بخشی از مقاله
ترفندهاي محوطه سازي در طراحي فضاي سبز
________________________________________
استفاده از مصالح
در هنگام استفاده از مصالح در محوطه سازي پارک ها و باغات نياز به توجه تکنيکي در اين خصوص وجود دارد. مثلا استفاده از کالار سيمان در پارک ها که امروزه رايج شده و بسياري از جنبه هاي زيبا شناختي آنها را نابود ساخته است. زيرا سيمان از نظر ساختار بسيار ناپايدار است، هنگامي که اولين برف مي بارد بسيار شاداب و پرطراوت به نظر مي رسد اما پس از آن کيفيت خود را از دست مي دهد. دومين مساله اين است که برف سمبل پاکي و عفت است و اين درحالي است که سيمان و بتون معناي وحشت و خشونت را به انسان القا مي کند. بنابراين از سيمان و بتون مي بايست در مکان هايي از پارک که در معرض ديد نيستند مورد استفاده قرار گيرد. در مقابل سنگ نشان دهنده استحکام، وحدت و جاودانگي است. سنگ در بسياري از اديان مقدس است. مثلا در دين اسلام سنگ سياهي که در کعبه زائرين ان را مي بوسند و معتقدند که از بهشت آمده و در هنگام نزول از آسمان به رنگ سفيد بوده اما در اثر گناهاني که بشر مرتکب شده سياه شده است.
مثلا امروزه استفاده از آجر و خشت به کلي از مد افتاده تلقي مي شود. اما بايد بدانيم که دوام
اين محصول مي تواند با توجه به کيفيت آن مناسب باشد. خشت هاي گلي که شهر باستاني بابل به کار مي رفته بوسيله شل دادن به گل مرطوب درست شده است. اين بلوک هاي گلي سپس در مقابل نور آفتاب خشک مي شوند و در مکان مناسب مورد استفاده قرار مي گرفتند و در ساخت خانه ها کاربرد داشته اند.
حدود 3 هزار سال پيش از ميلاد مسيح انسان اين مساله را دريافته بود که هنگامي که گل مرطوب خشک شود تبديل به ماده اي سخت مي شود. در آن زمان از گل رس براي ساخت ظروف
استفاده مي شد. رومي ها مهارت لازم را در ساخت خشت کسب کرده و سپس اين هنر را در اختيار مردمان شمال اروپا قراردادند. اين خشت ها در قرون وسطي در ساخت دودکش ها و مناره کليساها مورد استفاده قرار گرفت. البته امکان اين نبود که در کوره هاي آجرپزي ابتدايي اين خشت ها در دماي بالايي درست شوند.بعد از 1200 سال پس از ميلاد مسيح کشورهاي سفلي مانند هلند و جنوب انگلستان مبادرت به ساخت اين خشت ها ورزيدند. اما در زمان حاضر اين خشت ها و در واقع آجر ها به اندازه استاندارد رسيده اند اما در ساخت ديوار باغاها کاربردي ندارند، آجرهاي دست ساز از نظر ساختار به گونه اي هستند که هرگز ماشين نمي تواند ان را بسازد؛ آجر هاي دست ساز را مي توان به اندازه مورد نياز ساخت. اين طور به نظر مي رسد که آجرهاي دست ساز از نظر زيبايي و آذين بندي بهتر از آجرهاي کارخانه اي است، البته هزينه دستمزد ساخت آنها از مواد خام بيشتر مي شد؛ اين مساله هم حل شد و زيبايي حاصله جاي خود را به پرداخت هزينه هاي کلان داد. در دهه سوم قرن بيستم "وينستون چرچيل" به ساخت خشت و آجر و کارگران اين حرفه بسيار اهميت مي داد.
