بخشی از مقاله


چکیده

کشور ایران به دلیل واقع شدن در منطقه خاورمیانه با مخاطرات، چالشها و تحولاتی عمده در محیط امنیتی خود رو به رو است. واقعیت است که محیط راهبردي ایران، از جمله امنیت ملی در معرض حوزه هاي متعدد ژئوپلیتیک بیرونی قرار دارد؛ در عین حال فضاي سرزمینی ایران به سبب آن که مکمل راهبردهاي جغرافیاي سیاسی و ژئوپلیتیکی کشورها و قدرت هاي پیرامونی است، تهدیداتی چون مهاجرت هاي غیرقانونی، قاچاق مواد مخدر و سلاح هاي غیرمجاز، جنایات سازمان یافته، ورود کالاهاي ممنوعه، ناامنی نواحی مرزي و حمله به پاسگاه هاي مرزبانی و غیره در کنار تحرکات قومی- مذهبی بویژه پس از جنگ افغانستان، امنیت مرزهاي شرقی ایران را به مخاطره انداخته است. مناطق بی ثبات همجوار ایران به خصوص در شرق کشور باعث دغدغه ها و نگرانی هاي اساسی شده و فقدان رشد دموکراسی و ناپایداري دولت هاي پیرامونی و گسترش اقتدار قومی آنها و نیز وجود بزرگ ترین قطب تولید مواد مخدر و انواع قاچاق ها در مرزهاي سیستان و بلوچستان بر آسیب پذیري مرزهاي جغرافیایی و امنیتی ایران افزوده است. معمولاً حاشیه هاي مرزي محل تجمع گروه هاي نژادي، مذهبی و زبانی است و از این نظر استان سیستان و بلوچستان از شرایط ویژه اي برخوردار است. گذشته از همه، موقعیت جغرافیایی استان و حضور تعداد کثیري از اتباع بیگانه- سبب تشدید عملیات تروریستی در این استان گردیده و در نهایت نبود ثبات و بروز چالش هاي امنیتی را براي منطقه سیستان و بلوچستان و کشور به ارمغان آورده است. در مقاله حاضر، در صدد آن هستیم که با روش توصیفی- تحلیلی به شناسایی، بررسی و تحلیل مهمترین چالش هاي امنیتی موجود در مرزهاي سیستان و بلوچستان بپردازیم.

واژگان کلیدي: مرز، امنیت، قاچاق،تروریسم، وهابیت.

مقدمه

مرزها حدود ملت ها و کشورها را مشخص کرده و بنابراین معرف کشور- ملت ها هستند. مرزها به طور هم زمان، ابزار سیاست کشور، تجلی و وسیله قدرت و تعیین کننده امنیت ملی هستند. در تاریخ ایران به دلیل وجود حکومت ها و دولت هاي متعـدد با سطوح مختلف قدرت، شاهد انواع قلمروها، حریم ها، پیشروي ها و عقب نشینی هاي جغرافیایی بوده ایم.به عبارت دیگـر در طول ادوار گذشته مرز ایران بارها دستخوش تغییرات چشمگیري شده است. حدود مرزهاي ایران در پایان دوره قاجار بر اساس معاهدات زیر تعیین شده:مرز شمالی، با قرار داد ترکمنچاي و گلستان؛ مرز غربی طبق معاهده ارزروم دوم؛ مرز شرقی بر اساس معاهده پاریس و حکمیت اول و دوم گلداسمیت و مرز شمال شرقی بر طبق پیمان آخال .بنابراین علـت عـدم تطـابق مرزهـاي ایران با حوزه تمدنی آن نیز در همین نکته نهفته است. مناطق مرزي به دلیل تماس با محیط هاي گوناگون داخلی و خـارجی، از ویژگی هاي خاصی برخوردارند. وجود تماس ها، مبادلات و پیوندهاي فضائی دو سوي مرز بین کشورهاي مجاور، از سـویی و آسیب پذیریها و وجود تهدیدات مختلف در این مناطق از سوئی دیگر، باعث چالش هاي عمده اي در این نواحی شده است. بـر

