بخشی از مقاله
حقوق دوستي و مرزهاي آن
مولاي متّقيان حضرت على عليه السلام مي فرمايند:
"ناتوان ترين افراد كسى است كه نتواند براى خود دوستى فراهم آورد؛ و ناتوان تر از او كسى است كه نتواند دوستان خود را نگه دارد"
آيا تا به حال به اين فكر كرده ايد كه از ابتداي زندگي، از همان وقتي كه عروسك ها و اسباب بازي هايمان را به ديگر همسالان خود قرض مي داديم، با آنها بازي مي كرديم، در عالم كودكي دعوا مي كرديم، گريه مي كرديم و خيلي زود دوباره آشتي؛ تا به امروز كه - به هر گونه اي - وارد اجتماع شده و ارتباطات گسترده اي با اطرافيانمان داريم، چه تعداد دوست، به جمع دوستانمان اضافه كرده ايم يا خداي ناكرده از آن كاسته ايم؟
اسلام؛ اين گنجينه ي عظيم كه بدون كوچكترين منّتي در پيشگاه همه ي ما گسترده است و در همه ي موارد راه گشا و راهنماي خوبي براي ماست، ديدِ زيبايي نسبت به مقوله ي "دوست و دوست يابي" دارد.
صفات يك دوست خوب از ديدگاه اسلام:
1. ايمان و پارسايي
اگر با تعدادي از بزه كاران و افرادي كه به هر دليل در گوشه ي ندامتگاه ها به سر مي برند صحبت كنيد، عده ي كثيري از آنها دوست بد را عامل اصلي تباهي زندگي خود مي شمارند.
قرآن كريم در رابطه با داشتن اين صفت نيك - ايمان و پارسايي- در سوره ي مباركه آل عمران آيه 28 مي فرمايد:
لا يَتَّخِذِ المُومِنُونَ الكافِرينَ أَولِياءَ مِن دُونِ المُومِنينَ وَ مَن يَفعَل ذلِكَ فَلَيسَ مِنَ اللهِ في شَيءٍ اِلا أَن تَتَّقُوا مِنهُم تُقيةً وَ
يُحَذِّرُكُمُ اللهُ نَفسَهُ وَ اِلَي اللهِ المَصير
"افراد با ايمان نبايد به جاي مؤمنان، كافران را دوست و سرپرست خود انتخاب كنند و هر كس چنين كند هيچ رابطه اي با خدا ندارد"
حال سؤال اين است كه:
از كجا مي توان نتيجه گرفت شخصي را كه براي دوستي انتخاب كرده ايم فردي با ايمان است؟
امام حسين عليه السلام مي فرمايند:
اِنَّ اللهَ وَضَعَ الايمانَ عَلي سَبعَةِ أَسهُم عَلَي البِرِّ وَ الصِّدقِ وَ اليَقينِ وَ الِّرضا وَ الوَفاءِ وَ العِلمِ وَ الحِلمِ ؛ ثُمَّ قَسَّمَ ذلِكَ بَينَ الناس
"همانا خداوند ايمان را بر هفت سهم نهاده اس
ت: نيكي، راستي، يقين، رضا، وفا، عِلم و حِلم؛ سپس آن را بين مردم قسمت كرده است"
همچنين حضرت علي عليه السلام درباره ي نشانه ي ايمان در افراد مي فرمايند:
عَلامَةُ الايمانِ أَن تُوثِرَ الصِّدقَ حَيثُ يَضُرُّكَ عَلَي الكِذبِ حَيثُ يَنفَعُكُ وَ أَلا يَكُونَ في حَديثِكَ فَضلٌ عَن عِلمِكَ وَ أَن تَتَّقِي اللهَ في حَديثِ غَيرِك
نشانه ي ايمان آن است كه راستگويي را در جايي كه به زيان توست، بر دروغ در جايي كه به نفع توست مقدّم داري؛ و در سُخنت چيزي زياده از عملت نباشد و در هنگام سخن گفتن درباره ديگران، تقوا را پيشه خود كني پس؛ از طريق نشانه ها و علايمي كه بزرگان دين مبين اسلام در روايات مختلف فرموده اند مي توان تا حد زيادي به ايمان طرف مقابل پي برد.
2. عقل و خِرَد
از نظر دين مقدّس اسلام، عقل و درايت، يكي از مهمترين شرايط دوستي و رفاقت است.