سفال هم يکي از مصالح قديمي است که در امر محوطه سازي باستان اهميت بسياري داشته است. سفال همان گل رس است که در دمايي پايين تر از کوره آجرپزي خشک مي شود و به رنگ سرخ بسيار زيبايي در مي آيد و در گذشته بيشتر در ساخت ظرف و ظروف مورد استفاده قرار مي گرفت. امروزه بسياري از کارخانه ها به جاي اساتفاده از پلاستيک و بتون استفاده از اين ماده را توصيه مي کنند. بسياري از باغهاي بر جاي مانده از مصر باستان و روم داراي ديوارهاي رنگين بوده اند که دليل آن استفاده از گل رس و سفال بوده است. در زمان برگزاري فستيوال ها براي تزئينات روي ديوارهاي پارک ها و باغها مي توان از سفال استفاده کرد. هن.ز هم "توسکاني" در ايتاليا در مرکز ساخت سفال قرار دارد.
خصوصيات چمن (grass)
گياهي است تك لپه اي ( مونوكوتيلدون ) از تيره گرامينه ها و جزء نباتات دائمي يك يا چند ساله محسوب مي شود . اين گياه انتشار جهاني داشته و تحت شرايط آب و هوايي گوناگون از نواحي استوايي تا نواحي قطبي مي رويد. مركز رويش چمن در قسمت طوقه ، نزديك خاك است و اين
مركز رويشي پايين به گونه اي است كه كار چمن زني را آسان مي كند و از اين رهگذر هيچگونه آسيبي به مريستم انتهايي گياه وارد نمي شود و نيز قدم زدن روي آن تقريباً بدون عارضه بوده و حتي در مقابل پاخوري ولگد كوب شدن نيز مقاومت نشان داده و آنچنان آسيبي به چمن وارد نمي شود .
گياه چمن داراي سيستم ريشه اي از نوع افشان بوده و به طوري كه از ريشه هاي اصلي گياه ريشه هاي فرعي زياد منشعب مي گردند. چمن در ميان گياهان زينتي آسيب پذير ترين آنها
به هر حال اين گياه به دليل داشتن بافت برگي متراكم و پوشاننده بهترين پوشش براي زمين هاي ورزشي بخصوص زمين فوتبال محسوب مي گردد.
ويژگيها و شرايط چمن خوب
قابليت پا خوري و استقامت
سازگاري با شرايط آب و هوا و چهار فصل بودن
دوام ، طول عمر و قدرت تحمل چيده شدن در دفعات و رشد مناسب
ظرافت ، لطافت و سرسبزي برگها ، بافت و رنگ خوب در فصلهاي مختلف
دارا بودن ساقه كوتاه با قدرت پنجه زني زياد و سرعت جوانه زدن
عاري بودن از كچلي ،علفهاي هرز ، آفات و بيماريها
مقاوم به خشكي ، سرما و گرما و شوري خاك و سايه
چمنهاي فصل گرم : به درجه حرارت بالا مقاوم بوده و رشد بهينه آنها در نور كامل خورشيد و درجه حرارت 25 تا 35 درجه سانتيگراد است .
چمنهاي فصل سرد:در آب و هواي خنك خوب رشد مي كنند ، به گرماي زياد مقام نيستنددرجه حرارت مناسب آنها 15 تا 25 درجه سانتيگراد است .
چگونگي ايجاد سيستم زهكش فني :
در خاكهايي كه خاصيت زهكشي مناسب نداشته باشند بطور مصنوعي اقدام به ايجاد سيستم زهكشي مي گردد براي اينكار ابتدا عمليات خاكبرداري در منطقه مورد نظر صورت مي گيرد .
عمق عمليات خاكبرداري معمولاً بين 80-70 سانتيمتر خواهد بود . زمين مربوطه پس از انجام خاكبرداري بايستي كاملاً از نظر توپوگرافي (پست و بلنديها) مسطح و يكنواخت باشد . در اين مراحله عمليات حفر كانالهاي اصلي و فرعي صورت مي گيرد، شيب لازم براي هدايت آب به بيرون از سيستم بايستي در نظر گرفته شود ، معمولاً براي حصول نتيجه مطلوب در انتخاب جنس كانالها از بتن سيماني يا لوله هاي پلي اتيلين استفاده مي شود . براي سهولت خروج آب از سيستم ، كانالهاي اصلي و فرعي تعبيه شده به يك سيستم خروجي نهايي منتهي مي گردند و بدين ترتيب آب مورد نياز گياه پس از قرار گرفتن در دسترس سيستم ريشه اي و مشروب كردن ريشه ها ( مازاد آب بصورت زه آب) ازمنطقه ريشه ها به پايين نفوذ كرده ( طبقات زهكش ،آب را تدريجاً نفوذ داده و به پايين منتقل مي كنند) و از سيستم به بيرون از محوطه زمين چمن منتقل مي شود .
