بخشی از مقاله
چکیده:
فضاهای سبز دانشگاهی نوعی از فضای سبز عمومی هستند. گروههای مختلف اجتماعی در استفاده از چنین فضاهایی برای استراحت، گفتگوهای درون گروهی و تعاملات اجتماعی از الگوهای متنوعی برای نشستن استفاده میکنند. طی چند دهه گذشته برخی از طراحان فضاهای عمومی و پارکهای شهری شناخت الگوهای متنوع نشستن مردم در این گونه فضاها را پایه و اساس طراحی نیمکت و دیگر عناصر مبلمان فضاهای سبز قرار دادهاند و در این راستا پژوهشهای گوناگونی را به عمل آوردهاند.
با این وجود در ایران تا کنون تحقیق قابل ملاحظهای درباره الگوهای چیدمان فضاهای نشستن در فضای سبز، بویژه درباره فضاهای سبز پردیسهای دانشگاهی انجام نشده است. هدف اصلی از انجام این پژوهش، شناخت علل و عوامل تاثیرگذار بر انتخاب انواع الگوهای نشستن و شناخت و تحلیل الگوها یا اشکال متنوع نشستن گروهی افراد در قلمرو فضای سبز محیط های آموزشی است. نتایج این پژوهش دستاوردهای قابل ملاحظه ای برای پژوهشگران و طراحان فضاهای سبز عمومی بویژه فضاهای دانشگاهی به همراه دارد.
مقدمه
فضاهای سبز و پارک ها از مهمترین فضاهای عمومی برای استراحت و تفریح به شمار میروند. بسیاری از مردم تمایل دارند که اوقات فراغتشان را را با نشستن با دیگران و گرد همایی های اجتماعی در فضاهای عمومی بگذرانند . - Y Luximon et al, 2015 - ویژگیهای عناصر موجود در پارک های شهری میتواند نقش بسزایی در تصمیم شهروندان در انتخاب مکان نشستن داشته باشد؛ به طور مثال اطراف آبگیرها یا استخرهای موجود در پارکها از جمله فضاهای مهمی شناخته می شود که توسط شهروندان به عنوان مکان نشستن انتخاب میگردد
کمیت و کیفیت فضاهای سبز محوطههای باز پردیسهای دانشگاهی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر کیفیت محیط زیست و سرزندگی فضاهای آموزشی شناخته میشود. این گونه فضاها علاوه بر نقش بنیادین در بهبود محیط زیست و زیباسازی چشمانداز ظاهری دانشگاهها و دانشکده ها، قلمرو پویایی برای تعاملات اجتماعی جامعه دانشگاهی بویژه دانشجویان است؛ کیفیت طراحی عناصر تشکیل دهندهی این گونه فضاها از جمله مکانها و جاهای نشستن از عوامل اصلی موثر بر کیفیت و جذابیت آنها به شمار میآید
با توجه به کارکرد آموزشی دانشگاهها و ویژگیهای اجتماعی و جمعیتشناختی خاص جامعه دانشگاهی که به طور غالب از گروه های جوان به شمار میآیند - Viebahn, 2002 - ، طراحی مبلمان فضاهای سبز پردیسهای دانشگاهی در شرایط اجتماعی و جغرافیایی گوناگون نیز نیازمند پیروی از الگوهای خاصی است که تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ زیرا طراحی یکنواخت و انعطافناپذیر مبلمان فضاهای سبز، از جمله در محیطهای آموزشی و دانشگاهی، بدون توجه به نیازهای متنوع کاربران مختلف ممکن است انتخابهای کاربران را از الگوهای نشستن محدود کند، و در نتیجه سبب کاهش رضایت مردم از این گونه فضاها شود
تا کنون روشهای گوناگونی برای شناخت الگوهای متنوع نشستن در قلمرو فضاهای سبز، پارکهای شهری و مکانهای عمومی به رفته است؛ نتایج اغلب این پژوهشها بیانگر نقش بارز متغیرهای اجتماعی و فرهنگی، شیوههای تعامل و ارتباط جمعی، نقش رهبری گروهی در الگوهای نشستن است. - Sommer, 1976 - ، از جمله کسانی است که تمایلات و الگوهای رفتاری افراد را بر اساس نحوه قرار گیری در دور یک میز را مورد تحلیل قرار داد و بر تاثیر موقعیت نشستن افراد بر نقشهایی چون پرحرفی، متقاعد کنندگی، تسط، رهبری، اعتماد به نفس، و آگاهی - ذکاوت - را مورد تحلیل قرار داد.