در اين رابطه از امام رضاعليه السلام نقل است كه مي فرمايند:
عَلَيكَ أَن تَصحَبَ ذَا العَقلِ فَاِن لَم تَمجِد بِكَرَمِهِ اِنتَفِع بِعَقلِهِ
"سعي كن با انسان عاقل دوستي نمايي تا اگر از كَرَم و بخشش آن نتواني استفاده كني، از عقلش بهره ببري"
همچنين حضرت علي عليه السلام نيز در اين باره مي فرمايند:
صُحبَةُ الوَلِيِّ اللَّبيبِ حَياةُ الرُّوح
"همنشيني با دوست دانا سبب زنده بودن روح است"
3. حريص نبودن به مال دنيا
واضح است؛ كساني كه حريص به مال دنيا باشند و بالاترين آرزويشان رسيدن به امور دنيوي ست بالاخره در جايي كه ادامه دوستي با منافع دنيوي آنها منافات داشته باشد دوست خود را رها مي كنند. چنان كه پيامبر اكرم صل الله عليه و آله و سلم در اين باره مي فرمايند:
مَنهُومانِ لا يَشبَعانِ : طالِبُ عِلمٍ وََ طالِبُ دُنيا
"دو گروه سيري ندارند: طالب علم و طالب دنيا"
4. اعتدال و ميانه روي در دوستی
آيا تا به حال برايتان پيش آمده كه با دوستي آنقدر احساس نزديكي و رفاقت كنيد كه تمام اسرار زندگيتان را به او بگوييد و بعد از مدتي و بنا به اختلافي، دوستي ما بين تان از ميان رفته و حالا اگر يكديگر را از نزديك هم ببينيد سر را به طرف ديگر بچرخانيد كه يعني مثلاً من تو را نديده ام يا نمي شناسم؟!
اسلام در اين باره توصيه مي كند كه:
در دوستي و رفاقت با ديگران نه آن چنان باشيم كه همچون بيگانگان با يكديگر رفتار كنيم و خود را نسبت به آداب و حقوق دوستي، بي اعتنا نشان دهيم؛ و نه آن چنان كه تمام اسرار زندگي خود و خانواده خود را براي آنان نمايان كنيم. بلكه مي بايد در دوستي ها از روش افراط و تفريط بپرهيزيم چنان كه پيامبر اسلام فرمودند:
أَحبـِب حَبيبَكَ هَوناً ما عَسي أَن يَكُونَ بَغيضُكَ يَوماً ما وَ أَبغِض بَغيضَكَ هَوناً ما عَسي أَن يَكُونَ حَبيبَكَ يَوماً ما
دوست خود را در حد اعتدال دوست بدار؛ چرا كه ممكن است روزي دشمنت شود، و نيز دشمنت را در همين حدّ دشمن بدار
زيرا ممكن است روزي دوستت شود
بنابراين؛ شايسته است كه انسانِ خردمند در عين حال كه با دوستان خود، در كمالِ دوستي و گرمي و مهرباني رفتار مي كند و آنان را همچون برادر خود دانسته و نسبت به تمامي حقوق و آداب دوستي پاي بند است؛ هرگز از مرز اعتدال خارج نشود و مسائل دروني، شخصي، خانوادگي و اسرار زندگي خود را با وي در ميان نگذارد.
5. آيينه دوست خود بودن
"هر که تو را دوست داشته باشد از زشتی ها نهی ات می کند"
آيا از انتقاد سازنده ناراحت مي شويد؟ آيا از اينكه مثلاً در يك ميهماني، دوستتان به آرامي آداب معاشرتي كه شما به هر دليل - به عمد يا سهواً - فراموش كرده ايد را به شما گوشزد نمايد، دلگير مي شويد؟
يكي از ويژگي هاي دوستانِ با وفا و صميمي آن است كه در سلوك و معاشرت با يكديگر آن چنان از نظر روحي به يكديگر نزديك باشند كه حتي كمترين و ظريف ترين نكات مثبت و منفي وجود يكديگر، از ديد طرف مقابل پنهان نماند و پاك كننده ي اخلاق ناپسند يكديگر باشند.
در يك كلام؛ يك دوست بايد همچون آيينه اي براي دوست خود باشد و چه زيبا فرموده پيامبر اكرم صل الله عليه و آله و سلم:
أَلمُؤمِنُ مِرآةُ المُؤمِن
"مؤمن آيينه برادر مؤمنش مي باشد"
6. ادب،مهرباني و تشكر از دوست
حضرت علی عليه السلام درباره ادب و احترام نسبت به دوست، مي فرمايند:
"يك دوست خوب(مؤمن) به دیگران پرخاش نمی کند، دشنام نمی دهد، عیب جویی و غیبت نمی کند و
به دوست خود – در همه حال- احترام مي گذارد"
و در مقوله ي مهرباني كردن به دوستان از حضرت زهرا سلام الله عليها نقل شده است كه مي فرمايند:
"بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم، نرم خوتر و مهربان تر باشد"
همچنين از امام سجّاد عليه السلام نقل شده است كه درباره نيكي كردن به دوست، مي فرمايند:
حقّ ِ کسی(دوستي) که بر تو نیکی می کند این است که از او تشکر کنی و نیکی اش را به زبان آوری،
و از وی به خوبی یاد کنی و میان خود و خداوند ِ يكتا، برایش خالصانه دعا کني
با اين تفاصيل و بي تعارف با خودمان، خوب است كمي فكر كنيم كه، آيا ما مي توانيم ادّعا كنيم دوست خوبي براي دوستانمان هستيم؟ و آيا كساني را كه ادّعا مي كنيم دوستمان هستند، اين صفات نيك را دارايند يا خير و در نهايت؛ آيا به راستي قدر دوست ِ خوب ِ خود را مي دانيم؟
در همين رابطه شما را دعوت ميكنم به خواندن مقاله اي خوب و پر محتوا از دوست خوبم جواد محدثي با عنوان: براي كسي بمير كه برايت تب كند.