مرحله بعدي در ايجاد سيستم ، استفاده از سنگهاي رودخانه اي بصورت قلوه سنگها و ايجاد طبقه بلوكاژ است معمولاً ايجاد طبقه در 2 يا 3 رديف صورت مي گيرد و عمل آن نيز به 35-25 سانتيمتر مي رسد . در ايجاد اين طبقه نهايت دقت در عمليات اجرايي بايستي صورت گيرد تا حالت ت
ثبيت ايجاد گردد و از مشكلات بعدي جلوگيري شود براي اينكار زدن غلتك ضروري است .
مرحله نهايي عمليات ، تشكيل طبقه فوقاني طبقه بلوكاژ ، يعني استفاده از شن هاي ريز و درشت است كه نقش فيلتر بين طبقات بلوكاژ و خاك بستر را دارند و از مسدود شدن فضاهاي خالي بين طبقه بلوكاژ (خلل و فرج ايجاد شد) جلوگيري كرده و نفوذ آب به طبقه زيرين را تسهيل مي نمايند . عمق اين طبقه نيز 15-10 سانتيمتر خواهد . بعد از ايجاد سيستم زهكشي ، مهمترين قس
مت زيرسازي بستر چمن ،انتخاب نوع خاك زير بستر چمن و ايجاد اين طبقه است . چرا كه بستر اصلي چمن همان خاك محسوب مي شود و هر چقدر در انتخاب ،ظرافت بخرج داده شود موفقيت به همان اندازه بالا خواهد بود خاك انتخابي بايستي از نظر مواد آليـ معدني غني باشد تا شرايط مطلوب براي رشد و نمو گياه را فراهم نمايد.
در انتخاب خاك بستر از نوع خاكهاي رسي ( قطر ذرات كمتراز 002/0 ميلي متر ) با تركيب خاك ـ ماسه ( قطر ذرات 02/0 تا 002/0 ميلي متر استفاده مي‌شود .
اين نوع خاك ها با توجه به بافت آنها مستحكم بوده و با سادگي قابل گسست نيستند و
ساختمانشان زود پاشيده نمي شوند . بنابراين براي بستر چمن (مخصوصاً در زمين هاي فوتبال) اهميت خاصي پيدا مي كنند .
عمليات غني سازي ( حاصلخيز نمودن )خاك حتماً بايستي صورت گيرد . اينكار بوسيله كودهاي آلي ( حيواني ) خاك برگ ـ مواد هوموسي ،كمپوست و … صورت مي گيرد.
در انتخاب نوع خاك ( رس و ماسه ريز ) بايد دقت شود كه خاك انتخابي عاري از هر گونه آلودگي به مواد آهكي و مواد نمكي و بذر و علفهاي هرز و عوامل بيماريزا و غيره باشد . براي اين منظور ميتوان از طريق آزمايشگاههاي تست خاك ،به ميزان املاح محلول در خاك ( Al,Ca,Na…) پي برد .
عمق طبقه خاك زير بستر معمولاً 25-20 سانتيمتر خواهد بود.