از نظر شکل ظاهری الگوهای دایرهای، خطی، کمانی، نیم دایره، U شکل، مثلثی، مستطیلی، و ترکیبی از دیگر اشکال هندسی به عنوان اشکال شناخته شده نشستن در فضاهای سبز شناخته میشوند - Y Luximon et al, 2015 - ، که کمیت و کیفیت طراحی آنها نیازمند شناخت کافی از رفتار کاربران در انواع فضاهای سبز و از جمله فضاهای آموزشی-دانشگاهی است. این پژوهش بررسی روشهای مطالعاتی الگوهای نشستن در فضاهای سبز با تاکید بر پردیسهای دانشگاهی را در کانون توجه قرار دارد. نتایج حاصل از این شناخت میتواند در طراحی مبلمان فضاهای سبز دانشگاهی بر پایهی اشکال و الگوهی متنوع نشستن و تعامل گروهی جامعه دانشگاهی در فضای باز به کار رود.
.2 پیشنهی تحقیق
بر اساس بررسیهای به عمل آمده پژوهش های اندکی درباره رفتار افراد در انتخاب الگوی نشستن در فضاهای عمومی وجود دارد، و تا کنون شناخت الگوهای موجود در این زمینه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بیشتر یافته ها و نتایج آنها پژوهش های انجام شده نیز به مکانهایی چون سالنها، مکانهای عمومی و میدانهای شهری محدود شده است - Carstensdottir et al, 2011 - ، و پژوهشهای اندکی درباره الگوهای رفتاری در انتخاب الگوی نشستن در فضاهای باز عمومی وجود دارد و در زمینه فضاهای سبز پردیسهای دانشگاهی خلاء مطالعاتی احساس می شود. در این اینجا به مهمترین پژوهشهایی پرداخته میشود که به طور مستقیم و غیر مستقیم با موضوع پژوهش ارتباط دارند.
1.2 تعاملات اجتماعی - الگوهای نشستن در فضای سبز لوکسیمون و همکاران - 2015 - در پژوهشی در هنگ کنک به شناخت اولویتهای کاربران پارکهای شهری برای پیش بینی الگوهای نشستن کاربران پارکهای شهری پرداختهاند . - Y Luximon et al, 2015 - در بیان مساله این پژوهش آنها بیان میدارند، با اینکه نیمکتهای موجود در پارک به صورت چند نفره طراحی شدهاند، بازدیدکنندگان ترجیح میدهند که روی زمین بنشینند و صندلیها را خالی رها کنند و این مشکل به دلیل در نظر نگرفتن نیازهای کاربران پارکهای شهری در انتخاب الگوی نشستن است.
در این پژوهش از روش مصاحبه مشارکتی با 27 نفر از کاربران پارکهای شهری برای کشف الگوهای متنوع نشستن بهرهگیری شده است. همهی آنها میتوانند تعامل رو در رو و ارتباط چشمی مستقیم داشته باشند. این وضعیت باعث کمتر شدن فاصله و یا به عبارتی میان اعضای گروه میشوند. حرکت از سبک خطی به سبک دایرهای، به دلیل کمتر کردن فاصله، باعث طبیعیتر و عمیقتر شدن تعاملات بین افراد می شود. هر چه تعداد افراد گروهها بیشتر میشود گرایش به سمت الگوهای دایرهای افزایش مییابد.
الگوهایترکیبی از دیگر اشکال هندسی یا ترکیبی از آنها ایجاد میشود. لوکسیمون و و همکاران - 2015 - نشان داد که سبک دایرهای یا الگوی نشستن انعطافپذیر میتواند به عنوان گزینهی مناسبی برای ورود به طراحی مبلمان شهری پیشنهاد میشود. از آنجایی که در حال حاضر در بیشتر پارک های شهری الگوی نیمکتهای خطی به کار میرود که پاسخگوی نیازهای کاربران نیست، بنابراین طراحی الگوهای متنوع دایرهای و هندسی که بستر مناسبی برای تعامل درون گروهی کاربران را فراهم سازد، میتواند به پویا سازی فضای تعامل اجتماعی در فضاهای سبز و بالابردن سطح رضایت شهروندان کمک کند. بر اساس یافتههای پژوهش لوکسیمون و همکاران - 2015 - الگوهای نشستن به چهار گونه طبقه بندی شده است، شامل: الگوهای خطی، کمانی، دایرهای، و ترکیبی که در شکل زیر نشان داده میشود.
شکل-1 رایج ترین الگو های نشستن در فضاهای عمومی، a الگوی خطی، b الگوی کمانی، c الگوی دایره ای
