب:
مشاهده ها و آماربرداري هاي به عمل آمده نشان مي دهد كه عامل بيماري در خاك هايي كه رطوبت زيادي در خود ذخيره مي كنند رشد زيادتري دارند. بنابراين حتي الامكان بايد سعي نمود كه زمين هاي براي كشت نباتات جاليزي انتخاب نمود.
ب) نحوه آبياري:
چون رطوبت زياد باعث افزايش رشد قارچ عامل بيماري مي شود، بنابراين بايد سعي گردد كه مستقيماً آب با بوته ها تماس نداشته و از سيستم جوي و پشته اي براي آبياري استفاده نمود و عرض و عمق جوي ها طوري انتخاب گردد كه آب زيادتر از حد نياز گياه در جوي ها جاري نشود و چون طبق آماربرداري هاي به عمل آمده گاهي در ظرف دو روز بعد از آبياري تعداد زيادي از بوته ها از بين مي روند. بنابراين حتي الامكان بايد سعي نمود مقدار آب آبياري ار تقليل داده و در عوض دفعات آبياري را زياد نمود.
ج) از بين بردن بقاياي گياهان آلوده:
چون ريشه و طوقه گياه بيمار محل تجمع اندام هاي قارچ عامل بيماري مي باشد، از بين بردن بقاياي گياهان آلوده و سوزاندن آنها در جلوگيري از گسترش بيماري بسيار موثر است.
و) آيش بندي و تناوب:
از آنجايي كه قارچ هاي عامل بيماري به ميزبان هاي معيني حمله مي كنند، رعايت تناوب زراعي چند ساله همراه با آيش در كنترل بيماري بسيار موثر است. محصولاتي مانند گندم، جو، پنبه، يونجه و شبدر را كه ك
متر نسبت به عوامل بيماري حساسيت نشان مي دهند بايد در تناوب زراعي داخل نمود.
بر اساس مشاهدات رحيميان و بني هاشمي (1356) قارچ Pythium aphanidermatum از دو گونه تاج خروس A. retroflexux L. و Amaranthus graecizans L. كه از علف هاي مهم جاليز هستند جدا شده است. علوي و صابر (1365) سويا، لوبيا، تاج خروس، تاجريزي و سلمه تره را در شمار ميزبان هاي P. drechsleri مي دانند و اعتقاد دارند كه يك برنامه نگاشت (آيش) 5-4 ساله همراه با مرعي داشتن جوانب نكات بهداشتي و نيز كنترل همه جانبه علف هاي هرز را مي توان به عنوان معقول ترين روش كنترل اين قارچ تلقي كرد.