عمليات بعدي در انجام مراحل آماده سازي بستر زيرين چمن شامل ، ماله كشي روي خاك مورد نظر ، تسطيح خاك حالت تراز بستر و همچنين شيب بندي و نهايتاً زدن غلتك براي كوبيدن خاك خواهد بود . در شكل زير نيمرخ 10 سانتيمتري پروفيل سيستم زهكشي فني نشان داده مي شود :
و هر چقدر اين زير ساخت محكم و سنگين باشد چمن عمر و دوام بيشتري خواهد داشت مخصوصاً در نقاط شيبدار و قابل شستشو براي دستيابي به خاك مناسب از نقطه نظر بافت مطلوب و زهكشي و PH بايستي مقدار معيني از مواد افزودني به آنها اضافه نمود ، همچنين خاك چمن بايد عاري از علف هاي هرز (نوع خطر ناك ) باشد و براي حل اين مشكل پيش از اقدام به كاشت چمن بايستي تمام علفهاي هرز و اندام هايي مثل ريزوم و استولون و غده و پياز را كه مربوط به اين گياهان است ، منهدم از خاك منطقه چمنكاري خارج نمود . در مورد بذر آنها اينكار قبل از مراحل تشكيل بذر گياهان هرز صورت مي گيرد . در بحث هاي بعدي مفصلاً به موضوع كنترل علفهاي هرز پرداخته خواهد شد .
كاشت چمن :
كاشت چمن به چهار طريق قابل اجرا است :
1ـ كاشت بذر چمن سنتي
بعد از آماده سازي زمين مثل حمل و پخش خاك و انجام عمليات ماله كشي ( براي تسطيح خاك بستر) و ايجاد تراز زمين و غلتك زني ( براي كوبيدن و محكم كردن خاك بستر ) بستر براي پاشيدن بذر چمن آماده شده و كاشت صورت مي گيرد.
در كشور ما بذر پاشي به روش سنتي و دست پاش انجام مي گيرد البته لازم و ضروري است كه كاشت بذر و چمن در روزهاي بدون باد صورت گيرد تا نتيجه مطلوب حاصل گردد ، و نهايتاً نياز به عمليات كلي واكاري نباشد.
براي انجام عمليات كاشت بذر چمن ، ابتدا بذرها به نحو توصيه شده و به مقدار كافي بايستي در همه جاي زمين افشانده شود ، در غير اينصورت چمن به حالت ناهمگن و غير يكنواخت سبز خواهد شد مقدار بذر مصرفي نيز بستگي به درشتي و ريزي بذر دارد از 60-30 گرم در متر مربع در كشور ما كاربردي ندارد .
به هنگام استفاده از اين ماشين يا ديگر وسايل مكانيكي بهتر است بذرها را با موادي مانند ماسه يا خاك نرم مخلوط نمود و سپس اقدام به كاشت كرد.
براي اينكار نخست تمام بذر را به دو قسمت مساوي تقسيم مي كنيم قسمت اول را در جهت معيني پخش مي كنيم و سپس قسمت دوم بذر را عمود بر حالت قبلي مي افشانيم . در كشور ما معمولاً بعد از اين مرحله براي تثبيت بذر غلتك زده مي شود براي حفظ رطوبت بذر مي توان لايه اي از مواد آلي مالچ سبك و عاري از بذر علفهاي هرز ( كود دامي پوسيده و خاك برگ الك شده ) به ضخامت 5/1-1 سانتيمتر بر سطح بستر كاشت گسترانيد.
در هنگام آبياري كه براي نخستين بار صورت مي گيرد بهتر است مدت زماني را كه طول مي كشد تا آب به عمق 30-20 سانتيمتري نفوذ كند ياداشت شود تا براي آبياري هاي بعدي ، براي همان زمان يادداشت شده اقدام گردد . هم اكنون در پاركهاي بزرگ و زمين هاي ورزشي از سيستم آبياري اتوماتيك استفاده مي شود.
چمن زن :
نمونه‌هايي از چمن زن هاي برقي ، موتوري، تراكتوري كه امروزه كاربردشان زياد است در شكلهاي زير آماده است .