١٥٢



National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012

این اساس، معضلات جمهوري اسلامی ایران را که توأمان از ناحیه مرزهاي جنوب شرقی(سیستان و بلوچستان) بر ایـن کشـور وارد می شود این گونه می توان بر شمرد: بی ثباتی سیاسی همسایگان شرقی و شکلگیري دولتهاي ضعیف و ورشکسته؛ تقویت جریان افراطی سلفی گري و تروریسم؛ رواج انواع قاچاق، مواد مخدر، کالا، سلاح و انسان؛ حضور نیروهاي بیگانه در منطقه.

بیان مسأله

تأمین امنیت یکی از دغدغه هاي اساسی و دائمی انسان در طول تاریخ بوده است. تاریخ شاهد این ادعا است که انسان در طول زمان براي بدست آوردن امنیتی پایدار به راهکارها و شیوه هاي مختلفی متوسـل شـده اسـت(مجتهـدزاده،.(40 :1381 مرزهـا حدود ملت ها و کشورها را مشخص کرده و بنابراین معرف کشور- ملت ها هستند. مرزها به طور هم زمان، ابزار سیاست کشور، تجلی و وسیله قدرت و تعیین کننده امنیت ملی هستند. مرزهاي سیاسی به پدیده اي فضایی اطلاق مـی شـوند کـه مـنعکس کننده ي قلمرو و حاکمیت یک دولت بوده و مطابق قواعد خاصی در مقابل حرکت انسانها، انتقال کالا یا نشر افکار مـانع ایجـاد کنند یا دست کم آنها را محدود سازند(عندلیب،.(3 :1380 در تاریخ ایران به دلیل وجود حکومت ها و دولـت هـاي متعـدد بـا سطوح مختلف قدرت، شاهد انواع قلمروها، حریم ها، پیشروي ها و عقب نشینی هاي جغرافیایی بوده است. که بـر ایـن اسـاس مرزهاي جنوب شرقی ایران شامل دو قسمت است یکی مرز ایران و افغانسـتان و دیگـري مـرز بلوچسـتان ایـران و بلوچسـتان پاکستان می باشد که بر اساس حکمیت هاي گلداسمیت((1872 و مک ماهون((1903 انگلیسی تعیین حدود گردیده است. بر این اساس، استان سیستان و بلوچستان خطه اي است مرزي که بیشتر از آن کـه داشـته هـا و باورهـایش در اذهـان عمـومی انعکاس پیدا کند، چهره اي منفی از آن انعکاس پیدا کرده است. داشته هایی که طی چندین سال اخیر تحـت الشـعاع مسـائل فرامرزي قرار گرفته است. چالش هاي عمده امنیتی- مرزي استان سیستان و بلوچستان را می توان در مؤلفه هاي چون توسعه نیافتگی، حاشیه اي بودن و دوري از مرکز، فعالیت اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر در داخل و آن طـرف مرزهـا، فعالیـت گـروه هاي تروریستی، حضور اتباع بیگانه غیر مجاز، قاچاق، جرائم سازمان یافته، حضور نیروهاي خارجی در منطقه، ضعف حاکمیـت دولت هاي همسایه در مرز، و ... برشمرد.

با توجه به این مطالب می توان ادعا کرد که بخش قابل توجهی از مؤلفه هاي تأثیرگذار در تأمین امنیت داخلی کشور به نـوعی متأثر از متغیرهاي خارج از مرزهاي سرزمینی است لذا هر گونه آسیب پذیري در مرزهاي جنوب شرقی کشور نقصان در امنیت داخلی و امنیت ملی را فراهم مینماید.