هر قدر چمن بيشتر كوتاه شود تناوب چمن زني و مدت زمان آبياري نيز بيشتر مي شود پيرايش چمن در فاصله هاي زماني كوتاه گرچه كاري دشوار است اما دستاوردهاي ارزشمندي داردكه از آن جمله است
مقاومت در برابر پا خوردگي و همچنين خاصيت خودترميمي چمن ) در بحث عملكرد چمن ، با انجام عمل پيرايش و هرس بر روي آن ، افزايش دورة رشدو مقاومت آن نسبت به عوامل گوناگون مد نظر است كه نهايتاً بر روي طول دورة عمر گياه تأثير فوق العاده اي خواهد گذاشت .
در احداث زمين فوتبال انتخاب نوع چمن ( واريته مخصوص ) بسيار مهم و حائز اهميت است .
در اين مورد خاص سنخيت نوع چمن بكار رفته در فضاي ورزشي كاملا لازم است و بنابراين بايستي از چمني استفاده نمود كه در طول مدت زمان لازم، نتيجه مطلوب را حاصل نمايد.( قابليت بهربرداري در تمامي فصول سال را نيز داراباشد)
دستور العمل اجرايي به شيوه علمي و اصولي حفظ و نگهداري چمن زمين فوتبا
ل در دورة‌رشد و بهره برداري از آن :
چمن جز نباتات گياهان بسيار ظريف و حساس است و جلوه و زيبايي آن (از نظر صفات كمي و كيفي ) مستلزم وقت و هزينه است كه براي حفظ و نگهداري آن صرف مي شود و نكته مهم اين كه دقت در حفاظت چمن و همچنين استفاده اصولي و علمي از اين پوشش سبز و دوام و كاربري مفيد آن در طول دوره حيات نقش اساسي دارد به طوري كه هر چه قدر استفاده از زمين چمن اصولي تر انجام پذيرد، طول عمر چمن ( دوره بقاء ) و رشد آن نيز طولاني و دائمي خواهد
بود.
آبياري چمن
اولين گام در حفظ و نگهداري چمن آبياري است . آن هم آبياري اصولي چمن كه بسيار حائز اهميت است . آبياري معمولاً در طول شبانه روز ( بسته به نياز آبي گياه و شرايط خاص منطقه ) متفاوت خواهد بود . و ممكن است در اوايل و يا اواخر ساعات روز انجام گيرد . از آبياري در زير تابش آفتاب ( مخصوصاً تابش عمودي ) حتي الامكان بايد خودداري كرد . عمق آبياري نيز مهم است و حتماً بايستي كاملاً عمقي باشد نه سطحي ، ميزان آبياري نيز بر حسب درجه حرارت رطوبت نسبي و فاصله بارندگي ها و گونه چمن متفاوت خواهد بود.
استفاده از حاصل خيز كننده هاي خاك
(نيترات – فسفات – سولفات)
اين حاصلخيز گننده ها به صورت كودهاي آلي و طبيعي (دامي ) و كودهاي معدني و مصنوعي ( شيميايي) به زمين داده مي شود. انجام عمليات حاصلخيزي توسط كودها ( كوددهي ) بايستي زير نظر كارشناس و فرد متخصص در امور مربوطه صورت پذيرد تا نتايج سوء و زيان بار به وجود نيايد.
استفاده از سموم دفع آفات نباتي و امراض
به طور مثال طعمه پاشي براي مبارزه با آبدزدك ، اجراي عمليات در اين مرحله مستلزم نظارت فرد متخصص بوده و اهمال كاري ممكن است خطرات زيان باري به وجود آورد .
مبارزه مكانيكي و كشيدن علفهاي هرز چمن
اين مرحله بسيار حائز اهميت است و در يكنواختي ، رشد و پوشش سبز (چمن ) نقش زيادي دارد . به جرأت مي توان گفت كه مبارزه اصولي و دائمي با گياهان هرز ، در طول دوره بقاي پوشش اصلي تأثير بسيار فراوان و مهم دارد در صورت مبارزه به موقع و اصولي با علفهاي هرز مي توان انواع آنها را محدود و كاملاً از بين برد و بدين ترتيب پوشش همگن و يك دست با عملكردي بالا به دست آورد .