روش تحقیق

این تحقیق از حیث هدف کاربردي است زیرا نتایج آن می تواند در تصمیم گیریها و سیاست گذاریها تأثیر گذار باشد. با توجـه به اهمیت مطالب و به روز بودن آنها و ملاحظات مرتبط با متغیرها و گزاره هاي دخیل در روند تحقیق و ابعاد گسترده چـالش هاي امنیتی مرزهاي سیستان و بلوچستان روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی می باشد. پرسش اصلی این پژوهش، ایـن اسـت که عمده ترین سطوح تأثیرگذار در شکل گیري چالش هاي امنیتی مرزهاي سیستان و بلوچسـتان چـه مـی باشـد؟ و فرضـیه اصلی بر این پایه استوار گردیده است: » عمده ترین سطوح تأثیر گذار بر شکل گیري چالش هاي امنیتی در مرزهاي سیسـتان و بلوچستان ناشی از عوامل داخلی همچون انزواي جغرافیایی و دوري از مرکز، تنش هاي قـومی-مـذهبی، توسـعه نیـافتگی، و عوامل منطقه اي و فرامنطقه اي همچون تروریسم، قاچاق، اتباع بیگانه، حضور نیروهـاي خـارجی در منطقـه و هیـدروپلیتیک رودخانه هیرمند می باشد.«

مباحث نظري

امنیت و مرز

امروزه و در عصر جهانی شدن به دلیل یک دست شدن جامعه جهانی همه مسائل به یکدیگر مرتبط و نزدیک شده که یکـی از این مسائل امنیت است. به عبارت دیگر در چنین محیط جهانی، امنیت یک کشور معادل امنیت همه است و بر عکـس، یعنـی

١٥٣

ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012

مفهوم امنیت یک مفهوم متقابل، مساوي و یکسان براي همه دولت هاست. بدین سان هر رویدادي که در یک ناحیه اتفاق مـی افتد در نواحی دور و نزدیک تأثیر می گذارد. بر همین اساس اصلی ترین دلیـل ایجـاد مـرز را مـی تـوان امنیـت عنـوان کـرد.

بنابراین ریشه عمده اي از مشکلاتی را که در داخل یک کشور بروز می کند، باید در مرزها جستجو نمود؛ زیرا ورود و خروج هر گونه اشخاص و کالاهاي قاچاق، مواد مخدر و وسایل منکراتی کـه باعـث اخـتلال در سیسـتم اقتصـادي، فرهنگـی، امنیتـی و بهداشتی می گردد، از طریق مرزها انجام می گیرد.(اخباري و نامی،.(51 :1388 مفهوم ایجاد امنیت در مـرز، جلـوگیري از هـر گونه اعمال خلاف قاعده در طول مرزهاي یک کشور و کانالیزه نمودن تردد اشخاص و حمل و نقل با رعایت ضـوابط قـانونی از طریق دروازه هاي مجاز مرزي می باشد. امنیت مرزي به معناي جلوگیري از هر گونه اعمال خلاف قانون در طول مرزهاي یـک کشور و قانونی کردن تردد اشخاص و حمل کالا با رعایت ضوابط قانونی و از طریق دروازه هاي مجاز مرزي است(زرقانی،:1382 .(18

آسیب ها و تهدیدهاي مرزي

تهدیدهاي مرزي با توجه به موقعیت کشورها و شرایط و فضاي پیرامونی و داخلی متفاوت است و می توانـد شـامل مـوارد زیـر باشد: تهدیدهاي امنیتی؛ تهدیدهاي سیاسی؛ تهدیدهاي اقتصادي؛ تهدیدهاي فرهنگی؛ تهدیدهاي قاچـاق(کـالا، مـواد مخـدر، انسان، سوخت، دارو، سلاح و ...)(قوام ملکی،.(25 :1389 براي تدوین استراتژي و اتخـاذ سیاسـت هـاي راهبـردي و کـاربردي جهت مقابله با تهدیدهاي مرزي، اولین گام شناخت منابع تهدید می باشد. با توجه به گستره جغرافیایی، طولانی بودن مرزهـا، تعدد همسایگان و موقعیت ژئوپلیتیکی، منشأ و منابع تهدید مرزها می تواند متعدد و متنوع باشد. از این رو مهمترین منـابع و بستري که تهدیدهاي مترتب مرزي(در انواع مختلف) از آنها منشأ می گیرند عبارتند از:

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید